Artur Płoński

Zmiany ludnościowe w Suwałkach

na tle pozostałych miast postwojewódzkich

w latach 1998-2010 ¹

Wprowadzenie

Ustawa z dnia 24 lipca 1998 roku o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa zrewolucjonizowała podział terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej. Oznaczała zmniejszenie liczby województw z 49 na 16. Wprowadziła trzystopniowy podział administracyjny, reaktywując powiaty zarówno ziemskie, jak i grodzkie. Zmieniła również perspektywy rozwoju poszczególnych miast z jednej strony wyodrębniając te, którym pozostawiono status miast wojewódzkich, z drugiej – stawiając nowe wyzwania miastom, które tę rangę utraciły.

Status miast wojewódzkich utrzymały: Białystok, Gdańsk, Katowice, Kielce, Kraków, Lublin, Łódź, Olsztyn, Opole, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Warszawa, Wrocław i Zielona Góra. W przypadku województwa kujawsko-pomorskiego zastosowano podział wojewódzkich ośrodków administracyjnych pomiędzy Bydgoszcz i Toruń, stąd w niniejszym opracowaniu przyjęto, że oba te miasta mają status wojewódzki. Pozostałe, będące siedzibami województw po reformie administracyjnej z 1975 roku, otrzymały status powiatów grodzkich. Wyjątek stanowią Ciechanów, Piła i Sieradz. Wałbrzych utracił status powiatu grodzkiego z dniem 1 stycznia 2003 roku (Dziennik Ustaw 2002, nr 191, poz.1594).

Miasta postwojewódzkie, na dzień 31 grudnia 1998 roku, były bardzo zróżnicowane, właściwie pod każdym względem. Niniejsze opracowanie ma na celu analizę rozwoju społeczno-gospodarczego Suwałk na tle miast, które z dniem 1 stycznia 1999 roku utraciły status miasta wojewódzkiego. Część pierwsza została poświęcona rozwojowi ludności Suwałk i pozostałych miast postwojewódzkich pod względem liczby, struktury wieku, migracji i przyrostu naturalnego. Czynniki te i ich zmiany mają znaczący wpływ na potencjał gospodarczy miasta, dobrze też odzwierciedlają jego atrakcyjność na tle innych, potencjalnych miejsc zamieszkania.

Analizę liczby ludności oparto o liczbę osób zameldowanych na dzień 31 grudnia badanego roku. Analizę migracji oparto o zmiany zameldowania. Przyrost naturalny analizowano jako różnicę pomiędzy urodzeniami a zgonami w badanym roku.

Struktura wieku opiera się na podziale na ludność w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym. Została obliczona na podstawie osób faktycznie zamieszkałych w badanych miastach na dzień 31 grudnia badanego roku.

Wszelkie analizy oparto na danych GUS. Lista źródeł znajduje się na końcu opracowania.

1. Ludność według zameldowania

Miasta postwojewódzkie są bardzo zróżnicowane pod względem liczby ludności. Na dzień 31 grudnia 1998 roku najmniejsze z nich – Sieradz, liczyło 45 715 osób, a największe – Częstochowa 254 953 osoby, czyli ponad pięciokrotnie więcej. Najliczniejszą grupę (sześć) stanowiły miasta o liczbie ludności w przedziale od 62 tys. do 73 tys. W tej grupie znajdowały się również Suwałki, które liczyły wówczas 68 020 osób zameldowanych. Kolejne, pod względem liczebności mieszkańców, były grupy miast w przedziałach od 40 tys. do 51 tys. oraz od 73 tys. do 84 tys. osób. Poza przedziałem do 139 tysięcy mieszkańców znalazły się tylko trzy: Częstochowa, Radom i Bielsko-Biała.

W ciągu pierwszych pięciu lat po reformie jest widoczna tendencja spadkowa w liczbie ludności poszczególnych miast. Nadal dominującą grupą są miasta w przedziale od 62 tys. do 73 tys. mieszkańców, widać jednak spadek liczebności w miastach w przedziale 51 tys. do 62 tys. oraz w przedziale od 128 tys. do 139 tys. na rzecz przedziałów niższych. Spadła również liczba mieszkańców największego miasta spośród miast postwojewódzkich – Częstochowy.

