Sławomir Filipowicz

Przywileje dla miasta Suwałk

Znane są dwa dokumenty nadające Suwałkom status miasta: rewersał (przywilej) kamedułów wigierskich z 1715 roku oraz potwierdzający go przywilej królewski z 1720 roku. Są to akty o fundamentalnym znaczeniu dla historii i obecnego kształtu Suwałk. Nie dziwi więc fakt, że już od końca XIX wieku ich treść była omawiana i cytowana w pracach naukowych, popularnonaukowych, przewodnikach i innych publikacjach. W niektórych wydawnictwach zestawiano wybrane regulacje z obu dokumentów, dokonując ich ocen. Dotąd jednak przywileje te nie zostały zaprezentowane w całości w opracowaniu naukowym, co umożliwiłoby ich bardziej wnikliwą analizę. Można mieć nadzieję, że pełna edycja obu dokumentów wpłynie na upowszechnienie ich treści, a to z kolei pozwoli uniknąć przynajmniej części powtarzanych dotąd błędów i pochopnych ocen.

Edycja tekstów źródłowych została poprzedzona omówieniem niektórych problemów formalnych i merytorycznych: zachowanej postaci i ich wiarygodności, problemów kancelaryjnych, językowych, oceny przydatności jako źródła historycznego oraz porównania uregulowań zawartych w obu przywilejach.

Rewersał kamedulski z 1715 roku, pod mylącym tytułem, wydał drukiem w 1880 roku, kameduła z klasztoru na Bielanach pod Krakowem, Stanisław Albertyn Nowalski ¹. Nie wiemy, czy korzystał on z danego miastu i przechowywanego w końcu XIX wieku w suwalskim magistracie oryginału, czy też miał do dyspozycji inny egzemplarz tego przywileju na prawach oryginału, przesłany do klasztoru na Bielanach. Edycja S.A. Nowalskiego jest dość rzetelna, choć nie pozbawiona drobnych wtrętów i poprawek sformułowań zawartych w oryginale. Pisownię i interpunkcję dostosował do współczesnych mu reguł, ale znaki przestankowe nie zawsze wprowadzał właściwie, narzucając w niektórych przypadkach swoją interpretację tekstu. W większości, na ile to można obecnie ocenić, dobrze odczytał słowa łacińskie i makaronizmy oraz rozwiązał skróty stosowane w kościele.

Dziś oryginał przywileju nie jest dostępny, a jego treść możemy poznać z powyższej publikacji oraz z odpisu urzędowego zawartego w zespole archiwalnym Akta miasta Suwałk 1807–1914 z zasobu Archiwum Państwowego w Suwałkach ². Odpis ten jest załącznikiem do pisma z 22 października / 3 listopada 1867 roku, wystosowanego przez Magistrat Miasta Suwałk do Komisji Spraw Wewnętrznych w Warszawie, informującego o przesłaniu odpisów dwóch publikowanych poniżej przywilejów oraz zdjęć dawnych pieczęci miasta Suwałk ³. Cała sprawa dotyczy weryfikacji herbów miast przez Departament Heroldii Rządzącego Senatu w Petersburgu. Odpis, jak dowodzi poświadczenie, został sporządzony z oryginału z dużą starannością i rzetelnością. W kopii zachowano język i w większości pisownię oryginału, choć na przykład znowelizowano nieco zapis liter „i”, „j”, „y”. Można przypuszczać, że interpunkcję i wielkość liter również oddano dość wiernie. W przypadku przeważającego w dokumencie języka polskiego, odpis zawiera niewiele błędów i jest wiarygodny. Zdarzają się literówki, w tym sporadyczne zastosowanie cyrylicy zamiast pisma łacińskiego. Gorzej wypadają wtręty, fragmenty po łacinie, makaronizmy, a zwłaszcza skróty. W tych przypadkach jest wiele błędów i zniekształceń.

Przywilej kamedulski jest obszerny. Nie zamyka się w ramach podstawowych unormowań dotyczących lokacji miasta, lecz wiele problemów omawia bardzo szczegółowo (na przykład wymienia z imienia i nazwiska konkretne osoby sprawujące funkcje w mieście). Napisany został językiem kwiecistym, o skomplikowanej składni, z użyciem wtrętów łacińskich i makaronizmów. Zdarzają się powtórzenia, służące między innymi podkreśleniu ważnych problemów. Tekst posiada wszelkie cechy języka barokowego, lecz jednocześnie w kwestiach zasadniczych unormowań jest prosty i konkretny. Swoistą cechą tego dokumentu jest estyma, jaką obdarowywano suwalskich mieszczan, widoczna w stosowanych tytułach. Kolejność normowanych zagadnień wynika nie tyle z logicznego układu, co jest wynikiem luźnych skojarzeń.

Tekst przywileju kamedulskiego już w części wstępnej przynosi ciekawe informacje: powołanie się na przywilej królewski z 1710 roku na targi i jarmarki dla wsi Suwałki oraz jego potwierdzenie z 1715 roku.

