Jarosław Szlaszyński

Organizacja i działania augustowskiego obwodu

Polskiej Organizacji Wojskowej

cz.1 z 2

Wybuch w 1914 roku pierwszej wojny światowej odrodził nadzieje Polaków na zmianę sytuacji międzynarodowej i w jej wyniku odzyskanie niepodległości.

W Augustowie działania na rzecz rozbudzenia świadomości narodowej i dążeń niepodległościowych podjęte zostały już w 1915 roku, a ich inicjatorami byli Stanisław Charzyński ¹ i Zygmunt Warakomski ², nauczyciele uruchomionej przez Niemców szkoły. Obaj pedagodzy prowadzili wśród uczniów kursy samokształceniowe, zapoznawali ich z literaturą patriotyczną, językiem i historią Polski, uczyli i prowadzili wspólne śpiewy pieśni narodowych. Szczególnie czynny był posiadający szerszy zakres wiedzy Stanisław Charzyński, który kolportował pisma patriotyczne, organizował przedstawienia teatralne w strojach ludowych i narodowych oraz zajęcia w terenie, rozwijające sprawność fizyczną i zawierające elementy podstawowego wyszkolenia wojskowego.

Organizacją przygotowującą się do rozbrojenia okupanta i przejęcia władzy była Polska Organizacja Wojskowa. Pierwszy impuls do tworzenia POW przyszedł na Augustow- szczyznę w końcu lutego 1916 roku z Łomży, znajdując podatny grunt przede wszystkim w Augustowie i południowej części powiatu augustowskiego. Działo się to głównie za sprawą księdza Rocha Modzelewskiego ³, patriotycznie usposobionego proboszcza z Bargłowa, który w organizacji przybierając pseudonim „Robak”, w oparciu o swoją parafię utworzył pierwszą w powiecie augustowskim i na Suwalszczyźnie sekcję POW. Polecił Janowi Wielgatowi ⁴ wybranie 12 młodych mężczyzn, charakteryzujących się najwyższym morale oraz przywiązaniem do wartości religijnych i narodowych. Począwszy od maja 1916 roku, kandydaci zbierali się na plebanii i po odpowiednim przygotowaniu złożyli przed księdzem Rochem Modzelewskim pierwszą, wstępną przysięgę. Właściwą natomiast, 13 czerwca 1917 roku, przed komendantem okręgu. Pierwszym komendantem obwodowym POW został Jan Wielgat, pseudonim „Lot”.

Do intensywnego rozbudowywania struktur tajnej POW w Bargłowie, Augustowie i oko- licznych wsiach, przystąpiono od czerwca 1917 roku. W celu lepszego skoordynowania działań, w grudniu 1917 roku komendantem augustowskiego VIII obwodu w ramach X łomżyńskiego okręgu POW został wyznaczony Franciszek Chruścielewski ⁵, pseudonim „Skiba”, nauczyciel z Rajgrodu, dotychczasowy komendant II lokalnej komendy w Rajgrodzie, przedwojenny absolwent progimnazjum w Augustowie, dysponujący dobrym rozeznaniem terenu i kontaktami ułatwiającymi budowanie struktury konspiracyjnej. Franciszek Chruścielewski wykazał się talentem organizacyjnym i zdolnościami dowódczymi, „świetnie zorganizował swoich ludzi i wpoił w nich, mimo że nie żołnierz, ducha karności i wysoki poziom ideowy”.

Członkowie POW byli zorganizowani na wzór wojskowy, tworząc liczące z reguły 10 ludzi sekcje podległe lokalnemu komendantowi. Ta liczba mogła być wyższa. Pierwsza sekcja, zorganizowana przez Jana Wielgata, liczyła 12 członków, w listopadzie 1918 roku w V komendzie w Jaziewie w dwóch sekcjach było 30 mężczyzn i 5 kobiet.

