MATERIAŁY Z SESJI NAUKOWEJ ^* 

Krzysztof Sychowicz

Komitet Wojewódzki

Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej

w Suwałkach w latach 1980–1983

Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie struktury oraz działalności KW PZPR w Suwałkach. Instytucji, która tak jak cała PZPR, w omawianym okresie decydowała nie tylko o życiu politycznym, ale sterowała także gospodarką i kształtowała według swojej ideologii młode pokolenie.

Struktury KW, choć były podobne we wszystkich województwach, różniły się rozłożeniem etatów pomiędzy wydziałami i wykonywanymi zadaniami, uwzględniającymi specyfikę poszczególnych regionów – województw. Na czele komitetu stał I sekretarz, któremu podlegały kancelaria kontrolująca wydział ogólny, sekretarz do spraw propagandy i agitacji wraz z podległym mu wydziałem oraz sekretarz do spraw społeczno-gospodarczych. Grono to uzupełniał sekretarz do spraw organizacyjno-politycznych z wydziałem o tej samej nazwie, któremu podlegał także wydział administracyjny. Poza tą strukturą zależności funkcjonowała Wojewódzka Komisja Kontroli Partyjnej ¹.

Według opracowanego na początku lat osiemdziesiątych projektu zadań dla KW PZPR w Suwałkach, kancelaria komitetu zajmowała się obsługą plenum, egzekutywy, sekretariatu i komisji problemowych. Tutaj znajdowała się też kancelaria I sekretarza i kancelaria tajna. To do niej trafiały wnioski organizacji i instancji partyjnych oraz skargi. To ona organizowała uroczystości i jubileusze. W wydziale polityczno-organizacyjnym znajdował się sektor analiz i informacji. Zajmował się on rozpatrywaniem spraw wewnątrzpartyjnych, kontrolą i analizą realizacji uchwał oraz wytycznych Komitetu Centralnego, Komitetu Wojewódzkiego, terminarzem narad i posiedzeń wszystkich instancji partyjnych. Kolejny z sektorów – terenowy – miał za zadanie udzielać pomocy i instruktażu instancjom partyjnym w ich pracy. Sektor społeczno-zawodowy nadzorował między innymi funkcjonowanie związków zawodowych, rad narodowych, organizacji młodzieżowych, takich jak Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej, Związek Harcerstwa Polskiego i Związek Młodzieży Wiejskiej. Referatowi kadr w Suwałkach podlegało archiwum i wymiana przygraniczna. Jeden z wydziałów ważniejszych – administracyjny – sprawował nadzór nad służbą zdrowia, wymiarem sprawiedliwości, sądem i prokuraturą. Wśród podległych mu instytucji były też Milicja Obywatelska, Ochotnicze Rezerwy Milicji Obywatelskiej, Służba Bezpieczeństwa, wojsko, Najwyższa Izba Kontroli, urzędy stanu cywilnego i straż pożarna. To tutaj zajmowano się zagadnieniami wyznaniowymi oraz orzecznictwem kolegiów karno-administracyjnych. Bez wątpienia do ciekawych należał też wydział propagandy i agitacji, w którym istniały trzy piony: 1. Do spraw szkolenia ideologicznego (Wieczorowy Uniwersytet Marksizmu-Leninizmu, Wieczorowe Szkoły Aktywu), 2. Do spraw pracy masowo-politycznej i redakcji biuletynu KW PZPR (to on odpowiadał za organizację uroczystości między innymi z okazji 1 Maja, 22 Lipca itp.), 3. Do spraw problemów oświaty i wychowania oraz kultury ².

Pamiętać trzeba, że instytucja ta to przede wszystkim ludzie, którzy zza biurek decydowali o losach pozostałych osób, najczęściej wspierający kolegów po linii partyjnej i dbający o ich awanse. W interesującym nas okresie funkcję I Sekretarza KW PZPR w Suwałkach pełnili: Zbigniew Białecki (do 5 lutego 1981 roku), Eugeniusz Lubowicki (od 5 lutego 1981 do 24 czerwca 1981) oraz Waldemar Berdyga (po 24 czerwca 1981 do 19- 85?). Sekretarzami do spraw organizacyjnych byli natomiast: do chwili objęcia funkcji I sekretarza Lubowicki, po nim Aleksy Łozowski, Bolesław Dziądziak i historyk Wiesław Kołodziejski. Propagandą partyjną kierowali wówczas Stanisław Kafar, Józef Świerzbiński i od stycznia 1984 roku kolejny historyk – Stanisław Sawicki. W gronie tym warto jeszcze wspomnieć o przewodniczących Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej, którymi byli Ryszard Łopatecki i Aleksander Chilecki ³.