Przywilej regulował kolejno następujące kwestie:

1. Zwolnienie od dotychczasowych zobowiązań wobec dworu kamedulskiego w Żywej Wodzie (robocizna i straż).

2. Zasady organizacji miasta. Wyznaczono funkcjonariuszy ustalanych przez klasztor: przedstawiciela kamedułów w mieście – subdelegata oraz pisarza miejskiego. Określono organ samorządowy – radę miejską (w składzie dwóch rajców wybieranych przez subdelegata, obradującą pod przewodnictwem subdelegata i w obecności pisarza w ratuszu miejskim). Określono organ sądowniczy – ławę miejską w składzie sześciu ławników, wybieranych przez subdelegata, sądzącego według prawa pospolitego w sprawach cywilnych i karnych. Posiedzenia ławy miały się odbywać w ratuszu miejskim pod przewodnictwem subdelegata i w obecności pisarza. Ustalono także przeznaczenie kar pieniężnych. Organem apelacyjnym był klasztor wigierski.

3. Jarmarki i targi. Jarmarki wyznaczono trzy razy w roku w pierwsze lub drugie dni ważnych świąt, od późnej wiosny do końca lata, natomiast targi (jarmarki tygodniowe) w niedziele. Do siedmiu lat jarmarki i targi miały się odbywać bez opłat dla wszystkich, później wpływy z opłat targowych miały być przeznaczone dla klasztoru, a wybierane przez subdelegata lub dzierżawcę.

4. Uposażenie miasta. Nadano ziemię pod place, za czynszem rocznym regulowanym pieniędzmi, w wysokości zależnej od położenia i przeznaczenia. Nadano również ziemię orną w postaci nowiny (tu: dąbrowy) do wykarczowania i przygotowania do prac rolnych, za opłatą czynszową w pieniądzu, a bez opłat dla funkcjonariuszy klasztoru: subdelegata, pisarza i sługi miejskiego (wymienionego dopiero w tym miejscu, dalej zwanego również woźnym!).

5. Gwarancje własności prywatnej. Poprzez użytkowanie nieruchomości (placów miejskich, budynków na nich, ziemi) mieszczanie nabywali do nich prawo pełnej własności z możliwością dowolnego dysponowania (dziedziczenia, darowania, zamiany, sprzedaży i kupna). Pełne prawo własności dotyczyło także posiadanych ruchomości. Warunkiem uprawomocnienia czynności związanych z obrotem nieruchomościami i innymi dobrami w mieście było zeznanie tych czynności przed subdelegatem i ławą miejską oraz wciągnięcie do ksiąg miejskich. Za fałszowanie takich faktów mieszczanom groziła kara pieniężna.

6. Kontrola ruchu ludności. Kontrolę zamieszkania w mieście lub jego opuszczania wykonywał bezpośrednio klasztor, i w takich sytuacjach wymagano osobistego tam stawiennictwa.

7. Zabudowa miasta. Przywilej regulował tylko niektóre zasady zabudowy, skupiając się na zapewnieniu bezpłatnego budulca – drewna, jednolitego miejskiego porządku zabudowy, bezpieczeństwa pożarowego. W pozostałych kwestiach powoływał się na dokonane pomiary i opracowaną przez klasztor „Ordynację”.

8. Miary handlowe. Przywilej poruszał ważny dla rozwoju handlu problem wprowadzenia jednolitych miar objętości zboża i napojów alkoholowych. Wzorowane były na miarach pobliskiego królewskiego miasta Filipowa. Kategorycznie, pod karami pieniężnymi zakazano posługiwania się innymi miarami.

9. Uposażenie kościoła parafialnego. Wyposażenie, utrzymanie nowo zbudowanego kościoła, księdza oraz organisty (kantora) należało do mieszczan i mieszkańców majątku w Żywej Wodzie.

10. Utrzymanie młyna. Innym obowiązkiem mieszczan było utrzymanie, będącego w dzierżawie, młyna wodnego wraz upustem.

11. Podatki publiczne. Mieszczanie zobowiązani zostali do opłacania podatków uchwalonych przez sejm i sejmiki powiatowe oraz innych opłat publicznych. Ich rozkładu dokonywał klasztor, a zbierał subdelegat.

12. Świadczenia odrobku. Na mieszczan nałożono obowiązek, ograniczonej co prawda, robocizny na rzecz dworu w Żywej Wodzie w czasie żniw oraz na rzecz klasztoru w czasie sianokosów.

13. Zasady zamieszkiwania Żydów. Unormowania dotyczące Żydów dowodzą, że kameduli wigierscy przykładali dużą wagę do ich osadnictwa i działalności gospodarczej na rzecz dobrobytu miasta. Choć Żydzi otrzymali do zamieszkania wyłącznie przeznaczoną dla nich ulicę, to takie ograniczenie było rozwiązaniem typowym nie tylko dla tej, ale i następnej epoki w dziejach Polski i nie należy doszukiwać się w tym dyskryminacji. Już w następnym zdaniu solennie zapewniono, że Żydzi na równi z innymi mieszczanami korzystają z jednakowych praw w handlowaniu na targach i jarmarkach. Wyłączenie Żydów spod kompetencji ławy miejskiej i oddanie ich do decyzji reprezentantów klasztoru w Żywej Wodzie było również wynikiem pragmatycznego podejścia, respektującego swoiste zasady funkcjonowania społeczności żydowskiej oraz obowiązującego w tym zakresie w Rzeczypospolitej prawa publicznego.

14. Produkcja i sprzedaż napojów alkoholowych – rozwinięcie zasad. Wspomniane wcześniej przyznanie prawa do produkcji i sprzedaży napojów alkoholowych przez wszystkich mieszczan (w okresie 7 lat wolne od opłat) zmieniło sytuację dzierżawcy szynku. Konieczne więc było wprowadzenie w tym względzie zasad przejściowych. Ustalona także została wysokość opłat za produkcję i sprzedaż napojów alkoholowych po okresie wolnizny.