Dzięki zaangażowaniu księdza Rocha Modzelewskiego, pierwszym ośrodkiem działalności POW stał się Bargłów i jego najbliższe okolice. Komendantem lokalnym komendy Bargłów był Michał Merkiewicz ⁶. Największą aktywnością wykazywali się: Jan Wielgat, Stanisław Strzałko ⁷, Franciszek Wielgat ⁸, Czesław Fiedorowicz ⁹, pseudonim „Jarosław”, Józef Grygo¹⁰, pseudonim „Ostoja”, Aleksander Jabłoński¹¹, Bronisław Karpio¹², pseudonim „Rzendzian”, Jan Nagolski¹³, Franciszek Gołębicki¹⁴, pseudonim „Sroka”, Jan Gołębicki¹⁵, Franciszek Mulewski¹⁶, Jan Suchwałko¹⁷ i Albin Nejfeld¹⁸ – wszyscy z Bargłowa; Stanisław Koniecko¹⁹, Bronisław Kiersztynowski²⁰, pseudonim „Kobiel” i Szymon Wierciszewski²¹ z Łabętnika, w którym komendantem miejscowym był Józef Milewski; Bronisław Sadowski²², pseudonim „Pług”, Jan Sadowski²³, pseudonim „Longinus” i Czesław Ziarko²⁴, pseudonim „Pług” z Brzozówki, w której komendantem lokalnym był Jan Masiewicz, pseudonim „Skrzetuski”; Jan Zambrowski²⁵ i Ludwik Zawadzki²⁶ ze Żrobek; Wacław Malinowski²⁷, pseudonim „Rama” z Judzik; Kazimierz Wielgat²⁸, Bolesław Grzywiński²⁹ i Adam Drzymkowski³⁰ z Pomian oraz Wojciech Staniszewski³¹ i Mieczysław Chmielewski. Z POW współpracowali Romuald Ostrowski z majątku Pruska, Józef Wielgat³², pseudonim „Butrym”, Bronisław Wielgat³³ z Brzozówki, Józef Milewski z Popowa, Ignacy Jagłowski, Władysław Kasjanowicz³⁴, Stanisław Grygo³⁵, Antoni Andracki³⁶, Roch Dylewski³⁷, Józef Mitros³⁸, Bolesław Siarkowski³⁹, Bronisław Zarzecki⁴⁰ i Jan Sentkowski⁴¹ z Netty, gdzie komendantem lokalnym był Franciszek Jagłowski, Zygmunt Suchocki⁴², Stanisław Strzałko⁴³, pseudonim „Słup” z Pruski.

Zasadniczą siłę w obwodzie stanowiła augustowska struktura POW. Komendantem II lokalnej komendy VIII obwodu w Augustowie był Stanisław Warakomski⁴⁴, pseudonim „Orzeł”, zaś jego zastępcą Izydor Potapowicz⁴⁵ – „Cedr”. Obaj wstąpili do POW i złożyli przysięgę 13 czerwca 1917 roku. Spośród 20 członków augustowskiej komendy POW do najaktywniejszych w pierwszym okresie działania należeli⁴⁶: Wacław Kupiński⁴⁷, Jan Kupiński⁴⁸, Henryk Rutkowski⁴⁹, pseudonim „Longinus Podbipięta”, Aleksander Dyczewski⁵⁰, pseudonim „Zbych”, Leonard Jacewicz⁵¹, pseudonim „Pastko” lub „Pastkowicz”, Bolesław Uradziński⁵², pseudonim „Szczygieł”, Romuald Jurkiewicz⁵³, pseudonim „Kruk”, Lucjan Stanisław Kucharski⁵⁴, pseudonim „Lew”, Hipolit Milanowski⁵⁵, Zygmunt Warakomski, E. Jedliński, Jan Choroszewski⁵⁶, Antoni Choroszewski⁵⁷, Aleksander Bajkowski⁵⁸ oraz Marianna Dyczewska⁵⁹ i Helena Rutkowska⁶⁰, pseudonim „Kania” wypełniające funkcje kurierskie. Henryk Rutkowski i Aleksander Bajkowski wspierali także organizację materialnie.

Ze strukturą augustowską ściśle współpracowały placówki z przedmieść i okolicznych wsi. W Żarnowie wyjątkowo czynni byli: sołtys Józef Chmielewski⁶¹, pseudonim „Grunwald”, Stanisław Ostrowski⁶², pseudonim „Kawa” i „Wiking”, Romuald Ostrowski⁶³, Antoni Dzieniszewski⁶⁴, Jan Dzieniszewski⁶⁵, pseudonim „Lampa”, Bolesław Karbowski⁶⁶, pseudonim „Gaskold”, Józef Taraszewski⁶⁷, Bronisław Krupiński; w Jeziorkach komendant lokalny Bronisław Kompiewski⁶⁸, pseudonim „Jurand” oraz Piotr Modzelewski⁶⁹; w Biernatkach komendant lokalny Józef Prawdzik⁷⁰, pseudonim „Kąkol”, jego zastępca Antoni Trocki⁷¹, pseudonim „Rózga”, Piotr Sieńkowski⁷², pseudonim „Klon”, Antoni Milanowski⁷³, Piotr Milanowski⁷⁴, Stanisław Milanowski⁷⁵, Bolesław Ostrowski i Jan Wasilewski.