Sfera zainteresowań KW PZPR w Suwałkach była bardzo szeroka. Odzwierciedlają ją tematy poruszane w trakcie narad organizowanych przez jego pracowników. I tak, w 1980 roku jednym z tematów plenarnych posiedzeń KW było rekomendowanie kandydatów na posłów do Sejmu i zatwierdzenie kandydatów na radnych do Wojewódzkiej Rady Narodowej, sprawy handlu i usług oraz informacja o aktualnej sytuacji społeczno-politycznej w kraju i województwie. W listopadzie tego roku w trakcie jednego z takich spotkań dokonano między innymi zatwierdzenia składów poszczególnych komisji problemowych. O wiele częściej spotykała się w tym czasie egzekutywa KW, która do marca 1980 roku zajmowała się głównie omówieniem działalności instancji partyjnych w zakresie umacniania i rozwoju struktur partyjnych, pracą partyjną w środowisku nauczycielskim i sprawami gospodarczymi. Również w pozostałych miesiącach te właśnie tematy dominowały podczas organizowanych spotkań. Taka sytuacja utrzymywała się do sierpnia, kiedy to po raz pierwszy jako temat egzekutywy pojawiło się omówienie aktualnej sytuacji społeczno-politycznej w kraju i województwie. Miało to ścisły związek z protestami robotniczymi na Wybrzeżu, a następnie z powstaniem Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Później temat ten pojawiał się jeszcze kilkakrotnie, a obok niego kwestie usług dla rolnictwa, gospodarka ziemią i potrzeby kadrowe w oświacie ⁴.

Od początku 1981 roku władze partyjne miały poważne problemy z nawiązaniem współpracy z Międzyzakładowym Komitetem Założycielskim NSZZ „Solidarność”, spowodowane sporem o oddany do użytku nowy budynek KW PZPR. Pragnąc utrzymać chociaż częściową kontrolę nad związkami branżowymi, utrzymywały one kontakt z Wojewódzką Komisją Porozumiewawczą Związków Branżowych i inspirowały powstawanie podobnych w terenie ⁵. W informacji przekazanej w maju do Komitetu Centralnego, wojewódzkie władze partyjne wskazywały na agresywne wystąpienia członków „Solidarności”, zdecydowanie atakujących aparat partyjny. Dużo miejsca poświęcono też sprawie wyboru nowego wojewody, spośród zgłoszonych przez władze centralne kandydatów: Jarosława Żagla i Kazimierza Jabłońskiego. Również tutaj wskazywano na próby upublicznienia dyskusji w tej sprawie przez przedstawicieli nowych związków ⁶.

W tym roku, podczas posiedzeń plenarnych, zajmowano się głównie dwoma tematami: rozwojem sytuacji społeczno-politycznej w województwie i przygotowaniami do IX Zjazdu PZPR ⁷. Natomiast spośród tematów poruszanych przez egzekutywę wymienić można zmianę na stanowisku I Sekretarza KW, ocenę stanu nauczania przedmiotów ideologicznych w szkołach ponadpodstawowych i działalności Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. 8 czerwca 1981 roku, jednym z tematów było przekazywanie budynków partyjnych na cele społeczne, w związku z przenosinami KW do nowej siedziby, co wiązało się z działaniami podejmowanymi w tym okresie przez NSZZ „Solidarność” w Suwałkach ⁸.

30 czerwca 1981 roku sekretarz KW PZPR Aleksy Łozowski poinformował KC w Warszawie o przebiegu Konferencji Wyborczej do władz regionalnych NSZZ „Solidarność” Regionu „Pojezierze”. Znana mu była zarówno liczba delegatów, jak i podjęte tam decyzje. Wspomniał także o konflikcie spowodowanym wyborem Giżycka na siedzibę władz regionu. Nie zabrakło również informacji o wyborze 56-osobowego zarządu oraz Lecha Biegalskiego na przewodniczącego Zarządu Regionu „Pojezierze” NSZZ „Solidarność” ⁹. W lipcu, Henryk Kudela – kierownik Wydziału Organizacyjnego KW – informował władze partyjne w Warszawie o komentarzach związanych z IX Zjazdem PZPR oraz nastrojach panujących wśród tak zwanego aktywu partyjnego, który krytykował środki masowego przekazu za zbyt małe poparcie propozycji zmian zgłaszanych przez rząd. Znalazły się tutaj także wzmianki o planowanym poświęceniu sztandaru NSZZ „Solidarność” przy węźle Polskich Kolei Państwowych w Ełku i spotkaniu Lecha Wałęsy z pracownikami Zakładu Doświadczalnego Polskiej Akademii Nauk w Popielnie¹⁰.