W kolejnych latach po wprowadzeniu reformy widać kontynuację trendu odpływu ludności z miast postwojewódzkich. Kolejne miasta przesuwają się do niższych przedziałów pod względem liczby ludności.

W badanym okresie ludność miast postwojewódzkich spadła o ponad 4%, co w liczbach bezwzględnych daje spadek o ponad 126 tys. mieszkańców. Jednak rozwój poszczególnych miast jest bardzo zróżnicowany. Z jednej strony ludność Wałbrzycha zmniejszyła się

o ponad 12%, z drugiej – liczba mieszkańców Leszna wzrosła o niemal 3%. Suwałki w badanym czasie zanotowały wzrost ludności o ponad 2% i znalazły się w nielicznej grupie miast postwojewódzkich, w których liczba ludności wzrasta.

W przypadku Suwałk spadek liczby ludności zanotowano jedynie w latach 2006 i 2007. Spadek w roku 2006 był spowodowany w dużej mierze wysokim ujemnym saldem migracji zagranicznych (–155 osób), z kolei spadek w 2007 roku został spowodowany wysokim saldem migracji krajowych (–222 osoby). Widoczny jest również silny trend spadkowy w dynamice przyrostu ludności, który wskazuje na wysokie prawdopodobieństwo zatrzymania lub nawet odwrócenia wzrostu ludności miasta.

W okresie od grudnia 1998 roku do grudnia 2004 roku wzrost liczby mieszkańców odnotowały: Leszno (2,09%), Suwałki (1,9%), Kalisz (1,66%), Siedlce (1,61%) i Nowy Sącz (0,46%). Pozostałe zanotowały spadek. Największy: Wałbrzych (–6,78%), Jelenia Góra (–6,39%) i Częstochowa (–3,66%). Na podstawie danych nie można sformułować hipotezy mówiącej o zależności pomiędzy tempem wzrostu ludności miasta postwojewódzkiego a liczbą jego mieszkańców (współczynnik korelacji liniowej dla badanych zmiennych wynosi –0,2, co sugeruje, że nieco bardziej negatywne efekty reformy administracyjnej dotknęły miasta większe, lecz siła tej korelacji jest znikoma). Co prawda, największym miastem, które osiągnęło wzrost był Kalisz (108 668 mieszkańców na dzień 31 grudnia 2004 roku), a najmniejszym Leszno (63 414 mieszkańców na dzień 31 grudnia 2004 roku), co sugerowałoby pewien przedział, w którym wystąpiło zjawisko wzrostu ludności, to jednak również w tym przedziale większość miast zanotowała spadek liczby mieszkańców (w tym Jelenia Góra). Na uwagę zasługuje fakt, iż wśród wszystkich miast postwojewódzkich Suwałki zajmowały drugie miejsce pod względem procentowego przyrostu liczby mieszkańców.

W okresie od grudnia 1998 roku do grudnia 2010 roku wzrost liczby mieszkańców zanotowały: Leszno (2,82%), Suwałki (2,19%), Siedlce (2,19%), Nowy Sącz (0,34%) i Skierniewice (0,051%). Na uwagę zasługuje spadek ludności Kalisza po 2004 roku, utrzymanie drugiego miejsca pod względem tempa wzrostu przez Suwałki (aczkolwiek przewaga Suwałk nad Siedlcami jest już bardzo niewielka) oraz sytuacja najbliższych terytorialnie Suwałkom miast postwojewódzkich, czyli Łomży i Ostrołęki. Oba te miasta odnotowały w badanym okresie spadek liczby mieszkańców (odpowiednio o 2,64% i 3,37 ), co sugeruje, że wzrost liczby mieszkańców Suwałk nie jest uwarunkowany geograficznie. Na niekorzyść tak postawionej hipotezy przemawia jednak fakt, że oba te miasta leżą dużo bliżej większych aglomeracji miejskich niż Suwałki.

Fakt, że Suwałki znalazły się wśród czterech miast, które odnotowały wzrost ludności w badanym okresie, skłania do postawienia pytania o podłoże tego zjawiska. Przyczyn można upatrywać w tym, iż miasta te są na tyle atrakcyjne, że stanowią kierunek migracji ludności lub występuje w nich duży przyrost ludności. W końcu, przyczyna może leżeć w mieszanej zależności pomiędzy migracjami a przyrostem naturalnym. Próbę odpowiedzi na to pytanie stanowi następna część opracowania.