Na terenie Sztabina wsparciem, opieką i pomocą POW służył miejscowy proboszcz ksiądz Jakub Rółkowski⁷⁶. Strukturę konspiracyjną zorganizował Michał Łazarski⁷⁷, zaś najaktywniejszymi członkami byli Józef Kryszyn⁷⁸ ze wsi Pogorzałe; Józef Szyc⁷⁹, Kazimierz Lotkowski⁸⁰, Aleksander Wierzbicki⁸¹, pseudonim „Podbipięta”, Antoni Murawski⁸², Bolesław Zagórski⁸³, Feliks Zagórski⁸⁴, Aleksander Ostapowicz⁸⁵ z Janówka; Michał Błażyński⁸⁶, Stanisław Błażyński⁸⁷, Ludwik Orłowski z Fiedorowizny⁸⁸; Antoni Andraka⁸⁹, Wacław Lewoc⁹⁰, Kazimierz Szmygiel⁹¹, Kazimierz Ćmielewski⁹² i Władysław Chodorowski⁹³, pseudonim „Ptaszek” z Czarniewa; Antoni Murawski, Piotr Siebiedziński⁹⁴ Stefan Staranowicz⁹⁵ ze Sztabina; Robert Sadowski⁹⁶, Leon Sadowski⁹⁷, Mieczysław Szwerkowski⁹⁸ z Huty; Michał Kąkiel¹⁰⁰ z Podcisówka; Józef Haraburda¹⁰¹ z Kamienia; Mieczysław Bernatowicz¹⁰² z Krasnoborek; Franciszek Dzieniszewski¹⁰³, pseudonim „Brzoza” ze Żmojdaka; Kazimierz Nejfeld¹⁰⁴ z Lebiedzina.

Duży potencjał stanowiła V komenda w Jaminach, której komendantem lokalnym był Józef Andruszkiewicz¹⁰⁵, pseudonim „Redin”. Składała się ona z dwóch sekcji: pierwszą tworzyli członkowie z Jaziewa, a drugą członkowie z Jamin i Czarniewa. Najaktywniejszymi byli: Wacław Putyński, pseudonim „Sztylet”, Kazimierz Haraburda, Leonard Suchwałko¹⁰⁶ Albin Andraka¹⁰⁷ z Mogielnic; z Jamin Teofil Chilicki¹⁰⁸, Ignacy Andracki¹⁰⁹, Antoni Andracki¹¹⁰, Klemens Panasewicz, Zygmunt Szumski¹¹¹, Zygmunt Stożyński¹¹²; funkcję łączniczek pełniły Kazimiera Murawska¹¹³, pseudonim „Sikorka” i Pelagia Wierzbicka. Współpracował, gromadząc broń, Ignacy Suchwałko z Mogielic.

Komendą lokalną nr VIII w Raczkach dowodził Franciszek Siemion¹¹⁴ pseudonim „Sobieski”. Najczynniejszymi byli: Władysław Sobolewski¹¹⁵ pseudonim „Pasecki” z Moczydeł; Bronisław Faltyn z Suchej Wsi; Wincenty i Stanisław Żukowscy oraz Aleksander Kwiatkowski z Raczek; broń przechowywał Franciszek Zakrzewski i Jan Wasilewski¹¹⁶, pseudonim „Olcha” z Pruski Małej, który zajmował się agitacją i dostar- czaniem żywności.

Komendą lokalną POW w Lipsku dowodził szewc Wiktor Biziuk¹¹⁷. Do bardziej czynnych należeli: Stanisław Żłobikowski¹¹⁸, Bronisław Zmitrowicz, Bronisław Jarmakowicz¹¹⁹, Bronisław Trzasko, Paweł Chomiczewski (Szymko), Antoni Zakarzecki, Józef Zakarzecki, Jan Wierzbołowicz, Wiktor Rymsza, Antoni Sidorowicz, Franciszek Moszczyński, Paweł Suszyński, Stanisław Kobeldis, Banasewicz, Wincenty Bartoszewicz, Antoni Wnukowski, Wiktor Bartoszewicz, Antoni Olszewski, Paweł Chomiczewski (Pauluś). Znamienne, że im- puls do tworzenia organizacji POW przysłał z Wysokiego Mazowieckiego ksiądz Jan Trzasko, pochodzący z Lipska i tam należący do POW.