W tym okresie KW PZPR w Suwałkach liczył 90 osób, wśród których byli między innymi Józef Forencewicz (zastępca dyrektora szkoły gminnej w Puńsku), Stanisław Ciszewski (brygadzista w Przedsiębiorstwie Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Olecku) i Tadeusz Jezierski (dyspozytor Lokomotywowni PKP w Ełku). Prawdziwa władza pozostawała jednak w rękach liczącej 19 osób egzekutywy. W interesującym nas okresie tworzyli ją: Waldemar Berdyga (I sekretarz KW PZPR), Stanisław Cieśluk (I sekretarz Komitetu Miejsko-Gminnego), Bolesław Dziądziak, Edward Jedliński (dyrektor PGKiM), Tadeusz Jezierski (dyspozytor PKP), Kazimierz Kalinowski (szef produkcji Piskich Zakładów Produkcji Sklejek), Wiesław Kołodziejski (zastępca komendanta wojewódzkiego MO), Wacław Korowajczyk (rolnik), Józef Krawczyk (dyrektor szpitala zespolonego w Suwałkach), Henryk Luto (kierowca Spółdzielni Transportu Wiejskiego), Ignacy Mariański (dyrektor kopalni „Krzemianka”), Edward Milewski (rolnik), Stanisław Sawicki (I sekretarz Komitetu Gminnego PZPR), Henryka Sienkiewicz (rolniczka), Jan Skorupski (wiceprezes Wojewódzkiego Związku Spółdzielni Mleczarskich w Suwałkach), Józef Świerzbiński (sekretarz Wydziału Propagandy KW PZPR), Wojciech Szczepkowski (dyrektor PGR w Kowalach Oleckich), Ireneusz Szczepkowski (dyrektor Oddziału NBP w Suwałkach) i Aleksander Chilecki (przewodniczący WKKP)¹¹.

3 września na posiedzeniach plenarnych zajęto się założeniami polityczno-organizacyjnymi do rozmów z członkami i kandydatami partii w województwie¹². Ciekawym zjawiskiem było zniknięcie na kilka miesięcy przed stanem wojennym z ich programów tematów politycznych. Do tej problematyki wrócono dopiero 30 grudnia, kiedy to omawiano zadania instancji partyjnych w województwie, w nowej dla partii sytuacji społeczno-politycznej.

Istnienie oraz działalność „Solidarności” zostały ocenione przez władze partyjne w województwie suwalskim jako jedno z największych zagrożeń dla organizacji partyjnej. Według KW PZPR, od czerwca 1981 roku do wprowadzenia stanu wojennego w województwie panowały postawy anarchistyczne, rosła liczba przestępstw i wykroczeń, „mnożyły się akty jawnej walki politycznej”. Temu wszystkiemu „winna” była „Solidarność”. Jak zaznaczono w opracowaniach z tamtego okresu, pomimo nasilonej presji ze strony nowego związku, dzięki aktywowi wojewódzka „organizacja partyjna zachowała więź z masami członkowskimi”. Nie do końca chyba jednak tak było, gdyż po wprowadzeniu stanu wojennego wojewódzka organizacja partyjna dokonała przeglądu stanu liczbowego i reaktywowania działalności niektórych podstawowych organizacji partyjnych. Usunęła też ze swych szeregów setki, a nawet tysiące osób¹³.

W tym okresie dochodziło też do zmian organizacyjnych w samym KW PZPR. I tak, w wyniku realizacji decyzji Biura Politycznego z października 1981 roku, Wojewódzki Ośrodek Kształcenia Ideologicznego włączony został do wydziału propagandy i agitacji KW. W wyniku tego liczba pracowników etatowych, zajmujących się organizacją kształcenia ideologicznego, zmniejszyła się z sześciu do czterech. Luki tej nie uzupełniły Rejonowe Ośrodki Pracy Partyjnej, gdyż początkowo nie było w nich etatów zastępców do spraw szkolenia. Ponadto, część wykładowców nie mogła sprostać wyjątkowo trudnym zadaniom wynikającym – według opracowań przygotowanych przez członków PZPR – z warunków walki politycznej¹⁴.

