Józef Maroszek

Wprowadzenie do sesji naukowej

Życie religijne w Suwałkach w XIX i XX wieku ¹

Zabytki sakralne są żywym świadectwem wiary i pobożności naszych przodków, mieszkańców Suwałk. Stanowią wyraz odczuwania obecności Boga w społeczności miasta.

Fundament religijności położyli tu kameduli wigierscy, w latach 1667-1796 właściciele leśnictw przełomskiego i perstuńskiego. To na rubieży tych leśnictw, nad Czarną Hańczą, mnisi powołali ośrodek duszpasterski i miejski - Suwałki.

26 kwietnia 1710 roku August II, na prośbę kamedułów, nadał wsi Suwałki prawo na targi oraz jarmarki. Cotygodniowe targi miały odbywać się w niedziele. Zwiększany wymiar pańszczyzny w XVII i XVIII stuleciu pozostawiał ludności wiejskiej nieliczne dni wolne. Takim dniem była właśnie niedziela. Katolików obowiązywała obecność na niedzielnych nabożeństwach, a potrydencki Kościół trwał na stanowisku, by parafianie uczestniczyli w tym dniu w liturgii mszy świętej w świątyniach parafialnych. Niedzielny termin targów wówczas powszechnie obowiązywał w całej strukturze handlu wewnętrznego Rzeczypospolitej. Targowiska wiejskie i miejskie zlokalizowane były na placach przykościelnych. Dodatkowo na wyznaczanie niedzieli jako dnia cotygodniowych targów wpływali też Żydzi, unikano bowiem targów piątkowych, a przede wszystkim sobotnich, co było podyktowane żydowskimi względami rytualnymi.

Jeszcze istotniejszym wydają się terminy dorocznych jarmarków. Przy wyznaczaniu ich terminarza bardzo często kierowano się możliwością połączenia z miejscowymi odpustami. Przywilej jarmarczny dla Suwałk z 1710 roku wymieniał dwa święta: Znalezienie Krzyża Świętego, które obchodzono 3 maja i Podwyższenie Krzyża Świętego - 14 września ². Kiedy 2 marca 1720 roku przywilej królewski nadał Suwałkom prawo miejskie, ustanowił jednocześnie cztery jarmarki oraz herb z wyobrażeniem św. Romualda i św. Rocha, przy trzech górach, z krzyżem i koroną. Uwolnił też miasto na lat 18 od podatków ³.

Wkrótce po otrzymaniu królewskiego zezwolenia na jarmarki, 2 czerwca 1710 roku kameduli rozpoczęli we wsi Suwałki budowę kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Krzyża, który ukończono w 1714 roku.

Symbol krzyża w herbie oraz doroczne święta w Suwałkach są - być może - pozostałością planów stworzenia tam kalwarii. Miasta kalwaryjskie były w tym czasie popularne w Rzeczypospolitej - istniały wszak kalwarie: Zebrzydowska, Wejherowska, Pacławska, Wileńska, Mińska, Góra Kalwaria koło Czerska, a w najbliższej okolicy - Kalwaria Żydowska koło Mariampola. W konkatedralnym kościele św. Aleksandra jest dotąd zachowany barokowy obraz przedstawiający Pasję Chrystusa na Krzyżu, w niezwykle pięknej ozdobnej ramie.

Kwestia Krzyża jest dziś nader aktualną wobec rzucanych przez przeciwników tego symbolu haseł, sprzecznych z chrześcijańską tradycją społeczeństwa polskiego, a w Suwałkach - z własną tradycją historyczną.

Umieszczenie w herbie Suwałk postaci św. Rocha, a szczególnie św. Romualda, przypomina wartości moralne, jakie twórcy miasta pragnęli przekazać mieszkańcom. Natomiast rzeźby przedstawiające Benedykta i Romualda, patronów Eremu Wyspy Wigierskiej, przywiezione w XIX wieku z klasztoru eremitów, stały się po dzień dzisiejszy najbardziej rozpoznawalnym symbolem miasta nad Czarną Hańczą.

Czas założenia kościoła parafialnego i nadania Suwałkom prawa na targi to jeden z najtrudniejszych momentów w dziejach społeczeństwa. W 1710 roku epidemia dżumy ogarnęła całą środkową Europę. W Wielkim Księstwie Litewskim i w sąsiednich Prusach wymarła w tym roku aż trzecia część ludności. Nie inaczej działo się w Suwałkach i okolicy ⁴.

Wiek XIX przyniósł wiele przemian, m.in. w strukturze wyznaniowej mieszkańców Suwałk. Wzrosła liczba mieszkających tu Żydów, a wraz z tym w 1820 roku wybudowano Wielką Synagogę. Urzędnicy rosyjscy i wojsko potrzebowało prawosławnych cerkwi, zatem na Rynku w 1838 roku zbudowano cerkiew Zaśnięcia NMP, a na początku XX wieku - cerkiew Aleksandra Newskiego. Również starowierzy wznieśli w Suwałkach swoją molennę. Ewangelicy augsburscy modlili się w zbudowanej w latach 1838-1841 świątyni św. Trójcy.