|
AUGUSTOWSKO-SUWALSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE
Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę... |
|
AUGUSTOWSKO-SUWALSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE
Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę... |
|
Anna Kuczyńska, Stanisław Niewolak
Ocena stopnia zanieczyszczenia i stanu sanitarno-bakteriologicznego wody jezior dystroficznych na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego
Stopień zanieczyszczenia bakteriologicznego i stan sanitarny wód powierzchniowych Pojezierza Suwalskiego był przedmiotem nielicznych badań. Bardziej szczegółowo przebadano jedynie wody jeziora Wigry (Niewolak 1999a, 1999b, 1999c, 2000), jeziora Hańcza (Niewolak, Gotkowska-Płachta 2001; Gotkowska-Płachta 2002) oraz Czarnej Hańczy w rejonie Suwałk (Niewolak 1997, 1998a, 1998b; Niewolak, Opieka 2001) i niektórych innych cieków (Niewolak 2000). Na temat czystości bakteriologicznej jezior dystroficznych tego obszaru mamy jedynie fragmentaryczne dane dla sezonu letniego (Niewolak 1999). Te ostatnie wykazały zróżnicowany stopień ich zanieczyszczenia bakteriologicznego, zależnie od usytuowania w terenie i morfometrii zbiorników. Wyjątkowe miejsce tego typu jezior w krajobrazie Pojezierza Suwalskiego, jak też konieczność ich ochrony wymaga bardziej szczegółowych danych dotyczących stanu sanitarno-bakteriologicznego wody tych zbiorników i ewentualnych źródeł zanieczyszczeń. Odpowiednie badania zostały podjęte przez nas w latach 1999 i 2000.
Obiekt badań
Badaniami objęto pięć jezior dystroficznych (spośród 20 zbiorników typu „suchar”) na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego. Były to: Konopniak i Wygorzele (Ślepiec) w granicach regionu klimatycznego augustowskiego zachodniego oraz Suchar Zachodni, Suchar IV i Wądołek w granicach regionu klimatycznego suwalskiego (Bajkiewicz-Grabowska 1992) (rys. 1 w poprzednim artykule). Wybrane właściwości badanych jezior i cechy fizycznogeograficzne ich zlewni podano w tabeli 1 w poprzednim artykule.
Materiały i metody
Próby wody do badań bakteriologicznych pobierano od kwietnia do października 1999 roku oraz od maja do listopada 2000 w odstępach jednomiesięcznych. We wszystkich jeziorach próby wody do badań pobierano w rejonie największych głębokości, z trzech warstw wody: na jeziorze Konopniak z głębokości 0,3 m, 3,4 m i 6,7 m; na jeziorze Wygorzele (Ślepiec) z głębokości 0,3 m, 1,3 m i 2,5 m; na jeziorze Suchar Zachodni z głębokości 0,3 m, 1,2 m i 2,3 m; na jeziorze Suchar IV z głębokości 0,3 m, 4,0 m i 8,0 m; na jeziorze Wądołek z głębokości 0,3 m, 7,5 m i 15,0 m. Próby wody powierzchniowej (z głębokości 0,3 m) pobierano bezpośrednio do jałowych naczyń szklanych o pojemności 250 cm3, z doszlifowanym korkiem. Próby wody z głębszych warstw oraz przydennej (z odległości 0,3–0,5 m od dna) pobierano przyrządem Ruttnera o pojemności 2 dm3 do takich samych naczyń. Bezpośrednio po pobraniu próby wody umieszczano w pojemniku ze środkiem chłodzącym (4–6oC) i przewożono do laboratorium, gdzie poddawano je analizie bakteriologicznej. Czas od chwili poboru prób na jeziorach do wykonania analiz