Momentem niezwykle ważnym dla całego społeczeństwa, w tym także dla wojewódzkiego kierownictwa PZPR, było wprowadzenie stanu wojennego. Dziś nie ma wątpliwości, że pozwoliło to partii utrzymać się u władzy, stało się też początkiem odzyskiwania nadwątlonych wpływów i rozprawy z przeciwnikami politycznymi. Bezpośrednio po jego wprowadzeniu, KW PZPR w Suwałkach do najważniejszych zadań stojących przed organizacją zaliczył między innymi wspieranie wszystkich decyzji Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, wyjaśnianie na zebraniach partyjnych konieczności wprowadzenia stanu wojennego, ukazywanie w lojalnej prasie przykładów poparcia działań WRON oraz propagowanie informacji o pozytywnych skutkach. Zaliczano do nich walkę ze spekulacją, zaprowadzenie porządku i dyscypliny społecznej, poprawę zaopatrzenia w podstawowe artykuły. Obok tych haseł znalazły się też zalecenia wymiany, poprzez weryfikację, kadry niesprawdzającej się w nowych warunkach oraz nasilenie pracy propagandowej w miejscach zbiorowego zakwaterowania, takich jak hotele robotnicze i internaty szkolne. Z władz PZPR mieli być usunięci członkowie, wykazujący chwiejne stanowisko wobec polityki partii i działań WRON, a także ulegający wpływom NSZZ „Solidarność”. Rozwinięciu miała też ulec praca agitacyjna wśród załóg, na rzecz przedłużenia czasu pracy w zakładach posiadających wystarczający zapas surowca. Agitatorzy partyjni mieli udać się razem z wojskiem na wieś, w celu nakłaniania rolników do wywiązywania się z dostaw żywności do państwowych punktów skupów¹⁵.

Zmiany zachodziły też w samych strukturach partyjnych. Uchwałą z 30 grudnia 1981 roku zatwierdzono reorganizację w strukturze KW, a przewodniczący WKKP Aleksander Chilecki przeprowadzał w tym okresie rozmowy z wszystkimi pracownikami KW, dotyczące między innymi stanu wojennego oraz mające na celu ich dyscyplinowanie. W styczniu tego roku sekretarz KW PZPR w Suwałkach Bolesław Dziądziak informował KC PZPR o aktualnej obsadzie etatów politycznych w KW, KM, KM-G, KG i KZ. Według tego zestawienia na terenie województwa było w tym okresie 179 etatów pracowników politycznych, na których zatrudnionych było 156 osób. W materiale tym znalazła się też ciekawa informacja, dotycząca losów działaczy partyjnych, po zaprzestaniu piastowania przez nich funkcji. I tak, były sekretarz KW Stanisław Kafar został starszym wizytatorem w Kuratorium Oświaty i Wychowania w Suwałkach, a były I sekretarz KW w Suwałkach Eugeniusz Lubowicki otrzymał orzeczenie komisji lekarskiej do spraw inwalidztwa, gdyż chciał przejść na rentę z tytułu wysługi lat w aparacie partyjnym¹⁶.

W 1982 roku KW posiadał 54 etaty polityczne (przyznanych było 59), z których najwięcej – 22 w wydziale polityczno-organizacyjnym. W następnej kolejności był wydział społeczno-gospodarczy z dziewięcioma etatami politycznymi oraz wydział propagandy i agitacji z ośmioma etatami¹⁷.

Ciekawym dokumentem, dotyczącym stanu organizacji partyjnej oraz sytuacji gospodarczej i politycznej w województwie suwalskim, jest pismo z 15 stycznia 1982 roku Waldemara Berdygi, I sekretarza KW PZPR do Lwa Wachramiejewa, Konsula Generalnego ZSRR w Gdańsku. Berdyga przedstawił w nim stan członków partii oraz zmiany, które w niej zachodziły. Dokładnie omówił też sytuację w przemyśle, budownictwie i rolnictwie, podając dane dotyczące zatrudnienia, płac i stopnia realizacji wcześniej ustalonych planów. Można się zastanawiać, z jakich powodów informacje te zostały przekazane konsulowi i do czego miały być wykorzystane¹⁸.

Ocenie sytuacji panującej w środowisku aktywu partyjnego poświęcona została narada, zorganizowana 26 stycznia w KW PZPR w Suwałkach. W jej trakcie wychwalano wprowadzenie stanu wojennego podkreślając, że zapobiegło to wojnie domowej i poprawiło dyscyplinę społeczną. Na spotkaniu głos zabrał między innymi płk Kazimierz Wójtowicz, komisarz wojskowy na województwo suwalskie, który zachodzące zmiany określił jako drugą rewolucję, a prowadzone działania – jako walkę na nowych frontach. Wskazał na nielegalną działalność podejmowaną przez osoby zwalniane z ośrodków internowania i wspomniał o dołożeniu wszelkich starań przy wprowadzeniu w życie zasady: „Krajem rządzi klasa robotnicza na czele z partią”. Natomiast płk Franciszek Kaczmarek, komendant wojewódzki MO, wskazał na poprawę stanu bezpieczeństwa oraz ukrócenie, mających wcześniej miejsce, aktów profanacji pomników armii radzieckiej.