2. Przyrost naturalny i migracje w Suwałkach

Za przyrostem ludności Suwałk według miejsca zameldowania od początku stał stosunkowo wysoki przyrost naturalny, który w połączeniu z dodatnim saldem migracji w latach 1998–2001, zapewnił im wysoką pozycję wśród miast postwojewódzkich pod względem przyrostu ludności. Jednak zderzenie poziomego trendu przyrostu naturalnego z malejącym trendem migracji doprowadziło do spowolnienia rozwoju liczby ludności miasta. W wyniku działania tych dwóch sił przyrost ludności charakteryzuje się trendem spadkowym i jeżeli nie nastąpi odwrócenie trendu w migracjach lub znaczne zwiększenie przyrostu naturalnego, w najbliższej przyszłości Suwałki mogą doświadczyć spadku liczby mieszkańców, tak jak to miało miejsce w latach 2006 i 2007, z tym, że spadek ten może okazać się trwałą tendencją w czasie. Saldo migracji zagranicznych, z wyjątkiem roku 2009, miało wartość ujemną i było znaczące w latach 2002, 2005, 2006 i 2007.

W przypadku wszystkich miast postwojewódzkich, które odnotowały wzrost ludności w latach 1998–2010, zaobserwowano zjawisko spadkowego trendu przyrostu mieszkańców. We wszystkich przypadkach przyczyna leży w ujemnym trendzie migracji, który jest łagodzony przez przyrost naturalny. W przypadku Leszna i Siedlec przyrost naturalny charakteryzuje się trendem wzrostowym, co może oznaczać dłuższe pozostawanie na ścieżce wzrostu liczby ludności. Nowy Sącz i Suwałki znajdują się w sytuacji trudniejszej. W obu przypadkach zaobserwowano niemal poziomy trend w przyroście naturalnym, co oznacza, że jeżeli nie odwróci się tendencja ujemnego salda migracji, oba te miasta w krótkim czasie mogą doświadczyć stałego przyrostu ujemnego.

W związku z tym, że przyrost ludności jest wypadkową dwóch sił: przyrostu naturalnego i migracji, powstaje pytanie, która z tych sił w Suwałkach jest dla wzrostu istotniejsza. Próbę odpowiedzi na to pytanie stanowi analiza korelacji pomiędzy przyrostem naturalnym i saldem migracji, a zmianą ludności ogółem. Wskazuje ona, że zmienność przyrostu ludności we wszystkich badanych przypadkach jest warunkowana głównie przez saldo migracji ludności. Co więcej, przeciwny trend oddziaływania przyrostu naturalnego zaobserwowano jedynie w przypadku Leszna (współczynnik korelacji = –0,3) i Siedlec (współczynnik korelacji = –0,4). Oznacza to, że zarówno w przypadku Suwałk, jak i Nowego Sącza obserwuje się ujemny trend w przyroście naturalnym. Potwierdza to tezę o możliwości wystąpienia w tych miastach zjawiska trwałego spadku ludności. Z powyższej analizy można wyciągnąć wniosek mówiący, że wszelkie działania mające na celu utrzymanie wzrostu ludności w badanych miastach powinny skupić się na odwróceniu negatywnego trendu salda migracji, jako że każda zmiana tej zmiennej odbija się natychmiast (wszystkie współczynniki korelacji powyżej 0,9) na przyroście ludności miasta.