15. Sankcje karne. Regulowane sprawy zamyka formuła określająca sankcje za niepodporządkowanie się mieszczan ustalonym zasadom oraz władzy klasztoru, a także sankcje wobec powołanych organów miasta.

Z dokonanego przeglądu wynika, że zakres unormowań rewersału był szeroki i wybiegał daleko poza kwestie podstawowe, rozciągając się na obszary regulowane zwykle przez bardziej szczegółowe akty, na przykład instrukcje.

Drugi z omawianych przywilejów, wydany przez króla Augusta II w 1720 roku, zachował się w oryginale ⁴ oraz współczesnej mu kopii, w postaci wpisu do Metryki Litewskiej ⁵. Teksy oryginału i kopii zasadniczo się nie różnią. Różnice dotyczą wyłącznie typowego opuszczania formuł kancelaryjnych ⁶ i zastępowania (w kopii wciągniętej do Metryki) wyrazów lub zwrotów skrótami, drobnych błędów, czy oboczności pisowni. Wszystko to zostało zasygnalizowane w przypisach do niniejszej edycji.

Celem wpisania przywileju do ksiąg Metryki było zachowanie w sposób wiarygodny jego treści, dlatego formuły kancelaryjne opuszczano lub skracano.

Oryginał przywileju królewskiego został sporządzony na pergaminie. Ma postać oprawnej księgi z okładkami wyklejonymi zielonym papierem, z pieczęcią wielką kanclerską Wielkiego Księstwa Litewskiego w metalowej puszce, przywieszoną za pomocą karmazynowego sznurka, przeszywającego księgę przez grzbiet. Dokument zachował się dość dobrze. Okładka posiada uszkodzenia mechaniczne, tekst częściowo wyblakł, ale zachował pełną czytelność.

W istocie, dokument ten jest wymaganym w aspekcie prawnym, potwierdzeniem lokacji kamedulskiej. Reguluje wyłącznie podstawowe kwestie, a w sprawach szczegółowych rozwiązań odsyła do przywileju kamedulskiego i ewentualnych dodatkowych uregulowań. Jest typowym królewskim dokumentem lokacyjnym w odniesieniu do miast prywatnych i nie odbiega od analogicznych dokumentów z epoki. Został napisany językiem prostym i komunikatywnym, posiada też zwartą logiczną konstrukcję, według wypracowanego formularza.

Ze wstępnych formuł można się dowiedzieć, kto pełnił urząd kanclerza oraz, że dokument podlegał rewizji komisji królewskiej. W treści zasadniczej uregulowane zostały następujące kwestie:

1. Nadanie praw magdeburskich z typowymi władzami: wójtem, burmistrzem i ławnikami (nie wymienia się rady), ustanowionymi przez kamedułów lub ich pełnomocników. Podkreślono zależność wójta od zakonu oraz określono drogę apelacji (do klasztoru).

2. Uregulowano stosunki pomiędzy samorządem miejskim a systemem administracji i sądownictwa, wyłączając miasto spod kompetencji tych ostatnich. Wyjątkiem były sprawy zagrożone karą śmierci (tu organem apelacyjnym był Sąd Grodzki w Grodnie).

3. Określenie targów i jarmarków. Rozszerzono ilość jarmarków do czterech, niewielkiej zmianie uległ też termin jednego z nich.

4. Określenie wyobrażeń na pieczęci miejskiej: św. św. Romualda i Rocha przy trzech górach, z krzyżem i koroną.

5. Zwolnienie od podatków powiatowych, z wyjątkiem nakładanych przez Sejm, na okres 18 lat.

Porównując treści obu dokumentów należy stwierdzić, że królewski, poza oczywistą kwestią potwierdzenia nadania mocy prawnej dokumentowi lokacyjnemu kamedułów, przyniósł cztery nowe uregulowania:

− nadanie praw magdeburskich, porządkujących organizację władz miejskich, poprzez wprowadzenie urzędu burmistrza oraz w miejsce subdelegata – wójta (tu tylko zmiana nazewnictwa),

− rozgraniczenie kompetencji między samorządem miejskim a organami zarządu i sądownictwa państwa,

− nadanie pieczęci miejskiej,

− okresowe zwolnienie od podatków publicznych.

Porównując oba dokumenty jako źródła historyczne warto podkreślić, że rewersał kamedulski zawiera więcej informacji o majątku, organizacji i kształcie miasta. Królewski natomiast, poza usprawnieniem organizacji władz miejskich, podnosi rangę prawną lokacji i całej tradycji miejskiej Suwałk.

W edycji obu przywilejów przyjęto zasadę jak najmniejszej ingerencji w tekst źródła. Zachowano oryginalną ortografię i wielkość liter. Poważnych korekt, ze względu na specyfikę XVIII-wiecznych tekstów, wymagała interpunkcja, zwłaszcza w przywileju kamedulskim. Bez tego tekst mógłby sprawiać problemy interpretacyjne, a niektóre akapity byłyby mało zrozumiałe. Najwięcej trudności sprawiły fragmenty łacińskie w re- wersale kamedulskim – formuły uwierzytelnień, aprobat i rewizji, bowiem XIX-wieczny kopista zupełnie z tym sobie nie radził. Tekst S. A. Nowalskiego nie zawsze będzie tu pomocny, gdyż części z nich nie zawiera, a niektóre traktuje dość swobodnie.