O rozluźnienie dyscypliny społecznej obwiniał „miejscową ekstremę z »Solidarności«”. Członkowie partii, a właściwie osoby kierujące nią w terenie, jak Ryszard Zajkowski (I sekretarz KM-G PZPR w Rynie), Stanisław Nowel (I sekretarz KM-G PZPR w Olecku) czy Zbigniew Zieliński (I sekretarz KM-G PZPR w Piszu) podkreślali realizację wytycznych partii i podporządkowanie się wymogom stanu wojennego oraz oczyszczanie szeregów partyjnych i podjęcie działań w celu odbudowania wiarygodności partii w społe- czeństwie¹⁹.

W lutym 1982 roku w instancjach pierwszego stopnia zakończono weryfikację aktywu partyjnego oraz robotników, rolników, młodzieży i działaczy związków zawodowych, którzy zajęli właściwą (według komunistów) postawę polityczną. W działania te włączyły się Rejonowe Ośrodki Pracy Partyjnej, skupiające się na powołaniu grup prowadzących pracę polityczną i organizacyjną na swoim terenie. 15 lutego we wszystkich instancjach pierwszego stopnia odbyły się zebrania, podczas których dokonano oceny poszczególnych struktur pod kątem zadań wynikających ze stanu wojennego, omówiono bieżącą sytuację polityczną w kraju i partii oraz określono zadania dla poszczególnych jej członków. W tym miesiącu zakończono też weryfikację kadry kierowniczej w administracji państwowej i gospodarce. W Olecku przeprowadzono rozmowy z trzynastoma osobami (dwie odwołano), w Piszu z pięćdziesięcioma (odwołano trzy), a w Mikołajkach z trzema oso- bami²⁰.

W okresie stanu wojennego tematami posiedzeń plenarnych KW były zadania instancji partyjnej podczas wdrażania reformy gospodarczej, praca polityczna w środowiskach robotniczych oraz kształtowanie świadomości ideowo-politycznej przez organizację partyjną²¹. W tym roku zmieniła się też tematyka posiedzeń egzekutywy KW, na której spotkaniach w styczniu zajmowano się między innymi oceną kadry kierowniczej w administracji państwowej i gospodarczej województwa oraz pracą polityczną wśród nauczycieli. Nie było to nic innego, jak przygotowanie do pierwszej „czystki” w tych instytucjach. W kwietniu tematem były zmiany w partii w pierwszym kwartale tego roku, a w maju – praca wojewódzkiej organizacji ORMO w stanie wojennym. Można jeszcze wspomnieć o posiedzeniu z 11 listopada 1982 roku, poświęconemu listowi Lecha Wałęsy do Wojciecha Jaruzelskiego²².

Działania wojewódzkiej instancji partyjnej w zakresie budownictwa i inwestycji sprowadzały się do systematycznej, okresowej oceny wyników osiąganych przez przedsiębiorstwa budowlane, analizy i oceny robót w budownictwie mieszkaniowym i kontroli inwestycji szczególnie ważnych dla województwa. W 1982 roku nadzór nad przedsiębiorstwami budowlanymi przejął wojewoda suwalski, a zgodnie z uchwałą KW z lipca, kontrolą polityczną objęto proces wdrażania reformy gospodarczej. Za jej słabość w początkowym okresie uznano brak znajomości jej istoty przez pracowników i część kadry kierowniczej. Instancje partyjne inspirowały i same podejmowały pracę szkoleniową dotyczącą zasad funkcjonowania przedsiębiorstw na zreformowanych zasadach²³.

Od września 1982 roku w wojewódzkiej organizacji partyjnej wdrażany był zmodyfikowany system szkolenia ideologicznego. Zgodnie z nim pozostawiono większą swobodę POP w wyborze tematów, zaś środowiska oświatowe i kulturalne mogły realizować tematy dla nich specyficzne. W listopadzie tego roku egzekutywa KW dokonała oceny rozwoju sportu i rekreacji na terenie województwa. Mimo sukcesów (nie podano jakich) stwierdzono, że w sposób niewystarczający dążono do upowszechnienia kultury fizycznej, szczególnie wśród młodzieży. Za słabo propagowano też wzorce aktywnego wypoczynku wśród dorosłych. W 1982 roku przeprowadzono także „partyjne” rozmowy z kierownictwami wszystkich organizacji społecznych. Egzekutywa KW dokonała też analizy pracy i wydała zalecenia w celu poprawy ich działalności. Członkowie zarządów i prezydiów otrzymali ocenę pozytywną²⁴.

W styczniu 1983 roku na posiedzeniu plenarnym KW próbowano ustalić zasady pracy „z młodym pokoleniem” w województwie suwalskim. Aby poznać rzeczywisty stan środowiska młodzieżowego, powołano pięć zespołów roboczych, które opracowały i prze- prowadziły badania ankietowe oraz odbyły spotkania z przedstawicielami tej grupy społecznej²⁵. Natomiast egzekutywa dyskutowała o zagadnieniach gospodarczych, działalności między innymi takich organizacji jak Liga Kobiet Polskich, Towarzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci oraz o funkcjonowaniu zespołów lektorskich w organizacjach partyjnych²⁶. Również tutaj pojawiły się tematy dotyczące sytuacji społeczno-politycznej i gospodarczej w kraju i województwie. Dużo miejsca podczas tych spotkań poświęcono też oświacie, między innymi wypoczynkowi dzieci i młodzieży oraz kolejnej ocenie kadry kierowniczej szkół²⁷.