W przypadku Suwałk w zakresie zameldowań zdecydowaną przewagę w całym badanym okresie mają zameldowania z obszarów wiejskich. Niemal w całym okresie mają one ponad dwukrotną przewagę nad zameldowaniami z miast, przy czym zauważalny jest zdecydowanie spadkowy trend w tych migracjach. Również migracje z terenów miejskich charakteryzują się trendem spadkowym. Niewielki trend wzrostowy można zauważyć w zameldowaniach z zagranicy. W przypadku wymeldowań, od roku 2004 przeważają wymeldowania na wieś, lecz ich przewaga nad wymeldowaniami do miast jest niewielka. Wymeldowania na wieś charakteryzują się zdecydowanym trendem wzrostowym w przeciwieństwie do wymeldowań do miast, w których lata 2008 i 2009 były latami znaczącego spadku, przez co trend wzrostowy jest znacznie słabszy. Może to mieć związek z poprawą na rynku pracy w Suwałkach, odnotowaną w latach 2006–2008. Duży udział wymeldowań na wieś w stosunku do wymeldowań ogółem może oznaczać, że część ludności opuszcza granice miasta jedynie w celach poprawy warunków zamieszkania, wybierając tereny podmiejskie. Bardzo wysoki współczynnik korelacji pomiędzy wymeldowaniami z Suwałk na tereny wiejskie, a zameldowaniami z miast na terenie powiatu suwalskiego ziemskiego (0,95) wskazuje na silną zależność liniową pomiędzy badanymi zmiennymi, co w tym przypadku oznacza, że hipoteza o kierunku wyjazdów z Suwałk na tereny podmiejskie jest statystycznie uzasadniona.

3. Zmiany struktury wiekowej ludności Suwałk na tle pozostałych miast postwojewódzkich

Reforma administracyjna państwa dotknęła miasta zróżnicowane nie tylko pod względem liczby mieszkańców, ale również pod względem struktury wiekowej ludności.

Szczegółowa analiza badanych zjawisk została oparta o analizę zmian czterech wskaźników: liczby osób w wieku pozaprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym, liczby osób w wieku przedprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym, liczby osób w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym oraz liczby osób w wieku przedprodukcyjnym na 100 osób w wieku poprodukcyjnym.

Wskaźnik obciążenia demograficznego, liczony jako liczba osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym, wskazuje, ile osób muszą utrzymać osoby w wieku produkcyjnym. Im ten wskaźnik jest wyższy, tym obciążenie demograficzne jest większe.

Wszystkie z badanych miast zanotowały spadek wskaźnika. Jego średnia wartość dla miast postwojewódzkich w 1998 roku wyniosła 60,86 osoby, odchylenie standardowe 3,7, a mediana 60,38. W 2004 roku średnia wartość współczynnika spadła do poziomu 51,99, odchylenie standardowe wyniosło 2,20, a mediana 51,74. W 2010 roku średnia wartość badanego wskaźnika nieznacznie wzrosła do poziomu 52,43, odchylenie standardowe wyniosło 2,32, a mediana 52,32. Rozkład wskaźnika pokazuje, że w 1998 roku brak jest zależności pomiędzy wielkością miasta a liczbą osób w wieku nieprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym. Potwierdza to analiza współczynnika korelacji, który wynosi zaledwie –0,14. Rozkład wskaźnika pokazuje, że również w 2010 roku brak jest silnej zależności pomiędzy wielkością miasta, a ilością osób w wieku nieprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym. Współczynnik korelacji wyniósł 0,41, co sugeruje pewną dodatnią korelację badanego współczynnika z wielkością badanych miast. Analiza zmiany wskaźnika obciążenia demograficznego wskazuje na duże zróżnicowanie miast pod względem tempa zmian badanego współczynnika. Średnia zmiana w stosunku do roku 1998 wyniosła –8,43 osoby, a odchylenie standardowe badanej populacji 4,63, co stanowi ponad 50% średniej i potwierdza duże zróżnicowanie w populacji. Mediana wynosi –7,84 i jest znacząco wyższa od średniej, co oznacza, że ponad połowa badanej populacji znajduje się powyżej średniej, a sama średnia jest obniżana przez znaczące spadki wartości badanej zmiennej w mniej licznych przypadkach. Współczynnik korelacji pomiędzy zmianą badanego wskaźnika a wielkością miast wyniósł 0,31, co w pewien sposób potwierdza tezę o szybszym spadku badanego wskaźnika w miastach o mniejszej liczbie ludności.