Nadanie praw miejskich Suwałkom przez O. Ildefonsa przeora zakonu kamedułów na Wigrach, Wigry 3 grudnia 1715 roku

Odpis z oryginału, 1867 rok, rękopis,

Archiwum Państwowe w Suwałkach, Akta miasta Suwałk 1807–1914, sygn. 850, Akta dotyczące uwłaszczenia miasta 1866–1871, k. 16–25

In Nomine Domini

Ja Xiądz Ildephons Przeor swoim i wszystkich Wielebnych Ojców Kamedułów, Pustelników Romualda Świętego Konwenta Wygierskiego, Imieniem czynię wiadomo tym skriptem moim dobrowolnym wieczystym zapisem, komu o tym teraźniejszego i na potym będącego wieku Ludziom wiedzieć będzie należało, iż za pokorną prośbą naszą, z łaski Najjaśniejszego Króla Jego Mości Augusta wtórego Pana naszego miłościwego, szczęśliwie nam panującego, wieś naszą Suwałki na miasto wolne, targi i Jarmarki de data w roku 1710 Miesiąca Apryla 26 dnia Przywilej otrzymaliśmy, aprobacyą Jego Królewską, Pańską, de data w roku 1715 m[iesią]ca Julii 18 dnia, funduszom refermowanym i Kommissyą de data eodem anni die trigessima Octobris, in fundamento Przywilejów J[ego].K[rólewskiej].M[ości] z targami i jarmarkami postanowionemi, Vigore tedy funduszu naszego i przywileju na Miasto Suwałki danego, jako Dóbr Vigry nazwanych i Miasta Suwałk Hereditarii Possesores, niniejszym prawem naszem Ludzi z dawnych lat tam mieszkających na powinności dwornej będących.

Tedy [ja] Przeor in virtate przywilejów   J[ego].K[rólewskiej].M[ości].,  na dzień wtóry M[iesią]ca Decembra w roku niniejszym 1715 kapitułę Conwentualną złożyłem, na którym tedy terminie zważywszy rzecz potrzebną i ten intracie pożyteczną, zgodziwszy się jednostajnie wszyscy, ze wsi Suwałk ludzi za Sławetnych Panów Mieszczan przy wolnościach i ustawach niżej specyfikowanych, kapitułę czyniemy i stanowiemy. Najwprzód od wszelkiej służby robocizny i straży, jaka dotąd dworowi Żywowodzkiemu pełniona była, uwolniwszy, Honor tytulacyi Miejskiej nadajemy oraz pomienione Miasto, aby swój porządek miało tak w Sądach jako i Urzędach, dla zwierzchności tedy sławetnych Panów Symeona Podbielskiego za Subdelegata, Antoniego Rowińskiego za pisarza postanowiamy, ażeby tedy przybrawszy do siebie spomienionego miasta Rajców dwóch i Ławników sześciu, podług Pana Boga i sprawiedliwości Jego świętej, zgadzając się z prawem pospolitym, Sądy swe odprawiali. Którym dając moc, według excessu winnych na ciele, substancyi i winną karać pozwalam, której winy połowa Urzędowi Miejskiemu, a połowa do karbony kościelnej na preparamenta należeć będzie, salvam jednak appelationem do Klasztoru Wygierskiego stronie potrzebującej zachowuje. Tych zaś sławetnych Panów Rajców i Ławników tak do Sądów, jako i porządku Miejskiego, in Presentia S[ławetnego].P[ana]. Subdelegata naszego, wszystkim jednostajnie zszedłszy się w Ratuszu odbierać pozwalam.

Targi i Jarmarki takowym sposobem odprawować się mają: dzień Targowy co Niedzielny. Jarmarki zaś w roku razy trzy: pierwszy w dzień znalezienia Ś-go Krzyża ^a, drugi w dzień Ś-go Rocha ^b, trzeci w dzień po podwyższeniu Ś-go Krzyża ^c. Na których to targach i Jarmarkach targowego Sławetni Panowie Mieszczanie tak od tutejszych jako i postronnych ludzi aż do ujścia wolności lat siedmiu wymagać, zabraniać nie powinni będą, a po ujściu, da Pan Bóg, lat siedmiu wolności, Pan Subdelegat nasz na klasztor wybierać i dozór mieć będzie, lub też Arędarz za kontraktem trzymający.

Na Osiadłość zaś pomienionego Miasta Placów 300 naznacza się, z których płacenie takowe być ma, jako to: z placów Rynkowych po złotych 3, z placów ulic bliższych Rynku po złotych 2, z dalszych placów zaś ogrodowych, browarnych i gumiennych po groszy 10, Curentis moneto. Na grunt też włóczny naznacza się dąbrowy do wyrobienia włók 83, z tych tedy włók półtory na Sławetnego Pana Subdelegata, włóka I na pisarza, pół włóki na sługę Miejskiego Podwojskiego, tedy włóki wolne, bez żadnego płacenia Klasztorowi i Miastu, jako sługom Klasztornym tak teraźniejszym i na potem będącym.