Także w styczniu 1983 roku, w celu ujednolicenia postępowania w zakresie podejmowania politycznych decyzji kadrowych, egzekutywa KW zatwierdziła zasady i tryb podejmowania decyzji personalnych w KW i instancjach stopnia podstawowego. Został on przesłany między innymi do wojewody i komisji porozumiewawczej stronnictw politycznych. Szczególnie wnikliwie zajęto się wyborami na stanowiska kierownicze w drodze konkursów, w organach przedstawicielskich, samorządowych i spółdzielczych. Zwracano uwagę na możliwość oddziaływania na te wybory poprzez członków partii, stronnictw politycznych, organizacji młodzieżowych i komisji konkursowych. Tworzono w ten sposób fikcję demokracji, pozostawiając nadzór partii nad wspomnianymi strukturami, choć już nie tak nachalny jak wcześniej. Teraz miał on odbywać się poprzez osoby działające w danych środowiskach. Warto zaznaczyć, że kandydatów na stanowiska kierownicze, teoretycznie, mieli prawo zgłaszać wszyscy²⁸.

Na początku 1983 roku reaktywowano Wojewódzki Ośrodek Kształcenia Ideologicznego i odtworzono jego pełny skład osobowy. Mieścił się on jednak nadal w pomieszczeniach zastępczych i nie posiadał lokali na działalność kursową, gabinetu metodycznego i czytelni²⁹. W tym roku podczas posiedzeń plenarnych dyskutowano głównie o zadaniach wojewódzkiej organizacji partyjnej związanych z realizacją uchwał IX Plenum KC, a także o roli członków PZPR, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego oraz Stronnictwa Demokratycznego w utrwalaniu ładu i porządku publicznego³⁰. W materiałach partyjnych z tego okresu, jako główne organizacje działające na „froncie ideologicznym” wskazane zostały Towarzystwo Wiedzy Powszechnej, TKKŚ i TPPR. W związku z tym nie jest zaskoczeniem, że w lutym 1983 roku komisja ideologiczna i egzekutywa KW pozytywnie oceniły działalność TKKŚ.

Dalej dbano też o rozwój i wzmacnianie kadr. I tak, według wykazu etatów na 1983 rok, przewidywano w wydziale polityczno-organizacyjnym piętnaście etatów politycznych i cztery biurowe, w wydziale społeczno-gospodarczym jedenaście politycznych i dwa biurowe, w wydziale propagandy i agitacji dziewięć politycznych i trzy biurowe, w wydziale administracyjnym trzy polityczne i jeden biurowy, w kancelarii KW cztery polityczne i dwa biurowe, w wydziale ogólnym jeden polityczny, 18 biurowych i 30 fizycz- nych. Dla WKKP zarezerwowano trzy etaty polityczne i jeden biurowy³¹.

Według informacji Włodzimierza Haponiuka, kierownika referatu kadr KW z czerwca 1983 roku, w okresie stanu wojennego, w porównaniu z 1980 rokiem, nastąpiło zwiększenie liczby stanowisk objętych nomenklaturą PZPR. Wyjątek stanowił sektor gospodarczy. Dotyczyło to głównie stanowisk dyrektorów szkół ponadpodstawowych, przewodniczących rad narodowych i radnych należących do PZPR. W związku z tym proponowano, aby w gestii KW pozostawić dalej duże zespoły szkół ogólnokształcących i zawodowych oraz szkoły pomaturalne. Natomiast wszystkie licea, technika i szkoły zawodowe miały przejść pod nadzór instancji partyjnych stopnia podstawowego. Liczba stanowisk objętych nomenklaturą w województwie wynosiła wówczas 705, w tym w apa- racie partyjnym 182, państwowym 303, gospodarczym 139, 49 w oświacie, kulturze i radiu oraz 32 w innych. Z tego w politycznej decyzji plenum KW PZPR pozostawały 22 stanowiska, a egzekutywy KW – kolejnych 683. Tylko na tym przykładzie można zobaczyć, jaka była możliwość oddziaływania partii komunistycznej na społeczeństwo i lansowania w konkretnych zakładach pracy wyłącznie osób należących do PZPR. W analizie tej wnioskowano też o przywrócenie części stanowisk do politycznej decyzji sekretariatu KW³².