nie przekraczał 12 godzin. Badania bakteriologiczne w zakresie niniejszej pracy obejmowały oznaczenia: ogólnej liczby (jtk/cm3) bakterii na agarze bulionowym po 72 godzinach inkubacji w temperaturze 20oC; ogólnej liczby (jtk/cm3) bakterii na agarze bulionowym po 24 godzinach inkubacji w temperaturze 37oC; ogólnej liczby (NPL/100 cm3) bakterii z grupy pałeczki okrężnicy na pożywce Eijkmana po 48 godzinach inkubacji w temperaturze 37oC; liczby (NPL/100 cm3) kałowych bakterii z grupy pałeczki okrężnicy na pożywce Eijkmana po 24 godzinach inkubacji w temperaturze 44,5oC; liczby (NPL/100 cm3) paciorkowców kałowych (enterokoków) na pożywce Slanetz’a i Bartleya po 72 godzinach inkubacji w temperaturze 37oC; liczby (NPL/100 cm3) beztlenowych bakterii zarodnikujących, redukujących siarczyny (Clostridium perfringens) na podłożu Wilson-Blaira po 18 godzinach inkubacji w temperaturze 37oC w pasteryzowanych próbach wody. Oznaczanie ogólnej liczby bakterii na agarze bulionowym (w temperaturze 20 i 37oC) wykonywano zgodnie z przyjętą w kraju techniką bakteriologicznego badania wody pitnej. NPL bakterii z grupy pałeczki okrężnicy i paciorkowców kałowych oznaczano według Standard Methods (APHA 1992), zaś beztlenowych bakterii zarodnikujących, redukujących siarczyny według Przesmyckiego (1952). Odczytu wyników NPL tych bakterii w badanych próbach wody jeziornej dokonywano z tablic Mc’Cradey’ego (Meynell, Meynell 1970). Wszystkie oznaczenia wykonywano w trzech równoległych powtórzeniach z tej samej próby wody. Rozcieńczalnikiem był roztwór fizjologiczny NaCl. Liczebność bakterii w badanych próbach wody odniesiono do podawanych w literaturze kryteriów oceny stopnia czystości wód powierzchniowych (Cabejszek i in. 1960; Rozporządzenie ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa 1991) oraz danych European Economic Commission (EEC 1976) dotyczących przydatności wody dla celów rekreacyjnych i kąpielowych. Równolegle z poborem prób wody na jeziorach prowadzone były obserwacje meteorologiczne ze szczególnym uwzględnieniem temperatury powietrza, sumy opadów deszczu oraz siły wiatru (WIOŚ 1999).
Wyniki
Niektóre dane meteorologiczne w rejonie WPN w latach 1998–2000
Średnia dzienna temperatura powietrza atmosferycznego notowana w poszczególnych miesiącach okresu badawczego w rejonie Wigierskiego Parku Narodowego wahała się od 21,9oC w maju 1998 roku do –3,5oC w listopadzie 1999. Średnie miesięczne wynosiły: od –3,1oC w listopadzie 1998 roku do 17,9oC w czerwcu 2000. Suma opadów atmosferycznych z siedmiu dni przed poborem prób wahała się od 0 mm we wrześniu 1999 roku oraz w maju, czerwcu, sierpniu, wrześniu i październiku 2000 do 39,1 mm w sierpniu 1999, zaś miesięczna suma opadów od 117,9 mm w czerwcu 1999 roku do 2,9 mm w październiku 2000. Średnie prędkości wiatru z dwóch dni przed poborem prób wahały się od 5,05 m/s w październiku 1998 roku do 1,25 m/s we wrześniu 2000. Wiosną przeważały wiatry o kierunku wschodnim i południowo-wschodnim (czasami północnym), latem o kierunku zachodnim i południowo-zachodnim, jesienią – o kierunku wschodnim, połud- niowo-wschodnim lub południowo-zachodnim (rys. 2).