Na Miasto włók spełna 80, z których po wyjściu wolności lat 7, za przerobienie onego z każdej włóki czynszu po tynfów dwadzieścia płacono być ma, a że jako w dąbrownym gruncie na urodzaj Jęczmianny są grunta błahe, Zaczym ku większej wygodzie Miasta dwa uroczyska nazwane na czarnej ziemi i nad krzywym Jeziorem Gruntu leśnego, do wyrobienia morgów trzysta naznacza się, z których to morgów po tynfów dwa z jednego płacono być ma. Łąki zaś temu Miastu na uroczyskach takowych: na Dubowej z Dąbrową, tamże nad lasem Żylinami na łoskach Dylniku, Glinki, Sianożejtka i Połonek, które do gruntu włócznego bez żadnej płaty z nich klasztorowi dodajemy. Wolni tedy i mocni będą na naznaczonych placach, budować się mieszkając, na nich wszelkie handle kupieckie i potoczne, trunki wszelkie, likwory mieć, handlować, szynkować, bez płacenia klasztorowi żadnego targowego, likworowego, od mieszkania, od zasiewania gruntów, Morgów i placów, do wyjścia wolności nadanej lat siedmiu, a po wyjściu wolności jako z placów w Mieście leżących, z gruntu włócznego, morgowego i od likworowego, jak się wyżej pomieniło, Sławetni Panowie Mieszczanie Suwalscy płacić powninni będą.

Zaś w pomienionym mieście mieszkając i wszelkich pozysków sobie używając, po krótkim lub długim mieszkaniu i życiu, dobra swoje wszelkie, place, budynki, grunta włóczne polne własnemu swojemu potomstwu, bliskim krewnym zapisywać, legować i komu chcąc cudzemu własnem swojem zapisywać, legować, dać, darować, zamieniać, przedać i ku najlepszemu swojemu pożytkowi obracać, dysponować wolni i mocni będą. Te zaś wszystkie zapisy, legacye, scripta, mają być przyznawane na urzędzie przed Sławetnym Panem Subdelegatem i całą Ławnicą Miejską, a przez Pana Pisarza do Xiąg Miejskich przyjmowane ad Akta i zapisane być mają. Waruje się to jednak, ażeby wszelkie legacye, przedaży, zamiany, zapisy, darowizny etidgiemis ^a, szczególnie mieszczanom tutejszym zapisywane były i tym ludziom postronnym, które by za kupieniem sobie od naszych mieszczan Suwalskich napisane spadkowe place, grunta przyjąwszy w tymże mieście, osieść chcieli, wolno będzie, a nie postronnym wszelkiego stanu ludziom. Inquam tam by się jakowe Scripta pokazały, mimo approbacyą Pana Subdelegata naszego, za nie ważne i skasowane mieć chcemy. Kto by zaś podstępek z Mieszczan czynił pięćdziesiąt kop groszy litewskich sztrofu do klasztoru Wygierskiego zapłacić powinien będzie. Dlatego też, kto by się trafił do pomienionego miasta na mieszkanie, nie wprzód osiadać ma, aż się w Klasztorze opowie i też z Panów Mieszczan naszych, kto by wychodzić miał, takowym że sposobem w Klasztorze opowiedzieć się powinien będzie, którym wejście i wyjście nie jest bronione, tylko aby długu jakowego Skarbowego rzeczy pospolitej należącego lub też klasztornego nie zaniósł.

Na wszelkie zaś budowania Panom Mieszczanom z puszczy naszej drzewo wolno pozwolam pro hac sole viec ^a, do wyjścia wolności lat siedmiu, tak teraz mieszkającym jako i na potym przyszłym ludziom, którzy wszyscy Panowie Mieszczanie budynki dobre według Linii pomierczej i Ordynacyi naszej Klasztornej, z Gankami na Ulicę wywiedzionemi, z kominami pokryciem Gontowym lub dranicznym, a nie słomą, dla bezpieczności mieć też powinni bosaki i drabiny na każdym budynku, dla rozerwania, strzeż Boże ognia, w czym Pan Subdelegat nasz ma mieć baczenie. Także miara zboża, to jest kłoda w rynku samym, o pół virtlu ^b, wirtlu całym i o pół beczku ^c, prawdziwa z Miasta J[ego]K[rólewskiej]M[ości] Filipowa wymierzona była, a nie po domach prywatna, fałszywa, i tem ^d trunków wszelkich, aby miary prawdziwe były zakładając na takowych.

Ktoby ku krzywdzie ludzkiej miary fałszywe miał, a nie ratuszne cechowę, tedy miary przez Woźnego w rynku mają być palone, a przez kogoby się pokazała być fałszywa miara, na kościół Suwalski ma zapłacić sztrofu kop 5 groszy, cleco ^e pięć litewskich.

Grunta zaś gotowe z dawna wymierzone, wyrobione po części, po kątach szmatami, a nie w linii cech włócznych; z pomienionych jako już zasianych i jarzyną, według dawniejszej pomiary, w roku, da Pan Bóg, przyszłym i jeszcze tymże porządkiem siać muszą według dawnych regiestrów i czynsz oddać powinni będą; w przyszłe zaś lata, do wyjścia wolności lat siedmiu, nim się według włók gruntu zrównają teraz zarabiające Panowie Mieszczanie, z morgu jednego po tynfów dwa płacić będą; deo denowi ^f przez lat pomienione siedm wyrabiać będą; z tych gruntów żadnej płaty jako z wyrobczych nowych Klasztorowi nie ma być płaconą, aż po wyjściu wolności lat siedmiu, jako wyżej się opisało, z włóki po tynfów dwadzieścia już płacić zaczną.