Pod koniec grudnia 1983 roku dokonano oceny współdziałania partii z ugrupowaniami satelickimi – ZSL i SD. W sporządzonym wówczas materiale nie wniesiono zastrzeżeń do kontaktów na szczeblu wojewódzkim, wskazano jednak na brak współpracy z SD w in- stancjach podstawowych. Jako przyczynę podano małą liczebność tego ugrupowania, zaznaczono przy tym, że jego kierownictwo w pełni realizuje wspólne postanowienia. Zastrzeżenia zgłoszono do kierownictwa ZSL, które według Waldemara Berdygi – I sekre- tarza KW PZPR w Suwałkach, próbowało czasami „uciekać” od wspólnych ustaleń. Pozytywnie oceniono współdziałanie w ramach Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego oraz podkreślanie związków pomiędzy programami obu partii³³.

Kolejnym przykładem ingerencji władz partyjnych w funkcjonowanie instytucji i przed- siębiorstw na terenie województwa suwalskiego była kompleksowa ocena działalności i rozwoju RSW „Prasa-Książka-Ruch”, jej ekspozytur oraz Oddziału Wojewódzkiego dokonana przez komisję ideologiczną 1 grudnia 1983 roku. W jej wyniku wydano negatywną ocenę tej instytucji, na co wpływ miał niewłaściwy kolportaż prasy, a szcze- gólnie prasy partyjnej³⁴.

W okresie od czerwca 1981 do stycznia 1984 roku KW odbył 13 posiedzeń, w tym jedno wspólnie z instancjami wojewódzkimi ZSL i SD, w trakcie których określono zadania członków w utrwalaniu ładu i porządku publicznego. Jedno spotkanie z władzami ZSL dotyczyło zadań w rozwoju rolnictwa, trzy posiedzenia KW poświęcone były określeniu zadań w kształtowaniu świadomości i aktywności ideowo-politycznej, kierunkowi pracy politycznej wśród robotników i upowszechnianiu wiedzy marksistowsko-leninowskiej. KW wyznaczał też zadania dla POP i instancji partyjnych dotyczące wdrażania reformy gospodarczej oraz pracy z młodzieżą.

W interesującym nas czasie dochodziło też do pewnych zmian personalnych we wła- dzach partyjnych. I tak, spośród 91-osobowego składu KW PZPR, w omawianym okresie ubyły cztery: jedna z powodu zmiany miejsca zamieszkania, jedna w wyniku kary partyjnej, dwie zostały skreślone. Egzekutywa KW odbyła w tym czasie 56 posiedzeń, w tym sześć wspólnie z Prezydiami Wojewódzkiego Komitetu ZSL i Wojewódzkiego Komitetu SD. W ich trakcie oceniono udział instancji i organizacji partyjnych w życiu społeczno-gospodarczym. Tematyka gospodarcza była treścią obrad 36 posiedzeń egzekutywy. Ponadto, dyskutowano o aktualnej sytuacji społeczno-politycznej w woje- wództwie i kraju, o pracy z młodzieżą, organizacjami społecznymi i zawodowymi. Od kwietnia 1983 roku sekretariat KW odbywał comiesięczne posiedzenia z kierownictwem Urzędu Wojewódzkiego. W okresie od czerwca 1981 do września 1983 roku wojewódzka organizacja partyjna zmalała o 5319 członków i kandydatów do partii, a najwięcej osób odeszło lub zostało skreślonych w latach 1981–1982. Przyjęto natomiast w tym czasie 210 kandydatów³⁵.

Oddziaływanie wojewódzkiej organizacji partyjnej na społeczeństwo i instytucje w omawianym czasie było możliwe dzięki 1202 organizacjom partyjnym, z których 52,3 procent działało na wsi, a pozostałe w mieście. KW w swojej działalności kierował się zasadą, że przy wszystkich zmianach personalnych na stanowiskach kierowniczych zasięgano opinii macierzystych organizacji partyjnych lub POP. Władzom wojewódzkim nie udało się jednak stworzyć, zgodnie z zaleceniami KC PZPR, dostatecznej rezerwy kadrowej dla doboru kadr kierowniczych, złożonej oczywiście w głównej mierze z członków PZPR³⁶.