Suwałki w grudniu 1998 roku odnotowały najwyższy poziom wskaźnika obciążenia demograficznego (68,87 osoby) ze wszystkich miast tracących status województwa, jednak w 2010 roku wskaźnik ten spadł w Suwałkach do poziomu 50,23, co umiejscowiło je nieco poniżej średniej dla wszystkich miast postwojewódzkich. Jednocześnie Suwałki odnotowały największy spadek wskaźnika (–18,64) ze wszystkich miast postwojewódzkich. Spadek wskaźnika obciążenia demograficznego na ogół interpretuje się jako pozytywny w krótkim okresie, jednak w długim okresie, oprócz samej dynamiki wskaźnika konieczna jest analiza struktury obciążenia demograficznego. Jeżeli spadek obciążenia wynika ze zmniejszenia udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym, a przy tym zachodzi zjawisko zwiększania się udziału ludności w wieku poprodukcyjnym, wówczas taki spadek należy interpretować jako długookresowe zagrożenie. Oznacza on bowiem starzenie się ogółu mieszkańców miasta i pomimo obecnego zmniejszania się obciążenia demograficznego, można się spodziewać jego wzrostu w przyszłości.

Analogicznie do wskaźnika obciążenia demograficznego, również w przypadku obciążenia demograficznego ludnością w wieku przedprodukcyjnym, we wszystkich przypadkach zanotowano spadki, są one jednak wyższe. Średnia wartość badanego wskaźnika w 1998 roku wyniosła 41,65 osób w wieku przedprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym, odchylenie standardowe populacji wyniosło 4,85, a mediana 41,21. W 2004 roku średnia wartość wskaźnika wyniosła 30,8 osoby, odchylenie standardowe populacji wyniosło 2,99 osoby, a mediana 30,82. Współczynnik korelacji liczony dla liczby ludności badanych miast i wysokości wskaźnika przyjął wartość (–0,48), co oznacza dosyć istotną ujemną zależność między tymi zmiennymi. W 2010 roku średnia wyniosła 26,81, odchylenie standardowe populacji 1,8, a mediana 27,09. Na uwagę zasługuje fakt stałego zbliżania się poszczególnych wartości wskaźnika do wartości średniej oraz wyraźny spadek korelacji pomiędzy wysokością wskaźnika a wielkością badanego miasta. Współczynnik korelacji wyniósł (–0,34), co może oznaczać, że najwyższe spadki współczynnika odnotowały miasta mniejsze. Zmiana wskaźnika obciążenia demograficznego ludnością w wieku przedprodukcyjnym wykazuje się dużym zróżnicowaniem. Średnia zmiana dla badanej populacji wyniosła (–14,85), a odchylenie standardowe populacji 3,46, co oznacza około 24% średniej, czyli jest stosunkowo wysokie. Mediana wyniosła (–13,99) co oznacza, że większość badanych miast odczuła nieco mniejszy spadek wskaźnika niż średnia dla populacji. Analiza korelacji pomiędzy zmianą badanego wskaźnika a wielkością miasta wskazuje na znaczną dodatnią zależność (współczynnik korelacji = 0,44), co oznacza, że mniejsze miasta odczuły statystycznie większy spadek współczynnika, jak wskazywały wcześniejsze analizy.

Suwałki na tle pozostałych miast postwojewódzkich odznaczają się największą liczbą osób w wieku przedprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. W roku 1998 wskaźnik ten osiągnął wartość 52,93, a w 2010 roku 30,68. Nie oznacza to, że Suwałki są odporne na opisywane zjawisko. Utrzymanie wysokiej pozycji zawdzięczają bardzo wysokiemu wskaźnikowi początkowemu w 1998 roku oraz dodatniemu przyrostowi demograficznemu, jednak, jak wykazały poprzednie analizy, w najbliższym czasie sytuacja może się odwrócić, na co zdecydowany wpływ może mieć przede wszystkim ujemne saldo migracji, które wykazuje silny trend spadkowy oraz stagnacja przyrostu demograficznego. Pierwszych symptomów tej sytuacji można upatrywać w drugim co do wielkości spadku badanego wskaźnika, jaki zanotowały Suwałki na tle pozostałych miast postwojewódzkich (–22,25). Największy spadek zanotowała Łomża, w której w badanym okresie wskaźnik spadł o 22,88 osoby.