Rys. 2. Warunki meteorologiczne:
a) opady deszczu
b) szybkość wiatru
c) temperatura powietrza
Bakterie wskaźnikowe stopnia zanieczyszczenia
Wśród bakterii wskaźnikowych stopnia zanieczyszczenia wyróżniono ogólną liczbę bakterii na agarze bulionowym w temperaturze 20oC (wskaźnik zanieczyszczenia wody substancją łatwo rozkładalną) i 37oC (wskaźnik zanieczyszczenia wody ściekami bytowo-gospodarczymi). W wodzie badanych jezior ogólna liczba bakterii oznaczana na agarze bulionowym w temperaturze 20oC wahała się od około 20 jtk/cm3 do blisko 6000 jtk/cm3. Najmniejsze wahania ich liczebności stwierdzano w wodzie jezior Wygorzele (Ślepiec) (145–3110 jtk/cm3) i Suchar Zachodni (120–3070 jtk/cm3), największe w wodzie jeziora Konopniak (60–5980 jtk/cm3) i Wądołek (20–3940 jtk/cm3). W wodzie jeziora Suchar IV liczba tych bakterii wahała się od 35 do 3670 jtk/cm3 (tab. 2). W jeziorach Konopniak i Suchar Zachodni więcej ich występowało w płytszych warstwach wody, w jeziorach Wygorzele i Wądołek w wodzie przydennej; w jeziorze Suchar IV w 1999 roku pionowe ich uwarstwienie było zróżnicowane w poszczególnych miesiącach, w 2000 roku z reguły więcej ich występowało w wodzie powierzchniowej. W okresie badawczym z reguły mniej ich występowało jesienią, więcej wiosną i latem. Ogólna liczba bakterii oznaczana na agarze bulionowym w temperaturze 37oC wahała się od kilku, kilkunastu jtk/cm3 w wodzie jeziora Suchar IV i Wądołek oraz kilkudziesięciu jtk/cm3 w wodzie jeziora Wygorzele (Ślepiec) i Suchar Zachodni do nieco powyżej 1000 jtk/cm3 w wodzie jeziora Konopniak i Wygorzele (Ślepiec), około 2000 jtk/cm3 w wodzie jeziora Suchar IV i Wądołek oraz 3000 jtk/cm3 w wodzie jeziora Suchar Zachodni (tab. 3). Nierzadko więcej ich występowało w wodzie powierzchniowej i/lub przydennej badanych jezior. Maksymalne ich liczebności stwierdzano najczęściej w lipcu i sierpniu 1999 roku oraz w lipcu 2000.
Bakterie wskaźnikowe stanu sanitarnego
Ogólna liczba bakterii z grupy pałeczki okrężnicy wahała się od <3 NPL/100 cm3 w wodzie przydennej jeziora Wygorzele (Ślepiec) w październiku 1999 roku oraz 2–9 NPL/100 cm3 w wodzie jezior: Konopniak, Suchar Zachodni, Suchar IV i Wądołek (w różnym okresie badawczym i na różnych głębokościach), do 250 NPL/100 cm3 w wodzie jeziora Konopniak, 450 NPL/100 cm3 w wodzie jeziora Suchar IV i Wądołek oraz 1100 i 1400 NPL/100 cm3 – odpowiednio w wodzie jeziora Suchar Zachodni i Wygorzele (Ślepiec). Średnio, w okresie badań, ich liczebność była wyższa w wodzie jeziora Wygorzele (Ślepiec) i Suchar Zachodni. W 1999 roku więcej ich występowało w wodzie jeziora Konopniak i Wygorzele (Ślepiec), w 2000 – w wodzie jeziora Suchar Zachodni, Suchar IV i Wądołek. Zazwyczaj były liczniejsze w wodzie powierzchniowej niż w głębszych warstwach wody. W jeziorach: Konopniak, Wygorzele (Ślepiec), Suchar IV i Wądołek liczniej występowały wiosną i/lub latem, w wodzie jeziora Suchar Zachodni i Wądołek wiosną i jesienią (tab. 4). Liczba kałowych bakterii z grupy pałeczki okrężnicy nie przekraczała 95 NPL/100 cm3 w wodzie jeziora Konopniak, 25 NPL/100 cm3 w wodzie jeziora Wygorzele (Ślepiec), 45 NPL/100 cm3 w wodzie jeziora Suchar