W interesującym nas okresie instancja wojewódzka i instancje partyjne pierwszego stopnia wielokrotnie, podczas organizowanych spotkań, podejmowały problematykę pracy ideowo-wychowawczej. Temu tematowi poświęcone też były trzy plenarne posiedzenia KW, a w oparciu o uchwały KC i KW opracowano szczegółowy program jego realizacji. Podobną problematyką zajmowała się także komisja ideologiczna, której członkowie podczas dwudziestu spotkań analizowali między innymi przebieg szkolenia partyjnego i pracy lektorskiej, sprawy związane z oświatą i wychowaniem, kierunki pracy partyjnej w tym środowisku, a także stan inwentaryzacji i ochrony zabytków. Na jednym z posiedzeń komisji – z udziałem Mirosława Milewskiego, sekretarza KC i „aktywu ideologicznego” – dyskutowano nad projektem deklaracji ideowo-programowej KC PZPR O co walczymy, dokąd zmierzamy. Realizując uchwały KC i KW w sprawie pracy masowo-politycznej doprowadzono do reaktywowania grup agitatorów w wybranych środowiskach społeczno-zawodowych. Powstały one na terenie Ełku, Giżycka, Augustowa, Mikołajek, Olecka, Orzysza, Pisza, Rucianego-Nidy, Białej Piskiej, Rynu, Węgorzewa i Lipska³⁷.

Kilkakrotnie na posiedzeniach egzekutywy, sekretariatu i komisji ideologicznej KW dokonano analizy pisma „Krajobrazy”, pozytywnie oceniając działalność redakcji. Wskazano na próbę łączenia treści interesujących odbiorcę i realizujących zadania stawiane przez partię. Jako przyczyny niedociągnięć wskazano kłopoty kadrowe, brak doświadczenia w kierowaniu partyjnym tygodnikiem terenowym, a także złożone losy redakcji w latach 1980–1983. W założeniach PZPR, „Krajobrazy” miały zapewnić przekaz informacji z „góry” do „dołu” i odwrotnie (między partią a społeczeństwem). W tym okresie drukowały one między innymi sprawozdania z działalności instancji partyjnych wszystkich szczebli. Równocześnie sektor Informacji Politycznej wydawał biuletyn KW skierowany do członków partii, zawierający skróconą wersję informacji o sytuacji społeczno-politycznej i gospodarczej w kraju oraz województwie. Pojawiały się tam między innymi tematy dotyczące stanowiska partii w stosunku do bieżących wydarzeń, ocena przebiegu kampanii programowo-wyborczej, PRON, związków zawodowych i samorządów. W głównej mierze poświęcony był on walce politycznej i miał dostarczyć członkom partii argumentów do dyskusji i polemik z przeciwnikami systemu komunistycznego³⁸.

Egzekutywa i komisja ideologiczna KW oceniały także założenia suwalskich placówek kulturalnych zawarte w Kierunkach rozwoju kultury w woj. suwalskim do 1990 r. W ra- mach komisji ideologicznej, w 1982 roku powołano Zespół do Spraw Kultury, a w 1983 roku Wojewódzki Zespół Bibliotekarzy Partyjnych. Wykorzystywano je – jak zaznaczono w materiałach partyjnych – w celu „rozbudzania aktywności politycznej i społecznej pracowników i działaczy kultury”. Oprócz tego, w omawianym okresie podejmowano działania mające na celu zintensyfikowanie pracy ideowo-wychowawczej wśród nauczycieli i uczniów. Główne jej kierunki wytyczał zatwierdzony przez egzekutywę KW Plan pracy politycznej wśród nauczycieli. W trakcie jego realizacji organizowano między innymi sesje popularnonaukowe, spotkanie z sekretarzem KC PZPR i spotkania lektorskie³⁹.

W tym okresie do KW w Suwałkach oraz instancji terenowych partii wpłynęło 2579 listów, przyjęto 22 340 interesantów. Komitet zarejestrował też i przyjął do realizacji 491 wniosków, zgłoszonych przez instancje podstawowe i organizacje partyjne. Z tej liczby 79 przekazano do KC i administracji szczebla centralnego. Na około 50 procent zgłaszanych wniosków odpowiedziano w środkach masowego przekazu, ponieważ dotyczyły działań systemowych podjętych przez partię i rząd⁴⁰.

Podsumowując, należy zdecydowanie stwierdzić, że organizacja partyjna na terenie województwa suwalskiego wywierała bardzo duży wpływ na funkcjonowanie wszystkich dziedzin życia. PZPR kontrolowała nie tylko system oświatowy, zapewniający jej indoktrynację młodzieży, ale także gospodarkę, podejmując bardzo często dotyczące jej decyzje wyłącznie w oparciu o wytyczne polityczne. To partia komunistyczna w omawianym okresie była głównym „kadrowym” decydującym o tym, czy ktoś otrzyma awans, czy też zostanie usunięty z zajmowanego stanowiska. Ona też wpływała na działalność dwu pozostałych ugrupowań – ZSL i SD, które w większości wypadków wiernie wspierały partię w jej działaniach. Chociaż dzisiaj mówi się dużo o aparacie bezpieczeństwa, to w celu zachowania właściwych proporcji trzeba pamiętać, że nad nim była jeszcze PZPR.