Słabiej struktury POW były rozwinięte w północnej części powiatu augustowskiego, posiadając jedynie charakter szkieletowy. W gminie Szczebro-Olszanka organizacji POW na przełomie 1917/1918 roku podjął się Jan Karczewski¹²⁰, komendant lokalny w Szczepkach. Aktywny na tym terenie był też Jan Kasjanowicz¹²¹ z Podnowinki i Ludwik Karbowski¹²² z Gatnego. Na szerszą skalę działalność na tym terenie POW podjęła dopiero wiosną 1919 roku¹²³. Nadniemeńskie gminy wchodzące w skład powiatu augustowskiego podlegały oddziaływaniom z Grodna.

Struktury i aktywność POW rozwijały się najlepiej na terenie, w którym swego wsparcia udzielali proboszczowie: Roch Modzelewski w Bargłowie i Jakub Rółkowski w Sztabinie, zaś od jesieni 1918 roku także ksiądz Andrzej Gawędzki¹²⁴ – wikariusz w Augustowie. Jesienią 1918 roku, przed podjęciem walki o niepodległość, w 11 lokalnych komendach augustowskiego obwodu POW, częściowo oddziałującego także na słabiej zorganizowane powiaty suwalski i sejneński, zaprzysiężonych, współpracujących i sympatyzujących było 520 ludzi.

W pierwszym okresie działania, do listopada 1918 roku, zajmowano się przede wszystkim akcją uświadamiającą, werbunkiem ochotników, gromadzeniem broni zebranej z pobojowisk i zakupionej u Niemców oraz podstawowym szkoleniem wojskowym¹²⁵. Broń i materiały wybuchowe przechowywano w Augustowie u Jana Kupińskiego i Henryka Rutkowskiego, w Żarnowie w domu Bronisława Krupińskiego, a później Józefa Taraszewskiego, w Biernatkach u Piotra Sieńkowskiego, w Mogielnicach u Ignacego Suchwałko¹²⁶.

Podstawowe szkolenie członkowie POW przechodzili w lokalnych komendach, zaś wykładowcami byli podoficerowie posiadający za sobą służbę w armii rosyjskiej. „Wykłady prowadzone były konspiracyjnie w mieszkaniach zaufanych peowiaków, ćwiczenia zaś prawie wyłącznie w nocy po okolicznych lasach i polach”. Kilkakrotnie w latach 1917–1918 członkowie POW koncentrowali się na ćwiczenia „zgrywające” we wsi Jeziorki i Brzozówka, które „przeprowadzali instruktorowie przysyłani przez Komendę Okręgową”. Zdecydowany postęp w charakterze i zakresie szkolenia oraz nadanie bardziej wojskowego oblicza organizacji nastąpił w lipcu 1918 roku, z chwilą przybycia do Augustowa byłych oficerów armii rosyjskiej, dowborczyków z rozformowanego w czerwcu 1918 roku I Korpusu Polskiego w Rosji. Ośmiu oficerów: Kazimierz Halicki¹²⁷, Stanisław Dyczewski¹²⁸, Jan Prawdzik¹²⁹, Bolesław Folejewski¹³⁰, Zygmunt Leplawy¹³¹, Edward Maliszewski¹³², Bronisław Leplawy¹³³ i Konstanty Potapowicz¹³⁴ prowadziło praktyczne szkolenie wojskowe w podaugustowskich lasach. Kazimierz Halicki założył szkołę podoficerską, zaś Edward Maliszewski zorganizował kilkudniowy kurs w zakresie topografii. Intensywnie prowadzono też rozpoznawanie wojsk niemieckich w Augustowie i niemieckich transportów na stacji kolejowej, za które odpowiedzialny był Leon Wiszniewski¹³⁵. Komenda lokalna w Raczkach stale obserwowała ruch na trasie kolejowej Margrabowo (Olecko) – Raczki – Suwałki.

W lecie 1918 roku, z inspiracji POW, Stefan Turowicz¹³⁶ i Antoni Warakomski¹³⁷ przystąpili do organizowania zakonspirowanej pierwszej Drużyny Harcerskiej im. Księcia Józefa Poniatowskiego w Augustowie. Jesienią 1918 roku, po powrocie z Rosji, opiekę nad młodzieżą przejął ksiądz Andrzej Gawędzki.