Zachodni i Suchar IV oraz 250 NPL/100 cm3 w wodzie jeziora Wądołek. Najczęściej jednak w ogóle nie stwierdzano ich obecności w badanej objętości wody (tab. 5). Paciorkowce kałowe występowały z reguły liczniej. Ich liczba wahała się od <3 do 95 i 450 NPL/100 cm3 – odpowiednio w wodzie jeziora Konopniak i Wygorzele (Ślepiec) oraz od <3 do 1100 NPL/100 cm3 w wodzie pozostałych jezior. W jeziorach: Konopniak, Wygorzele (Ślepiec) i Suchar IV więcej ich stwierdzano w górnych warstwach wody; w jeziorach: Suchar Zachodni i Wądołek – przy dnie. W 1999 roku z reguły więcej tych bakterii notowano w czerwcu i sierpniu, w 2000 – w maju, czerwcu i lipcu; a w jeziorze Wygorzele (Ślepiec) i Suchar IV również w listopadzie (tab. 6). Beztlenowe bakterie redukujące siarczyny występowały tylko w czerwcu i sierpniu 1999 roku oraz w sierpniu i wrześniu 2000 w wodzie jeziora Konopniak, w lipcu 1999 oraz we wrześniu 2000 w wodzie jeziora Wygorzele (Ślepiec), w czerwcu i lipcu 1999 w wodzie jeziora Suchar Zachodni, w sierpniu 1999 w wodzie jeziora Suchar IV oraz w sierpniu 1999 i 2000 w wodzie jeziora Wądołek – w głębszych warstwach wody i/lub w wodzie przydennej. Ich liczba nie przekraczała 40 NPL/100 cm3. W innych miesiącach nie stwierdzano ich obecności w badanych próbkach wody.
Liczba bakterii wskaźnikowych a stopień zanieczyszczenia badanych jezior
Zestawienie wyników badań liczebności bakterii oznaczanych na agarze bulionowym w temperaturze 20oC i 37oC oraz miana coli typu kałowego w wodzie badanych jezior dystroficznych (tab. 7) z danymi Cabejszek i in. (1960) wskazuje, iż zdecydowana większość (około 90 proc.) prób wody pobieranych z tych zbiorników zawierała bakterie wskaźnikowe w ilościach typowych dla czystych i/lub nieznacznie tylko zanieczyszczonych wód powierzchniowych. Wartości miana coli typu kałowego we wszystkich próbach wody pobieranych w jeziorach: Konopniak, Wygorzele (Ślepiec), Suchar Zachodni i Suchar IV oraz w 97 proc. wody pobieranych w jeziorze Wądołek były typowe dla wód I klasy czystości (Rozporządzenie ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa 1991).
Liczba bakterii wskaźnikowych a wymagania sanitarno-bakteriologiczne stawiane wodzie dla celów kąpielowych i rekreacyjnych
W tabeli 8 podano wartości ogólnej liczby bakterii z grupy pałeczki okrężnicy, liczby kałowych bakterii z grupy pałeczki okrężnicy i paciorkowców kałowych (enterokoków) zalecane i maksymalnie dopuszczalne (EEC 1976) oraz procent prób wody badanych jezior dystroficznych, spełniających odpowiednie wymagania sanitarno-bakteriologiczne dla wód wykorzystywanych w celach kąpielowych. Wszystkie próby wody pobierane w badanych jeziorach zawierały mniej bakterii z grupy pałeczki okrężnicy aniżeli maksymalnie dopuszczalne dla wód wykorzystywanych w celach kąpielowych. W jeziorze Konopniak 100 proc. prób wody, zaś w jeziorze Wygorzele i Suchar Zachodni 92–94 proc. prób wody spełniało wymagania zalecane dla tego typu wód pod względem liczebności bakterii z grupy pałeczki okrężnicy i 70–78 proc. pod względem liczebności paciorkowców kałowych. W jeziorze Suchar IV i Wądołek tego ostatniego warunku nie spełniało około 17 proc. prób wody.
