|
AUGUSTOWSKO-SUWALSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE
Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę... |
|
AUGUSTOWSKO-SUWALSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE
Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę... |
|
Tadeusz Namiotko, Lucyna Namiotko, Wioletta Staniszewska
Stan poznania fauny małżoraczków (Ostracoda, Crustacea) Wigierskiego Parku Narodowego
Przegląd dotychczasowych badań nad fauną Ostracoda wód Wigierskiego Parku Narodowego
Mimo że jezioro Wigry to „kolebka polskiej hydrobiologii”, nie wszystkie grupy organizmów wodnych tego akwenu i innych wód z jego najbliższego otoczenia poznane są w stopniu zadowalającym. Do takich grup niewątpliwie należą małżoraczki (Ostracoda), o występowaniu których na terenie Wigierskiego Parku Narodowego (WPN) jeszcze do niedawna nie było zupełnie żadnych danych. Pierwsze doniesienie o występowaniu tych skorupiaków na omawianym obszarze znajdujemy dopiero w pracy Sywuli (1990), który badał polimorfizm genetyczny u jednego głębokowodnego gatunku (Cytherissa lacustris) w pięciu jeziorach polskiej części Pojezierza Litewskiego, podając również jego występowanie w profundalu jezior: Białego Wigierskiego i Wigier. Od roku 1991 pojawiają się doniesienia o subfosylnym (okres ok. 100 ostatnich lat) i częściowo również współczesnym występowaniu małżoraczków w osadach profundalu trzech jezior: Białego Wigierskiego, Piert i Wigier (Namiotko 1991, 1992). Ogólny model sukcesji subfosylnych Ostracoda w profundalu 20 jezior Polski (w tym trzech wymienionych z WPN) przedstawił Namiotko (1995). W tych trzech pracach podano dane na temat występowania jedynie gatunków typowo profundalowych, rzadkich i interesujących; łącznie z Białego Wigierskiego, Piert i Wigier wykazano siedem gatunków znanych w stanie subfosylnym i jeden żyjący współcześnie. Następnie Namiotko i Namiotko (2004) prezentują bardziej szczegółowo sukcesję zgrupowań subfosylnych Ostracoda profundalu płudniowej części Wigier na podstawie wyników zawartych w pracy doktorskiej Namiotko (1996). Autorzy ci dokumentują występowanie łącznie 24 gatunków (11 żyjących współcześnie i 21 subfosylnych), których zgrupowania zmieniały się w czasie pod względem składu i struktury gatunkowej, co polegało głównie na wymieraniu typowo głębokowodnych i bardziej wrażliwych gatunków oraz wzroście dominacji gatunków eurytopowych, co niewątpliwie odzwierciedla zmiany środowiska abiotycznego (przede wszystkim pogorszenie się warunków tlenowych w naddennych wodach plosa zachodniego). Ostatnio Kaczanowska i Namiotko (2004) podają zupełnie wstępne jeszcze wyniki badań nad współczesnymi gatunkami zasiedlającymi litoral Wigier, wymieniając pięć najliczniejszych gatunków. Spis gatunków małżoraczków znalezionych dotąd na terenie Wigierskiego Parku Narodowego w układzie systematycznym podano poniżej, natomiast dane o ich subfosylnym i współczesnym rozmieszczeniu w poszczególnych jeziorach przedstawia tabela 1. Lista gatunków znanych z wód Wigierskiego Parku Narodowego W poniższym wykazie przyjęto układ systematyczny Meischa (2000) Rodzina: Darwinulidae Brady et Norman, 1889
Rodzina: Candonidae Kaufmann, 1900
Rodzina: Ilyocyprididae Kaufmann, 1900
Rodzina: Cyprididae Baird, 1845
Rodzina: Limnocytheridae Klie, 1938
Rodzina: Cytherideidae Sars, 1925
Tabela 1. Współczesne (W) i subfosylne (SF) występowanie małżoraczków (Ostracoda) w litoralu (L) i profundalu (P) trzech jezior Wigierskiego Parku Narodowego. Dane za: 1 – Sywula (1990), 2 – Namiotko (1991), 3 – Namiotko (1992), 4 – Namiotko (1995), 5 – Kaczanowska i Namiotko (2004), 6 – Namiotko i Namiotko (2004), N – nowe dane według Namiotki (1996 niepubl.)