Ratione zaś Kościoła tamecznego Suwalskiego na chwałę Bożą nowo wystawionego, ten ozdobić i potrzebę jego tak w ochędostwie, preparamentach wszelkich, jako też w poprawowaniu dachu i innych potrzeb, Panowie Mieszczanie staranie i opatrzność mieć powinni; ponieważ Kościół Boży i Miasto bez Xiędza obejść się nie może, tedy sławetni Panowie Mieszczanie według postanowienia klasztornego i umówienia rocznego w płaceniu Solarium i wiktowaniu Xiędza I[ch]m[oś]ci Kapelana, według exdivisi Klasztornej, wespół z włością kwatery Żywodzkiej i płacono, i wiktowano być ma. Takowym że sposobem kantorowi do śpiewania i do grania na chór z godnego solarium i vikt dawać powinni będą.

Młyn także w Suwalskim Mieście klasztornym kosztem już wystawiony, jako potrzebny do mlena Miastu; In quantum by się w czym zepsował i poprawy potrzebował, tedy do sypania grobli, naprawy upustu i do postawienia znowu samego młynu, Panowie Mieszczanie zniósłszy się wszyscy, ażeby aręda nie upadła, i corocznie klasztorowi zupełnie dochodziła, do której ten młyn należeć będzie, staranie mieć mają i powinni będą.

Podatki do rzeczy pospolitej Sejmem lub Sejmikami w Powiecie i inne potoczne, jeżeli by uchwalone były według Exdevisyi Klasztornej, do rąk sławetnego Pana Subdelegata tamecznego oddawać i wpłacać powinni będą.

Dla pomocy też czasu letniego, pomienieni Sławetni Panowie Mieszczanie Suwalscy, względem przysługi swojej klasztorowi, do siana klasztornego tłok dwie, a do dworu Żywodzkiego do żniwa dni trzy, wszyscy pomoc takowym sposobem; jeżeliby który dziennie pogoda przeszkodziła, inszego dnia sami dobrowolnie odrobić przyrzekli.

Żydzi też tam mieszkający żaden w rynku domostw ani placów mieć nie może, tylko na osobnych placach swoich z Ulicy Żydowskiej; którym jednak w tymże Rynku miejskim tak Targi, jak i Jarmarki, w handlach różnych wstęp jednostajny z Panami Mieszczanami, bez żadnej kondradykcyi, wolny mieć będą; których Miasto Sądzić nie ma, tylko dwór Żywowodzki podług prawa Statutowego, a nie miejskiego; jednak w złodziejskich lub mężobójskich okazyach na gorącym uczynku swojego Żyda lub postronnego wziąwszy w Sequestr, kiedy nie tego dnia, tedy nazajutrz z licem do dworu odprowadzeni być powinni; w krzywdzie zaś od mieszczanina stałej, Miasto sprawiedliwość czynić powinno; Żydom od Żydów też w krzywdzie stałej Dwór Żywowodzki sprawiedliwość będzie czynił.

Arenda Szynkowna, którą dotąd Jan Karpowicz trzymał, z prawem niniejszym wszystkim Panom Mieszczanom do robienia piw, gorzałek jest zezwolono; tedy ratione rocznej arendy, Karpowicz, po wytrzymaniu według kontraktu roku, z Panami Mieszczanami spólnie do lat siedmiu wyjścia wolności, wespół trzymając arendy, każdego roku po tynfów dwieście czopowe ^a i szelężne ^b według exdivisi klasztornej płacić mają; której to ten nasz List dobrowolny wieczystej zapisać we wszelkich punktach i klausulach jego, we srzedzinie tegoż listu wyrażonych, przez nas teraz w klasztorze Residujących ojców, jako i potomne czasy Wielebnych ojców Sukcessorów po nas będących, nienaruszenie przy zupełnej mocy wiecznemi czasy zostawać ma.

Sławetni zaś Panowie Mieszczanie w czas przyszły względem pompy swojej, dla swobodniejszego sobie prawa, sposobów żadnych wynajdować pod stratą tejże wolności i konfiskacyą swoich dóbr, które pod ewikcją podali, buntów czynić nie powinni będą, ale podług przewilejów J.K.M. Klasztorowi nam danych, od nas też z Klasztoru Miasta Conferovanego, tym się szczycić mając, w walorze potomnemi czasy, we wszelkich punktach i klausulach nie w czym nie przestąpiwszy, zachować się mają i powinni będą. Także sławetni Panowie Subdelegat, Pisarz, Rajcy, i Ławnicy, jeżeliby ludzi w swoich Rządach krzywdzili i Klasztorowi w czem przestąpili, wolne z Urzędu onych złożenie Klasztor sobie zachowuje.

Na co ten nasz list dobrowolny, wieczysty zapis, dla większej wagi i pewności przy pieczęci Klasztornej rękami naszemi podpisawszy, Ichmościów Panów pieczętarzów, jako przyjaciół, od was i ustnie i oczewisto o podpis Rąk uprosiliśmy. Sławetni zaś Panowie Mieszczanie, jako nie w porządku Miejskim będące, sami że pisma są nie umiejętni, do rewersału słowo w słowo we wszystkich Jego Curcumitantiach ^c wypisanego.

Także dla pewności i wagi wzajemnie do klasztoru rewersał podając, o podpis Rąk Ichmościów Panów Szlachty uprosiwszy, krzyżyki swoje piórem, na rewersale tego prawa od nas danym Klasztorowi, położyliśmy.