Dyskusja
Badane suchary są typowymi zbiornikami śródtorfowiskowymi, otoczonymi lasem sosnowo-świerkowym, izolowane kożuchem torfowców przed powierzchniowym spływem zanieczyszczeń ze zlewni. Charakteryzują się wyjątkowo niskim zanieczyszczeniem bakteriologicznym wody. Spośród pięciu badanych jezior dystroficznych najmniejszym stopniem zanieczyszczenia bakteriologicznego charakteryzują się wody jeziora Konopniak. Jest to zgodne z danymi Zdanowskiego i in. (1992); tylko to jezioro autorzy zaliczyli do I klasy czystości, zaś pozostałe cztery jeziora do II klasy czystości. Nieco większe liczebności bakterii z grupy pałeczki okrężnicy i paciorkowców kałowych w wodzie jeziora Suchar Zachodni i Wygorzele (Ślepiec) mogły być związane z niewielką ich głębokością (średnio 1,5 m i 1,0 m) i możliwością przemieszczania się tych bakterii z powierzchniowej warstwy osadów dennych do toni wodnej w wyniku falowania i innych ruchów wody. Liczniejsze występowanie bakterii wskaźnikowych w okresie wiosenno-letnim mogło być związane ze wzmożoną aktywnością ptactwa wodnego w okresie lęgowym. Okresowy charakter zanieczyszczenia bakteriologicznego wody badanych jezior wynika z prze- ważającego udziału paciorkowców kałowych wśród bakterii wskaźnikowych stanu sanitarnego. Większe liczebności badanych bakterii wskaźnikowych stwierdzane w czerwcu i sierpniu 1999 roku oraz w lipcu 2000 mogły być związane również z ich przedostawaniem się ze zlewni, kiedy opady deszczu były intensywniejsze.
Wnioski
1. Ogólna liczba bakterii oznaczana na agarze bulionowym w temperaturze 20oC i 37oC oraz wartości miana coli typu kałowego w wodzie badanych jezior dystroficznych są typowe dla czystych lub tylko nieznacznie zanieczyszczonych wód powierzchniowych. 2. Wszystkie próby wody pobierane w badanych jeziorach dystroficznych spełniały wymagania stawiane wodzie dla celów rekreacyjnych (kąpielowych) pod względem liczebności bakterii z grupy pałeczki okrężnicy i paciorkowców kałowych (enterokoków). 3. Nieznaczny wzrost liczebności bakterii wskaźnikowych w wodzie badanych jezior w okresie wiosenno-letnim mógł być związany z aktywnością ptactwa wodnego, nasilającą się w okresie lęgowym; znaczenie mieć mogły również opady deszczu wymywające zanieczyszczenia odkładane przez zwierzęta leśne w zlewni.
Podsumowanie
W pracy przedstawiono wyniki badań liczebności bakterii wskaźnikowych stopnia zanieczyszczenia (ogólna liczba bakterii na agarze bulionowym w temperaturze 20 i 37°C) i stanu sanitarnego (ogólna liczba bakterii z grupy pałeczki okrężnicy, liczba kałowych bakterii z grupy pałeczki okrężnicy, liczba paciorkowców kałowych i beztlenowych bakterii zarodnikujących, redukujących siarczyny – Clostridium perfringens) w wodach powierzchniowych pięciu wybranych jezior dystroficznych na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego. Jeziora te (Konopniak, Wygorzele–Ślepiec, Suchar Zachodni, Suchar IV i Wądołek) różnią się wielkością, morfometrią i usytuowaniem w terenie. Badania przeprowadzono w okresie wegetacyjnym 1999 i 2000 roku. Większość (ponad 90 proc.) prób wody pobieranych w tych jeziorach zawierało bakterie wskaźnikowe w ilościach charakterystycznych dla wód czystych i/lub tylko nieznacznie zanieczyszczonych. Wartości miana coli typu kałowego we wszystkich próbach wody pobieranych w jeziorach Konopniak, Wygorzele (Ślepiec), Suchar Zachodni i Suchar IV oraz w 97 proc. prób pobieranych w jeziorze Wądołek były typowe dla wód I klasy czystości. Wszystkie próby wody pobierane w tych jeziorach spełniały wymagania sanitarno-bakteriologiczne dla wód wykorzystywanych do celów rekreacyjno-kąpielowych.