Spadkowi wskaźnika obciążenia demograficznego ludnością w wieku przedprodukcyjnym towarzyszył we wszystkich badanych miastach wzrost współczynnika obciążenia demograficznego ludnością w wieku poprodukcyjnym. W 1998 roku średnia wartość wskaźnika wyniosła 19,21 osoby na 100, odchylenie standardowe populacji osiągnęło poziom 3,12, co stanowi nieco ponad 16% średniej, a mediana osiągnęła poziom 19,13. Analiza korelacji pomiędzy wskaźnikiem a wielkością miasta wykazała znaczącą dodatnią zależność (współczynnik korelacji wynosi 0,58), co oznacza, że statystycznie im większe miasto, tym większe obciążenie demograficzne ludnością w wieku poprodukcyjnym. W 2004 roku średnia wartość wskaźnika wzrosła do poziomu 21,19 osoby, odchylenie standardowe spadło do poziomu 2,97 (14% średniej), a mediana osiągnęła poziom 20,77. Takie wartości oznaczają wzrost wartości badanego wskaźnika oraz dalsze skupienie wyników wokół średniej. W roku 2010 zaobserwowano dalszy, nieco szybszy wzrost średniej do poziomu 25,62, odchylenie standardowe osiągnęło poziom 3,23, nieco większy niż w 2004 roku, lecz stanowiło tylko 13% średniej. Dodatnia korelacja pomiędzy wielkością miasta a wysokością wskaźnika nieco się zmniejszyła, pozostając jednak na stosunkowo wysokim poziomie (współczynnik korelacji wyniósł 0,49). Zmiana badanego wskaźnika wykazuje duże zróżnicowanie. Średnia zmiana wyniosła 6,41 osoby, a odchylenie standardowe 1,88, co daje 29% średniej. Mediana dla badanej populacji wynosi 6,20, co oznacza, że zmienna wykazuje dosyć dużą symetrię. Istotny jest fakt niemal całkowitego braku korelacji pomiędzy wielkością zmiany badanego wskaźnika a wielkością badanego miasta (współczynnik korelacji na poziomie –0,07).

W 1998 roku Suwałki odnotowały wskaźnik obciążenia demograficznego ludnością w wieku poprodukcyjnym na poziomie 15,95, co oznacza, że znalazły się w gronie pięciu miast o najniższym poziomie badanego wskaźnika. W 2010 roku wskaźnik ten wzrósł w Suwałkach do poziomu 19,55, jednak zaobserwowany wzrost był najniższy pośród wszystkich miast postwojewódzkich i zagwarantował Suwałkom miejsce wśród trzech miast o najniższym poziomie badanego wskaźnika. Obciążenie demograficzne ludnością w wieku poprodukcyjnym i jego wzrost we wszystkich miastach postwojewódzkich zwraca uwagę na zjawisko starzenia się mieszkańców. Na tle pozostałych miast postwojewódzkich Suwałki, charakteryzujące się najniższym przyrostem wskaźnika, wypadają bardzo korzystnie. Wziąwszy jednak pod uwagę dotychczasowe analizy należy zauważyć, że istnieje duże zagrożenie zmiany tej sytuacji na gorsze, zwłaszcza pod wpływem ujemnego salda migracji charakteryzującego się silnym trendem spadkowym.