Najszybciej do aktywnego działania przystąpiła bargłowska struktura POW, likwidując w styczniu 1917 roku dowódcę żandarmerii oraz współpracującą z Niemcami konfidentkę. W odwecie Niemcy – za pośrednictwem sołtysów – wydali zarządzenia nakazujące mężczyznom w wieku od 17 do 25 lat meldować się władzom w pierwszą niedzielę każdego miesiąca. Za radą księdza Rocha Modzelewskiego zastosowano bojkot tego zarządzenia. W trzecią niedzielę po Trzech Królach w 1917 roku w trakcie nabożeństwa Niemcy otoczyli kościół, chcąc aresztować młodzież męską, lecz proboszcz „wyrzucił ich ze świątyni”. Okupanci zatrzymali jednak około 200 mężczyzn odpowiadających temu wiekowi i pod strażą doprowadzili do tartaku w Bliznej. Prowadzeni zachowywali mężną postawę, w drodze śpiewali patriotyczne pieśni. Po trzech miesiącach zostali zwolnieni. Natomiast ksiądz Roch Modzelewski został postawiony przed sądem w Augustowie i najpierw osadzony w Margrabowie, a następnie internowany w Hawelbergu. „Wielkie rozdrażnienie okupantów” wywołał także niezapłacony w terminie podatek pogłówny.

Najbardziej spektakularnymi akcjami POW było niszczenie niemieckich zapasów siana, słomy i zboża, przygotowywanych na potrzeby wojska. Po raz pierwszy, w nocy z 20 na 21 sierpnia 1917 roku Józef Prawdzik, Bronisław Kompiewski, Józef Chmielewski i Stanisław Strzałko spalili sterty żyta (700 metrów sześciennych) w majątku Dowspuda. W odwecie, 24 sierpnia 1917, roku Niemcy aresztowali 30 mężczyzn podejrzewanych o przynależność do POW. Józef Chmielewski został skazany na 3 lata więzienia, Bronisław Kompiewski na 4 lata (wywiezieni do Wilna na Łukiszki), zaś pozostałych odesłano do tartaku w Bliznej do przymusowej pracy na okres 3 miesięcy¹³⁸.

Wiosną 1918 roku, z inicjatywy Franciszka Chruścielewskiego, podjęto zakrojoną na szerszą skalę akcję dywersyjną. Nad Biebrzą, na pograniczu VIII obwodu augustowskiego i VII obwodu szczuczyńskiego, spalono przeznaczone dla wojsk niemieckich zapasy siana, przejęto urządzenia transmisyjne tartaku w Bełdzie, szeroko kolportowano literaturę niepodległościową i zbierano fundusze na cele narodowe. Podjęto także akcję oddziaływania na zachowujących się wrogo w stosunku do ludności polskiej żandarmów i urzędników niemieckich. W Tajnie zlikwidowano dwóch donosicieli, zaś na terenie gminy Bargłów czterech szpiegów i współpracującą z nimi konfidentkę – pracownicę tamtejszego urzędu gminy. Łącznie, na terenie gminy Bargłów siedem wyroków wykonali Bronisław Karpio „Rzendzian” i Jan Sadowski „Longinus”. W kwietniu 1918 roku sekcja dowodzona przez Stanisława Ostrowskiego ostrzelała niemieckich żandarmów rabujących pod Kamionką. Na terenie Bargłowa od 30 września 1918 roku „po słupach i ścianach” rozlepiano antyniemieckie odezwy.

Wzrost aktywności POW nie uszedł uwadze Niemców, którzy przystąpili do aresztowań członków, sympatyków i współpracowników organizacji. W nocy z 31 maja na 1 czerwca 1918 roku został aresztowany Franciszek Chruścielewski, po którym komendę obwodu przejął Jan Wielgat pseudonim „Lot” z Brzozówki, jako jeden z „najbardziej ofiarnych, bojowych członków POW”. W ocenie majora Bolesława Rodkiewicza, komendanta okręgu, „wykazał maksimum energii, inicjatywy, jak również wybitne męstwo osobiste”. W Ja- minach został aresztowany Stanisław Błażyński. „Żandarmi znęcali się nade mną w nie- miłosierny sposób, żebym się przyznał, że należę do organizacji POW i ujawnił wszystkich członków POW”, wspominał. Józef Andruszkiewicz z Jaziewa od wiosny 1918 roku przechowywał zbiegłego z więzienia Bronisława Kompiewskiego „Juranda” i Józefa Chmielewskiego oraz Bronisława Wielgata i Jana Masiewicza z Bargłowa. Od sierpnia 1918 roku zagrożony aresztowaniem sam musiał się ukrywać. W sierpniu 1918 roku w Tajnie niemiecki patrol ujął z bronią w ręku trzech peowiaków z organizacji bargłowskiej: Stanisława Strzałko i Jana Nagolskiego z Bargłowa oraz Józefa Orbika z Tajna.