Abstract
Evaluation of pollution and sanitary-bacteriological state of dystrophic lakes’ water on the area of Wigry National Park This paper presents the results of studies on a degree of pollution and sanitary–bacteriological state of water in five dystrophic lakes in Wigry National Park in 1999 and 2000. Total Viable Count at 20°C (TVC 20°C) and Total Viable Count at 37°C (TVC 37°C) were used as indicators of pollution, while Total Coli (TC), Faecal Coli (FC), Faecal Streptococcus – Enterococcus (FS) and Clostridium perfringens – as indicators of the sanitary state. Investigated dystrophic (polyhumic) lakes: Konopniak, Wygorzele (Śle- piec), Suchar Zachodni, Suchar IV, and Wądołek, vary in size, depth and location. Most of water samples (above 90%) collected from lakes, contained examined bacteria in characteristic quantities for pure waters and/or only slightly polluted. MPN of Faecal Coli value in the all water samples from dystrophic lakes Konopniak, Wygorzele (Ślepiec), Suchar Zachodni, Suchar IV as well as 97% of water samples from Wądołek lake were typical for first class of water purity. All the water samples collected from dystrophic lakes met sanitary-bacteriological criteria for recreational waters.
Tabela 1. (w poprzedniej pracy)
Tabela 2. Liczba bakterii rozkładających błonnik w warunkach tlenowych w wodzie jezior dystroficznych na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego w latach 1998–2000 (wartości średnie z 3 równoległych oznaczeń w 100 cm3 wody)
Tabela 3. Liczba bakterii rozkładających błonnik w warunkach beztlenowych w jeziorach dystroficznych na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego w latach 1999–2000 (wartości średnie z 3 równoległych oznaczeń w 100 cm3 wody)
Tabela 4. Liczba bakterii mineralizujących lecytynę w jeziorach dystroficznych na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego w latach 1999–2000 (wartości średnie z 3 równoległych oznaczeń w 1 cm3 wody)
Tabela 5. Liczba bakterii rozpuszczających fosforan trójwapniowy w jeziorach dystroficznych na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego w latach 1999–2000 (wartości średnie z 3 równoległych oznaczeń w 1 cm3 wody)
Tabela 6. Liczba bakterii redukujących siarczany w jeziorach dystroficznych na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego w latach 1999–2000 (wartości średnie z 3 równoległych oznaczeń w 100 cm3 wody)
Tabela 7. Ocena jakości bakteriologicznej wody jezior dystroficznych według kryteriów podanych przez Cabejszek i in. (1960) (procent prób w klasie)
1 – ogólna liczba bakterii oznaczanych na agarze zwykłym w temperaturze 20°C po 72 godzinach inkubacji w l cm3 wody 2 – ogólna liczba bakterii oznaczanych na agarze zwykłym w temperaturze 37°C po 24 godzinach inkubacji w l cm3 wody 3 – miano coli typu kałowego 4 – A – woda niezanieczyszczona, B – woda nieznacznie zanieczyszczona, C – woda wyraźnie zanieczyszczona, D – woda silnie zanieczyszczona
Tabela 8. Ocena jakości bakteriologicznej wody jezior dystroficznych według kryteriów podanych przez EEC (Europejską Komisję ds. Jakości Wody 1976) (procent prób w klasie)
Literatura
Analiza wyników pomiarów zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego w Suwałkach w 1998 r[oku]. Załącznik nr 1. Komunikat nr 3/99. Białystok, WIOŚ, Delegatura w Suwałkach, 1999. Bajkiewicz-Grabowska E., 1992: Charakterystyka fizycznogeograficzna i klimatyczna parku. W: Zdanowski B. (red.): Jeziora Wigierskiego Parku Narodowego. Stan eutrofizacji i kierunki ochrony. Wrocław, Zeszyty Naukowe PAN „Człowiek i Środowisko”, s. 11–17. Cabejszek J., Kołaczkowski S., Koziorowski B., Łuczak J., 1960: Projekt ujednoliconych wytycznych do klasyfikacji zanieczyszczeń wód powierzchniowych. G. W. Tech. Sanit., 34:18–21. E.E.C. (European Economic Community), 1976: Council Directive of 8 December 1975 Concerning the Quality of Bathing Waters, 76/160/EEC. Official Journal of the European Communities, 31/1–31.7 (february). Gotkowska-Płachta A., 2002: Studium mikrobiologiczne wód jeziora Hańcza. Olsztyn, Uniw. Warm.