Ciekawie na tle powyższych danych prezentują się wartości i zmiana wskaźnika struktury obciążenia demograficznego. Jest on liczony jako liczba osób w wieku przedprodukcyjnym na 100 osób w wieku poprodukcyjnym. We wszystkich badanych miastach postwojewódzkich wykazał on spadek. O ile w roku 1998 we wszystkich miastach postwojewódzkich był wyższy niż 100, co oznacza przewagę osób w wieku przedprodukcyjnym w strukturze obciążenia demograficznego, o tyle w 2004 roku w przypadku dwóch miast spadł poniżej tego poziomu, a w roku 2010 już w 13 miastach wykazał wartości niższe niż 100. Średnia wysokość wskaźnika dla 1998 roku wyniosła 225,33 osoby na 100, odchylenie standardowe dla populacji wyniosło 57,52, co stanowi 25,5% średniej i oznacza stosunkowo duże zróżnicowanie badanej zmiennej. Mediana wyniosła 216,57, co oznacza, że większość wartości wskaźnika była poniżej średniej. Analiza wskaźnika w odniesieniu do wielkości badanych miast wykazuje silną ujemną korelację (współczynnik korelacji na poziomie –0,57). W 2004 roku średnia wartość wskaźnika wyniosła 149,7, odchylenie standardowe wyniosło 33,15 (22% średniej), a mediana 144,41. W 2010 roku średnia wartość wskaźnika spadła do poziomu 107,08, odchylenie standardowe wyniosło 20,14 (18,8% średniej), a mediana 102,66. Analiza zmiany odchylenia standardowego populacji wskazuje na coraz mniejsze zróżnicowanie wskaźnika struktury obciążenia demograficznego dla miast postwojewódzkich. Nadal występuje ujemna korelacja pomiędzy wysokością wskaźnika a wielkością badanych miast, jednak jej siła nieco się zmniejszyła (współczynnik korelacji wyniósł –0,46), co może oznaczać silniejszy spadek badanego wskaźnika w latach 1998–2010 w miastach mniejszych. Średnia zmiana wskaźnika struktury wyniosła w badanym okresie –118,25, odchylenie standardowe populacji wyniosło 40,42, co stanowi 34% średniej i oznacza znaczne zróżnicowanie badanej zmiennej. Mediana przyjęła wartość –105,57. Największy spadek wskaźnika zaobserwowano w przypadku miast, które w 1998 roku charakteryzowały się najwyższym jego poziomem. Analiza korelacji pomiędzy zmianą badanego wskaźnika a wielkością badanych miast wykazuje silną dodatnią korelację (współczynnik korelacji wynosi 0,55), co oznacza większy spadek wskaźnika w miastach mniejszych.

Analiza wskaźnika struktury obciążenia demograficznego wskazuje na negatywne zmiany zachodzące w grupie osób w wieku pozaprodukcyjnym, które dotknęły wszystkie miasta postwojewódzkie w badanym okresie. Suwałki na tle pozostałych miast wyraźnie poprawiły swoją pozycję, przesuwając się z trzeciego miejsca w 1998 roku (wskaźnik na poziomie 331,93) na pierwsze w roku 2010 (wskaźnik na poziomie 156,87). Nie oznacza to jednak, że negatywne zmiany zachodzące w strukturze ludności pozaprodukcyjnej nie dotknęły również Suwałk. Analizując zmianę wskaźnika nie sposób nie zauważyć, że Suwałki zanotowały czwarty spadek spośród wszystkich miast postwojewódzkich, choć z drugiej strony spadek ten był mniejszy niż w pozostałych „czołowych” miastach pod względem wysokości wskaźnika.

Dane dotyczące struktury wykazują podobne tendencje zmian we wszystkich miastach postwojewódzkich. Każde z nich doświadczyło w badanym okresie spadku odsetka ludności w wieku przedprodukcyjnym, początkowego wzrostu, a następnie spadku odsetka ludności w wieku produkcyjnym oraz wzrostu odsetka ludności w wieku poprodukcyjnym, co wskazuje na tendencję starzenia się mieszkańców miast postwojewódzkich.

Podsumowanie

Powyższa analiza wykazała szereg negatywnych zmian w ludności miast postwojewódzkich: spadek liczby mieszkańców, wysokie ujemne saldo migracji, niekorzystne pod względem potencjału gospodarczego zmiany w strukturze wiekowej ludności. Na tym tle sytuacja Suwałk przedstawia się stosunkowo dobrze. Znalazły się wśród pięciu miast postwojewódzkich, które odnotowały wzrost liczby mieszkańców.. Wykazują się stabilnym przyrostem naturalnym. Doświadczają wysokiej ujemnej migracji, ale efekt ten jest łagodzony przez strukturę migracji, której ponad połowa skierowana jest na wieś i trafia w większości na tereny powiatu suwalskiego ziemskiego, co nie wpływa znacząco na potencjał gospodarczy miasta, jako że zawodowo większość tych osób pozostaje związana z Suwałkami.