W nocy z 7 na 8 września aresztowano 15 peowiaków. Z 14 na 15 września 1918 roku ujęty został Stanisław Ostrowski, zaś 26 września 1918 roku komendant augustowskiej organizacji Stanisław Warakomski. Komendę po nim przejął Zygmunt Leplawy. W śledztwie „żandarmi znęcali się” nad aresztowanymi żądając wydania członków POW. „Przez 5 tygodni w Grajewie bili i katowali” Stanisława Strzałkę, Jana Nagolskiego i Józef Orbika, a następnie 8 października rozstrzelali ich w Grajewie. Dzięki bohaterskiej postawie w śledztwie Strzałki i Nagolskiego, którzy wzięli cały ciężar odpowiedzialności na siebie i nikogo nie wydali, uniknięto masowych aresztowań. Pozostali aresztowani członkowie POW zostali skazani na kary więzienia¹³⁹.

9 listopada wśród żołnierzy niemieckich w Augustowie rozeszła się pogłoska, że wkrót- ce zostaną wycofani do Niemiec. W jednostkach zaczęły tworzyć się rady żołnierskie, stawiające sobie za cel jak najszybszy powrót do kraju, w ich szeregi wkradło się rozprężenie, dawało się nawet kupić u nich broń¹⁴⁰. W oparciu o te informacje, a nade wszystko na podstawie wieści płynących z centrum kraju, w kolejnych dniach listopada 1918 roku w Augustowie przedstawiciele miejskiej elity o orientacji narodowej powołali Komitet Polski, z lekarzem Janem Jaworowskim¹⁴¹ na czele oraz aptekarzem Stanisławem Stankiewiczem¹⁴² i lekarzem Aleksandrem Bakinowskim¹⁴³.

11 listopada do poszczególnych komend POW dotarł rozkaz o skoncentrowaniu pododdziałów w Jeziorkach, które wyznaczono na miejsce koncentracji VIII obwodu. Następnego dnia, 12 listopada, w Augustowie doszło do antyniemieckich wystąpień. Członkowie augustowskiej komendy POW, mając poparcie zradykalizowanych podoficerów i żołnierzy, dążących do powrotu do Niemiec, którym przewodzili inżynier Linever i podoficer Grece, rozbroili oficerów. Wypuszczono aresztowanych i przetrzymywanych w więzieniu i w koszarach 102 członków POW.

Powodzenie akcji w Augustowie zachęciło do uderzenia 13 listopada na oddziały niemieckie stacjonujące w Bargłowie, Pomianach i Łabętniku. Liczące 130 ludzi siły augustowskiego obwodu, podzielono na dwie zasadnicze grupy. Pierwsza, pod dowództwem dowborczyków: porucznika Wiśniewskiego i porucznika Jana Prawdzika, zaatakowała Bargłów, zaś druga, kierowana przez Bronisława Kompiewskiego „Skibę”, pod dowództwem podporucznika Zygmunta Leplawego zaatakowała Nettę-Folwark. Żołnierze niemieccy bronili się słabo, krzyczeli „Wir sind alle Sozialdemokraten” – jesteśmy wszyscy socjaldemokratami. Próbujący przyjść im z pomocą żandarmi kwaterujący w Pomianach i Solistówce zostali rozbrojeni. Dzięki rozwadze i opanowaniu Józefa Andruszkiewicza i Jana Wielgata, bez walki rozbrojono 46 żołnierzy, zdobyto 30 koni, uzbrojenie, siodła, 3 wozy czterokonne z końmi i uprzężą (jeden wyładowany skrzynkami z granatami i zapal- nikami do nich)¹⁴⁴. Działania POW w dniach 12–13 listopada 1918 roku zyskały miano powstania augustowskiego.

ciąg dalszy