Uwagi o gatunkach rzadkich i interesujących
Fabaeformiscandona levanderi. Dość rzadki oligotermofilny mieszkaniec sublitoralu i profundalu jezior, znany od dolnego plejstocenu. Fabaeformiscandona lozeki. Do niedawna uznawany za gatunek wymarły, znany z jeziornych osadów plejstoceńskich i holoceńskich w kilku krajach Europy. Zupełnie niedawno znaleziono nieoczekiwanie żywe osobniki w dwóch polskich jeziorach: Rospuda i Szelment Wielki (Namiotko 1995; Sywula, Namiotko 1997). Wydaje się, że ten niezmiernie rzadki obecnie, ale stosunkowo szeroko rozprzestrzeniony w przeszłości gatunek, zamieszkuje nadal niezbyt zeutrofizowane jeziora. Bentocypria curvifurcata. Bardzo rzadki gatunek o nieznanej biologii, stwierdzony dotychczas na kilku stanowiskach, reprezentujących środowiska jeziorne i rzeczne wschodniej części Niżu Europejskiego. Poprawność oznaczenia subfosylnych skorupek z pojedynczego stanowiska w Kanadzie budzi wątpliwości. Ilyocypris sp. Znalezione we wszystkich trzech jeziorach nieliczne skorupki reprezentowały zbyt wczesne stadium rozwojowe, aby możliwe było poprawne oznaczenie do poziomu gatunku. Najprawdopodobniej chodzi o Ilyocypris decipiens Masi, 1905, gatunek dość rzadki i nadal słabo poznany pod względem wymagań środowiskowych. Leucocythere mirabilis. Jeden z pierwszych imigrantów kolonizujących jeziora po ustąpieniu lodowców dzięki zdolności do życia w zimnych warunkach oligotroficznych. Bardzo wrażliwy na degradację głębokowodnego środowiska spowodowaną eutrofizacją i zanieczyszczeniami. Gatunek znany od plejstocenu, obecnie bardzo rzadki i zagrożony całkowitym wymarciem. Cytherissa lacustris. Gatunek oportunistyczny, jeden z pierwszych imigrantów w jeziorach postglacjalnych, znany już od pliocenu. Obecnie zasiedla głębsze dno tylko już nielicznych większych, chłodnych i niezbyt zeutrofizowanych jezior. Zagrożony wymarciem ze względu na specyficzne wymagania, tryb życia i behawior migracyjny. Długotrwały stres tlenowy (zawartość rozpuszczonego tlenu w wodzie przy dnie poniżej 3 mg/dm3) i zmiany charakteru osadów ograniczają znacznie zdolności jego przeżycia. Cyprideis torosa. Gatunek przewodni dla słonawych zbiorników przymorskich i solnisk śródlądowych (znany od pliocenu), z jezior słodkowodnych wykazywany jedynie incydentalnie. Jego obecność w Jeziorze Białym Wigierskim i w Wigrach tłumaczyć można zawleczeniem przez ptaki.
Porównanie fauny jezior: Białego Wigierskiego, Piert i Wigier
Jak wynika z powyższego przeglądu oraz danych zestawionych w tabeli 1, wszystkie trzy omawiane jeziora mogą być porównane w tej chwili jedynie pod względem subfosylnego występowania małżoraczków profundalu. Największą liczbę gatunków stwierdzono w Wigrach (21), natomiast Białe Wigierskie i Pierty charakteryzują się nieznacznie niższym i porównywalnym bogactwem gatunkowym (odpowiednio 14 i 16 gatunków). Fauna badanych jezior ma zbliżony charakter; na 24 gatunki subfosylne stwierdzone łącznie w tych jeziorach aż 11 stanowi wspólny element. Wśród nich znajdują się: a) gatunki typowo głębokowodne, wskaźnikowe dla wód o niskiej trofii (C. lacustris, L. sanctipatricii); b) gatunki bardziej eurytopowe, ale często występujące w profundalu jezior (C. candida, C. neglecta i F. protzi), które dominują w badanych jeziorach; c) gatunki niemal ubikwistyczne (C. laevis, C. ovum, C. ophthalmica i C. vidua d) gatunki o słabo poznanej jeszcze biologii (C. serena, Ilyocypris sp.). Większość z pozostałych gatunków znaleziono w dwóch spośród trzech omawianych jezior. Wyróżniającymi dla Wigier są jak dotychczas F. lozeki i P. similis, dla Piert – P. hartwigi (prawdopodobnie skorupki zdryfowane ze strefy litoralu) oraz L. mirabilis, którego znalezienia można spodziewać się również w pozostałych jeziorach, natomiast dla Białego Wigierskiego – Ph. kraepelini.