Pod względem struktury mieszkańców Suwałki wyróżniają się spośród innych badanych miast stosunkowo wysokimi wskaźnikami obciążenia demograficznego. Pod względem ogólnego wskaźnika obciążenia ludnością w wieku pozaprodukcyjnym w 2010 roku znalazły się nieco poniżej średniej, odnotowując przy tym najwyższy spadek tego wskaźnika pośród wszystkich miast postwojewódzkich. Pod względem liczby osób w wieku przedprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Suwałki zajmowały w 2010 roku pierwsze miejsce pośród badanych miast. Wskaźnik obciążenia demograficznego ludnością w wieku poprodukcyjnym stawia je pośród pięciu miast o najmniejszym obciążeniu, co więcej – zanotowały najniższy spośród badanych miast wzrost tego wskaźnika. Pod względem struktury obciążenia demograficznego, liczonego jako liczba osób w wieku przedprodukcyjnym na 100 osób w wieku poprodukcyjnym, Suwałki zajmują pierwsze miejsce wśród miast postwojewódzkich.

Taka sytuacja nie oznacza jednak, że nie zostały dotknięte negatywnymi zmianami ludnościowymi. Dalszy wzrost liczby mieszkańców zagrożony jest przez wysoką dynamikę spadkową ujemnego salda migracji. Suwałki, tak jak wszystkie pozostałe miasta, doświadczyły spadku obciążenia demograficznego, jednak ten spadek związany jest z negatywnymi zmianami struktury – rośnie odsetek osób w wieku poprodukcyjnym, a maleje odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym – zjawisko to dotyczy również Suwałk, choć proces ten jest wolniejszy niż w przypadku pozostałych miast postwojewódzkich. Największym zagrożeniem wydaje się być ujemne saldo migracji, które potęguje negatywne zjawiska w strukturze i liczbie ludności.

Tabele i wykresy

Tabela 1. Ludność miast postwojewódzkich według zameldowania w latach 1998–2010

Tabela 2. Ludność Suwałk według zameldowania w latach 1998–2010

Rys. 4.

 Tabela 3. Migracje i przyrost naturalny w mieście Suwałki w latach 1998–2010

Tabela 4. Struktura migracji w Suwałkach w latach 1998–2010

Tabela 5. Korelacja pomiędzy wymeldowaniami z powiatu grodzkiego m. Suwałki

na tereny wiejskie, a zameldowaniami z miast na terenie powiatu suwalskiego ziemskiego

Tabela 6. Zmiany w strukturze wiekowej mieszkańców miast postwojewódzkich

w latach 1998–2010

Tabela 7. Liczba osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym

w miastach postwojewódzkich w latach 1998–2010

Tabela 8. Obciążenie demograficzne

ludnością w wieku przedprodukcyjnym (poniżej 17. roku życia)

w miastach postwojewódzkich w latach 1998–2010

Tabela 9. Obciążenie demograficzne ludnością w wieku poprodukcyjnym

w miastach postwojewódzkich w latach 1998–2010

Tabela 10. Ludność w wieku przedprodukcyjnym na 100 osób w wieku poprodukcyjnym

w miastach postwojewódzkich w latach 1998–2010

Źródła

Bank danych lokalnych – www.stat.gov.pl/bank.

Ludność, ruch naturalny i migracje w woj. podlaskim w 2010 r., Urząd Statystyczny w Białymstoku, Białystok 2011.

Miasta w liczbach 1999–2000, Warszawa 2002.

Miasta w liczbach 2003–2004, Warszawa 2006.

Miasta w liczbach 2005–2006, Warszawa 2008.

Miasta w liczbach 2007–2008, Warszawa 2010.

Województwo podlaskie w 1998 r., Białystok 1999.

Rocznik Statystyczny Województwa Podlaskiego, Białystok 2000.

Rocznik Statystyczny Województwa Podlaskiego, Białystok 2001.

Rocznik Statystyczny Województwa Podlaskiego, Białystok 2002.

Rocznik Statystyczny Województwa Podlaskiego, Białystok 2003.

Stan i ruch naturalny ludności w województwie dolnośląskim w 2010 r., Wrocław 2011.

Województwo podlaskie, podregiony, powiaty, gminy, Białystok 2004.

Województwo podlaskie, podregiony, powiaty, gminy, Białystok 2005.

Województwo podlaskie, podregiony, powiaty, gminy, Białystok 2006.

Województwo podlaskie, podregiony, powiaty, gminy, Białystok 2007.

Województwo podlaskie, podregiony, powiaty, gminy, Białystok 2008.

Województwo podlaskie, podregiony, powiaty, gminy, Białystok 2009.

Województwo podlaskie, podregiony, powiaty, gminy, Białystok 2010.