Działo się w klasztorze Wygierskim Roku pańskiego Tysiąc siedmset pietnastym M[iesią]ca Decembra 3-go dnia

Nos infrascipta autoritate nostra, qua fundimus, in actu visitationis nostrae in hac Eremo, hoc Jus in omnibus Punctis et clausulis approbamus et confirmamus et sigillum nostri officii apponimus. Datum in hac Eremo nostra Vigrensi. Anno D[omi]ni 1715 die Septimi Decembris.

Ustnie i oczywisto proszony pieczętarz od w Bogu Wielebnego JX. Ildephonsa Przeora Conventa Vygierskiego, od Tego prawa danego Miasta Suwałkom podpisuje się; Krzysztof Waleryan Jundził Marszałek Powiatu Grodzinskiego.

Ustnie i oczywiście proszony pieczętarz od wyrażonych osób do tego prawa podpisuje się; Samuel Łazowy Wojski Powiatu Grodzieńskiego

Ustnie i oczewisto proszony pieczętarz od w Bogu Przewelebnego J.X. Ildefonsa Przeora i od wszystkich w Bogu Przewielebnych Jmci Xięży Kamendułów Konwentu Wygierskiego Reguły Ś-go Romualda, do tego prawa Miastu Suwalskiemu Magdeburskiemu danego własną ręką podpisuję

Dobrogost H[ieroni]m. Bouffał Pisarz Grodz[ki]. Powiatu Grodzieńskiego

Remoto Titulo Harendatalis, consecrato aut titullo perpetuitatis to prawa ciera reproductionem eius przed nami Commissarzami Gieneralnymi confirmatur, approbattur et ratificatur.

  Dan w Proleykach dnia 3 M[iesiąca]. Grudnia 1726 r. ^a

S Tęczyna Osolinski Podskarbi (dalszego podpisu wyczytać nie można)

[podpisano:] M. Grabowski Chorąży ziemi Michałowskiej J[ego].K[rólewskiej].W[yso- kości]. Dworzan Generalny i Rzeczy pospolitej koronny.

[podpisano:] Justyn Bogusławski Podczaszy Czernihowski J[ego].K[rólewskiej].W[yso- kości]. i Rzeczy Pospolitej Commisarza.

Productum coram Nobis hoc Jus originale, et suum perpetuum robur, et in violce bile fundamentum habeat, in omnibus punctis Clausulis, et paragraphis (: Excipto conficiendo Creneato prout a capitulo Generali confirmatum est:) Authoritate nostra, in actu visitationis approbus et confirmamus.

Datum in eremo Vigrensi d. 29 Mensis Junii A-o Dni 1760 et Sigillo Congregationis nostra Munitum.

(:L[ocus] S[igilli]:)

D[on]. Siarisus Tacius Congregatione Majer Generalis

D[on]. Hirojnius E.C.M.E. Vicarius G[e]n[er]alis.

[poświadczenia urzędowe Magistratu Suwalskiego]

Nadanie przywilejów magdeburskich miasteczku Suwałkom przez króla Augusta II, Warszawa 2 marca 1720 roku

Oryginał, rękopis,

Archiwum Główne Akt Dawnych, zesp. nr 1,

Zbiór dokumentów pergaminowych 1155–1939, nr 4243

Cancellariatu

Celsissimi et Illustrissimi Principis, Michaelis Servaty Korybuth in Wisniowicz Ducis Wisniowiecki ^b, Comitis in Dolsk, Dombrowica et Komarno Supremi, Magni Ducatus Litvaniae Cancellary, Pinscensis, Glinianensis Wilkoviscensis etc Capitanei

Sigillatum Est in actis

To nada[n]ie Juris Magdemburgici Privilegii J[ego]k[rólewskiej]M[oś]ci P[ana]. N[a- szego]. M[i]ł[ościwe]go ufudowane, Miasteczku Suwałkom służące, przed nami Generalnymi Jkmci y Rze[czypos]p[o]litey Commisarzami produkowane, in omnibus punctis clausulis et articulis approbujemy y ratifikuiemy. Dan w Proleykach dnia Trzeciego M[iesią]ca Grudnia, Roku Pańskiego 1726 ^c

J[aśnie]O[świecony] z Tęczyna Ossolinski Podskarbi Kor[onny]. [...] ^d

M Grabowski Chorąży Ziemi Michałowskiej

J[ego]k[rólewskiej]m[oś]ci Dworzan Generalny J[ego]k[rólewskiej]m[oś]ci y Rz[eczy]
p[ospo]litej Kommissarz [-]

Justyn Bogusławski Podczaszy Czerniechow[ski]. J[ego]k[rólewskiej]m[oś]c[i].
y Rze[czy]p[ospo]l[i]tej Kommissarz [-]

August Wtóry, z Bożej łaski Król Polski, Wielki Xiąże Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Zmudzki, Kijowski, Wołhyński, Podolski, Podlaski, Inflantski, Smolenski, Siewierski y Czernihowski, a Dziedziczny Xiąze Saski y Elektor &c.