Podsumowanie
Jak wynika z dotychczasowych badań, wiadomości o rozmieszczeniu małżoraczków w wodach WPN są nadal niezmiernie skąpe. Skorupiaki te reprezentowane są w WPN przez 29 gatunków (w tym wiele gatunków rzadkich i zagrożonych wymarciem), co stanowi prawie 1/4 liczby gatunków znanych z wód śródlądowych Polski. Jak dotąd dysponujemy jednak danymi o występowaniu małżoraczków jedynie w trzech jeziorach najbardziej zbliżonych do stanu pierwotnego i to głównie w strefie profundalu. Wobec postępującej eutrofizacji polskich jezior wysuwa się pilna potrzeba zarówno dalszych podstawowych badań inwentaryzacyjnych, jak i ekologicznych w szerokim rozumieniu, a jeziora WPN, reprezentujące w zasadzie wszystkie etapy sukcesji, są idealnym poligonem do prowadzenia tego typu badań. Małżoraczki ze względu na szereg cech biologii, nierzadko ścisłe zależności ekologiczne oraz wysoki potencjał fosylizacyjny, to wyjątkowo dogodne obiekty badań paleo- i ekologicznych (m.in. Namiotko 1998). Po objęciu badaniami środowisk litoralnych badanych już jezior, a także innych oraz pozostałych typów wód dotąd niepenetrowanych na terenie WPN, jak również rozszerzeniu przedziału czasowego badań do ostatniego tysiąca lat (plany zostały zasygnalizowane przez Staniszewską 2004), można spodziewać się nawet podwojenia liczby gatunków małżoraczków WPN.
Abstract
The present state of knowledge of the ostracod fauna (Ostracoda, Crustacea) from Wigry National Park (NE Poland) A list of recent and subfossil (historical deposits) Ostracoda from three lakes (Białe Wigierskie, Pierty and Wigry) situated in the Wigry National Park – WPN (NE Poland) is given based on a review of papers, reports and an unpublished doctoral thesis. A total of 29 species are known so far from the studied area, of which 23 live there today, while six of 24 subfossil species have not been recorded yet as living in these lakes. The most common and dominant species were Candona candida and C. neglecta. Seven rare and little-known species reported in WPN (Fabaeformiscandona levanderi, F. lozeki, Bentocypria curvifurcata, Ilyocypris sp., Leucocythere mirabilis, Cytherissa lacustris and Cyprideis torosa) were briefly characterised. The knowledge on the ostracod fauna of the WPN is still far incomplete since mostly subfossil ostracods from the profundal zone of only three mesotrophic lakes were studied so far. Thus, this rather rough summary with a list of references should promote future work on ostracods of the area with a special emphasis put on faunistic succession due to the anthropogenic impact.
Literatura
Kaczanowska K., Namiotko T., 2004: Wstępna charakterystyka wiosennej fauny Ostracoda litoralu jeziora Wigry. W: Namiotko T., Sywula T. (red.): Bioróżnorodność środowisk dna zbiorników wodnych. Gdańsk–Warszawa, BEL Studio, s. 91–92. Meisch C., 2000: Freshwater Ostracoda of western and central Europe. W: Schwörbel J., Zwick P. (red.): Süsswasser Fauna von Mitteleuropa. Heidelberg–Berlin, Spektrum Akad. Verl., 8 (3):1–522. Namiotko T., 1991: Rzadkie małżoraczki (Ostracoda) profundalu jezior suwalskich. W: Referaty i postery XV Zjazdu Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Gdańsk–Gdynia, s. 62. Namiotko T., 1992: Rare and little-known Ostracoda found in deep lake habitats in NE Poland. W: Proc. of the Symposium on glacial relict and rare Crustacea. Gdynia, Centrum Biologii Morza PAN, s. 19–21. Namiotko T., 1995: Subfossil Ostracoda from deep lake habitats in NE Poland. W: Řiha J. (red.): Ostracoda and biostratigraphy. Rotterdam-Brookfield, A. A. Balkema, s. 311–319. Namiotko T., 1996: Subfosylne i współczesne małżoraczki (Ostracoda) profundalu jezior Polski – studium zoocenologiczne. Rozprawa doktorska, Uniwersytet Gdański, maszynopis. Namiotko T., 1998: Changes in the profundal lacustrine ostracod fauna as an indicator of environmental perturbations in Polish lakes undergoing eutrophication. Bulletin du Centres de Recherches, Exploration--Production Elf-Aquitaine, Mémoires, 20:117–124. Namiotko T., Namiotko L., 2004: Wstępne badania sukcesji zgrupowań subfosylnych małżoraczków jeziora Wigry. Prace Komisji Paleogeografii Czwartorzędu PAU. Kraków (w druku). Staniszewska W., 2004: Małżoraczki (Ostracoda) w historii jeziora Wigry. W: Namiotko T., Sywula T. (red.): Bioróżnorodność środowisk dna zbiorników wodnych. Gdańsk–Warszawa, BEL Studio, s. 96. Sywula T., 1990: The dispersal ability of Cytherissa lacustris. Bulletin de l’Institut de Géeologie du Bassin d’Aquitaine, 47/48:135–138. Sywula T., Namiotko T., 1997: Ostracoda – małżoraczki. W: Razowski J. (red.): Wykaz zwierząt Polski. Kraków, Wyd. Inst. Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, 4:151–157.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