-Maz., praca doktorska. Greenberg G. E., Clesceri L. S., Eaton A. D., 1992: Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater. Publ. Office American Public Health Association, Washington, D.C. 9–1–9–147. Korzeniewska E., 2000: Sanitarno-bakteriologiczny aspekt zanieczyszczenia jeziora Wigry. Olsztyn, Uniw. Warm.-Maz., praca doktorska. Korzeniewska E., Niewolak S., 1999: Ocena sanitarno-bakteriologiczna wód przybrzeżnych jeziora Wigry. W: Radwan S., Kornijów R. (red.): Problemy aktywnej ochrony ekosystemów wodnych i torfowiskowych w polskich parkach narodowych. Lublin, Wyd. Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej, s. 231–236. Meynell G. G., Meynell E., 1970: Theory and practice in experimental bacteriology. Cambridge, Cambridge Univeristy Press. Niewolak S., 1997: Stan sanitarno-bakteriologiczny rzeki Czarnej Hańczy w rejonie Suwałk w latach 1994–1996. W: Krzysztofiak L. (red.): Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego. Stacja bazowa Wigry (Wigierski Park Narodowy). Warszawa, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, s. 58–75. Niewolak S., 1998a: The evaluation of the contamination degree and the sanitary and bacteriological state of the waters in the Czarna Hańcza river in the region of Suwałki and Wigry National Park. Polish J. Env. Studies, 7:229–241. Niewolak S., 1998b: Total viable count and concentration of enteric bacteria in bottom sediments from the Czarna Hańcza River, Northeast Poland. Polish J. Env. Studies, 7:295–306. Niewolak S., 1999a: Evaluation of pollution and the sanitary-bacteriological state of lake Wigry, Poland. 1: Pelagic waters of lake Wigry. Polish J. Env. Studies, 8:89–100. Niewolak S., 1999b: Evaluation of pollution and the sanitary-bacteriological state of lake Wigry, Poland. 2: Near-shore waters of lake Wigry. Polish J. Env. Studies, 8:169–177. Niewolak S., 1999c: Bacteriological monitoring of lake water in Wigry National Park in the summer. Polish J. Env. Studies, 8:23–249. Niewolak S., 1999d: Ocena stopnia zanieczyszczenia i stanu sanitarnego-bakteriologiczno wód powierzchniowych i podziemnych na obszarze Wigierskiego Parku Narodowego w latach 1994–1996. W: Zdanowski B. (red.): Funkcjonowanie i ochrona ekosystemów wodnych na obszarach chronionych. Materiały ogólnopolskiej konferencji Wigry, 11–13 maja 1998 r[oku]. Olsztyn, IRŚ, s. 231–259. Niewolak S., 2000: Bacteriological monitoring of river water quality in the north area of Wigry National Park. Polish J. Env. Studies, 9:291–299. Niewolak S., Gotkowska-Płachta A., 1999: Ocena stopnia zanieczyszczenia i stanu sanitarno-bakteriologicznego jeziora Hańcza. Inżynieria i ochrona środowiska. Częstochowa, Wyd. Politechniki Częstochowskiej, s. 265–278. Niewolak S., Opieka A., 2000: Potentially pathogenic microorganisms in water and bottom sediments in the Czarna Hańcza River. Polish J. Env. Studies, 9, 1836–1894. Przesmycki F., 1953: Zarys bakteriologii praktycznej. Warszawa, PZWL. Rozporządzenie ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku w sprawie klasyfikacji wód i warunków jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód i ziemi. Dziennik Ustaw nr 116 poz. 503, s. 1579–1583, 1991. Zdanowski B., 1999: Eutrofizacja jezior Wigierskiego Parku Narodowego: zagrożenia i ocena. W: Zdanowski B., Kamiński M., Martyniak A. (red.): Funkcjonowanie i ochrona ekosystemów wodnych na obszarach chronionych. Olsztyn, IRŚ.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