Oznajmujemy ^a-tym Listem Przywilejem Naszym, wszem wobec y każdemu z osobna, komu to wiedzieć należy^-a: Iż iakośmy dostateczną od Pobożnych Zakonników Przeora y całego Konwentu ^b Wygierskiego wzięli informacyą ^c, że za ich dozwoleniem y postanowieniem zaczęli się budować ludzie w Dobrach ich we wsi Suwałki nazwanych dziedzicznych, w Wielkim Xięstwie Litewskim ^d w Powiecie Grodzińskim ^e leżących, y abyśmy z tejże wsi Suwałki Miasteczko erigować onym pozwolili, y Prawo Magdeburskie abyśmy Obywatelom tego Miasteczka nadali, ^f-o to^-f nam supplikowali; do którey suppliki skłaniając się, pragnąc widzieć jako naywiększe tychże Pobożnych Zakonników, którzy Chwałę Bożą pomnażają ku wygodzie ich Klasztorney, pożytki, na Erekcyą Miasteczka Suwałki zezwalamy. Mieszczanom y Obywatelom tegoż Miasteczka Prawo Magdeburskie z Jurisdykcyą Woytowską Burmistrzowską y ^g Ławniczą nadaiemy, żeby się przed swoym ^h Woytem, który od Klasztoru będzie podany, także Burmistrzem, y przed Ławnikami od tego także Klasztoru postawionemi, we wszelkich sprawach Juris & facti sprawiali y sądzili salva appelatione do klasztoru postanawiamy. Woyt zaś powinien będzie odpowiedać przed pobożnym Przeorem, albo od niego na to wysadzonemi Zakonnikami. Uwalniamy także to miasteczko Suwałki od Jurysdykcyi Władzy y Sądów Woiewodzych y Kasztellanskich, Starościnnych y innych Sędziów y Podsędków y ⁱ iakichkolwiek Officialistów Królestwa Naszego y Wielkiego Księstwa Litewskiego ^j tak, aby przed niemi y ich subdelegatami w Sprawach tak wielkich iako y mniejszych, w iakichkolwiek excessach, albo rzeczach będąc pozwani stawać, odpowiadać, albo przewodów prawnych y inszych win ponosić nie byli powinni. A iako in Civilibus tak & Criminalibus seu Capitalibus Causis, to iest furti, homicidij, membrorum, multilationibus, incendij & quibusvis maleficiorum excelsibus, temuż Woytowi na ten czas będącemu y Burmistrzowi z Ławnikami przysięgłemi Miasteczka rzeczonego Suwałki w swoim ograniczeniu zostającego, według dyspozycji y porządku Prawa Magdeburskiego sądzić; moc y władzę daiemy y pozwalamy. W tych iednak sprawach, albo Criminałach, gdzie o głowę człeka idzie, appelacya do klasztoru iść nie ma, ale sprawa takowa o Głowę do Grodu Powiatu Grodzinskiego odesłana bydź powinna, aby zaś to Miasteczko Suwałki większe pożytki odebrać y krzewić się mogło. Targi roczne albo jarmarki y tygodniowe w nim tym listem naszym postanawiamy. Jarmarki, Jeden na Święto Nalezienia Świętego ^a Krzyża, dnia trzeciego Miesiąca Maja. Drugi w dzień Świętego ^a Romualda dnia siódmego Lutego, trzeci w dzień Świętego ^a Rocha, to jest dnia szesnastego Augusta. Czwarty w dzień Podwyższenia Świętego ^a Krzyża dnia czternastego Septembra. Targi zaś tygodniowe we dni niedzielne, na które to targi wolno y bespieczno będzie wiecznemi czasy iakiegokolwiek Stanu y kondycyi Ludziom do tegoż Miasteczka Suwałki z iakimkolwiek rodzaiu Towarem, na Jarmarki także tygodniowe niedzielne ^b targi odprawujące się, zieżdzać, zgromadzać, przybywać, wolnie y bezpiecznie kupować, przedawać rzeczy za rzeczy, Towary za Towary, wymieniać, handlować, kupować oraz zgoła wszytkie kupiectwa uczciwie czynić y stanowić. Przychodzący zaś na Jarmarki, albo na Targi niedzielne, także y powracający, aby wszelkie mieli bezpieczeństwo, jako ci, którzy są w naszej Protekcyi, oprócz tych, których Prawo trzymać y społeczności z ludźmi zakazuie. Prawo zaś dane od Pobożnego Przeora y Kapituły Klasztoru Wygierskiego, ciż Mieszczanie we wszystkich Punktach y klauzulach zachować powinni, według opisania y podania onym, które Prawo we wszystkim approbujemy. A że te Miasteczko iest założone pod tytułem Świętego ^c Romualda y Świętego^c Rocha, tedy maią na znak Protekcyi używać na Pieczęci Miejskiey tych Świętych, przy trzech gurach z krzyżem y z koroną. Przy tym uwalniamy toż Miasteczko Suwałki nazwane, iako nowo erigowane, od wszelkich Podatków Powiatowych, oprócz tych, które na Seymie uchwalone będą, a to do lat ośmnastu. Na co dla lepszej Wiary ręką Naszą podpisany, Pieczęć Wielkiego Księstwa Litewskiego ^d przycisnąć rozkazaliśmy. Dan w Warszawie Dnia Wtórego ^e Miesiąca ^f Marca Roku Pańskiego Tysiącnego Siedmsetnego Dwudziestego ^g Panowania Naszego Dwudziestego Trzeciego Roku ^h.

Augustus Rex

^i-Przywilej na Magdeburg[ię] Miasteczku Suwalskiemu w Dobrach WW. OO. Kamedułów nadany

No 108 Stan[isław] Mht Brodowski J[ego]K[rólewskiej]M[ości] Pieczęci
Wie[lkiego]X[ięstwa]L[itewskiego] Sekretarz^-i