|
AUGUSTOWSKO-SUWALSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE
Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę ... |
|
AUGUSTOWSKO-SUWALSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE
Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę ... |
|
Jarosław Schabieński
Nomenklatura województwa suwalskiego w latach siedemdziesiątych XX wieku
Od początku funkcjonowania w Polsce władzy komunistycznej, wraz z innymi elementami organizacji państwa wzorowanymi na Związku Radzieckim, przejęto system nomenklatury. Oznaczało to, że „podstawowy trzon kadr kierowniczych we wszystkich dziedzinach życia społecznego i gospodarki musi uzyskać akceptację instancji partyjnych” – Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej 1. W okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej określano to jako „niezbędny element norm leninowskich w życiu społecznym i gospodarczym”. System ten oznaczał faktycznie zawłaszczenie przez partię komunistyczną kierownictwa w większości dziedzin. Był on ściśle sformalizowany. Już w 1949 roku, w chwili krzepnięcia systemu totalitarnego, wydano pierwszą instrukcję nomenklaturową 2. Określała ona kilkaset stanowisk, których obsadzenie wymagało zgody centralnych instancji partyjnych. W kolejnych latach nomenklaturę rozszerzono na niższe instancje. Odpowiednie komórki PZPR (oprócz komitetu centralnego także komitety wojewódzkie, powiatowe, miejskie i gminne) obsadzały stanowiska znajdujące się w ich nomenklaturze – czyli zakresie wpływów. Listy stanowisk nomenklaturowych wydłużały się wraz z trwaniem PRL 3 i pod koniec jego istnienia obejmowały w całej Polsce kilkaset tysięcy pozycji. System był na tyle atrakcyjny, że prawo do obsadzania stanowisk zaczęły rościć sobie nawet podstawowe organizacje partyjne i komisje zakładowe 4. Stanowiska nomenklaturowe to m. in. etaty w administracji państwowej, sektorze spółdzielczym, bankowości, przemyśle, służbach mundurowych czy organizacjach społecznych. Spowodowało to powstanie nowej „klasy zarządczej”. Jej członkowie nie zawsze byli członkami PZPR, ale musieli być przez nią zaakceptowani. Żądano też od nich lojalności. Jej brak oznaczał wniosek o odwołanie ze stanowiska, a decyzję podejmowały odpowiednie gremia partyjne. Na przykład, w związku z krytyką podwyżek cen w czerwcu 1976 roku, Zespół Orzekający Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej ukarał naganą z ostrzeżeniem naczelnika gminy Biała Piska Witolda Szostakowskiego. W wyniku nagany wojewoda suwalski złożył do Egzekutywy KW PZPR w Suwałkach wniosek o odwołanie go ze stanowiska. Egzekutywa (której członkiem był też wojewoda) wniosek zatwierdziła 5. Oczywiście stanowisko naczelnika miasta i gminy znajdowało się w nomenklaturze Egzekutywy KW PWZR. Osoby znajdujące się w najwęższej grupie decyzyjnej (np. pierwsi sekretarze wojewódzcy PZPR) z racji swojej pozycji zajmowały fotele sejmowe, sekretarze miejscy byli przewodniczącymi miejskich rad narodowych, apierwsi sekretarze gminni – gminnych rad narodowych. W gruncie rzeczy wszelkie stanowiska z wyboru były częścią nomenklatury. W systemie totalitarnym wpisanie na listę kandydatów przez odpowiedniego decydenta oznaczało bowiem znalezienie się w sejmie czy odpowiedniej radzie narodowej. Kwestia nomenklatury, stanowiącej kościec rządów PZPR, dość rzadko stanowi przedmiot oddzielnych studiów. Najczęściej autorzy zwracają uwagę na fakt jej istnienia i powszechności, nie wgłębiając się przy tym w szczegóły jej funkcjonowania. Jest to zresztą o tyle trudne, że z zachowanych dokumentów nie zawsze można dokładnie poznać motywy decyzji 6. Zachowały się jedynie suche informacje o przyznaniu lub odebraniu rekomendacji partyjnej na zajmowane stanowisko. A przecież rywalizacja związana z rozszerzeniem kompetencji „nomenklaturowych” miała miejsce także wewnątrz PZPR 7. Częściej rolą nomenklatury zajmują się badacze procesów ekonomicznych, a zwłaszcza transformacji ustrojowej i gospodarczej. Prezentowana poniżej lista stanowisk objętych nomenklaturą w województwie suwalskim stanowi swego rodzaju przewodnik po zakładach, instytucjach i organizacjach działających na terenie Suwalszczyzny w latach siedemdziesiątych XX wieku, nie licząc związków religijnych (te próbowano kontrolować przy pomocy Służby Bezpieczeństwa). Znajduje się tu bowiem cała tkanka społeczna i gospodarcza regionu. Lista pochodzi z 1975 roku, a jej stworzenie związane było ze zmianą struktury administracyjnej Polski. Powstanie nowych województw wymusiło na pezetpeerowskiej administracji konieczność nowego określenia wykazu nomenklatury poszczególnych instancji PZPR. Wykaz wojewódzki był też punktem wyjścia do sporządzenia wykazów gminnych i miejskich. Należy pamiętać, jak wielką wagę przywiązywano do kontroli mniejszości narodowych, w przypadku województwa suwalskiego – Litwinów. Stanowiska przewodniczącego i sekretarza Zarządu Głównego Litewskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego oraz redaktora naczelnego kwartalnika „Aušra” znajdowały się w nomenklaturze Komitetu Centralnego PZPR. Warto dodać, że również działania SB przeciwko mniejszości litewskiej były nadzorowane bezpośrednio przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Elementem nomenklatury była także lista tzw. rezerwy kadrowej komitetów PZPR na której znajdowały się osoby uznane za odpowiadające kryteriom partii komunistycznej, przeszkolone ideologicznie i oczekujące na zwolnienie się odpowiedniego stanowiska. Bardzo często praca w komitecie PZPR umożliwiała późniejszą karierę w gospodarce, kulturze itp. Doświadczenia nabyte w komitecie – według partyjnej logiki – dawały kompetencje do zarządzania we wszelkich dziedzinach.
Wykaz stanowisk objętych nomenklaturą w województwie suwalskim (lipiec 1975 rok) 8
Lista stanowisk objętych nomenklaturą Komitetu Centralnego PZPR
Lista stanowisk objętych nomenklaturą Komitetu Wojewódzkiego PZPR oraz komitetów miejskich, miejsko-gminnych i gminnych 9
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
