Tadeusz Krzywosz

Stan astakofauny w Wigierskim Parku Narodowym

Do lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku w jeziorze Wigry i w kilku jeziorach przyległych występował rak szlachetny (Astacus astacus) (tab. 1). Pojawienie się w tym okresie raka pręgowatego (Orconectes limosus), który przedostał się na te tereny z systemu wodnego Biebrzy, przyczyniło się do ustąpienia raka szlachetnego. Rak pręgowaty sukcesywnie zasiedlał nowe stanowiska, w szybkim czasie powiększając w nich swoją liczebność, co jest cechą charakterystyczną dla tego ekspansywnego gatunku (Leńkowa 1962; Kossakowski 1966; Krzywosz 1999). Miarą względnej liczebności raków populacji łownej może być ilość raków, przypadająca na jeden racznik na godzinę połowu. Według Cukerzisa (1970), przy średniej wydajności połowowej wynoszącej powyżej jednego raka/racznik/godzinę, liczebność raków w zbiorniku można uznać za bardzo wysoką, zaś przy średnich wartościach mniejszych od 0,25 raka/racznik/godzinę – liczebność raków określa się jako niską.

Tabela 1. Występowanie raków w jeziorach Wigierskiego Parku Narodowego po 1945 roku

Przeprowadzone w 1996 roku kontrolne połowy raków w wybranych jeziorach parku wykazały ich zróżnicowaną liczebność w poszczególnych jeziorach i w różnych fragmentach jeziora, co może wiązać się z okresem, jaki upłynął od zasiedlenia zbiornika siłą presji drapieżników (ryby, wydry, norki i in.) oraz zasobnością dna w pokarm i kryjówki.

W różnych fragmentach jeziora Wigry liczebność raków wahała się od bardzo wysokiej do bardzo niskiej i wyniosła średnio 0,43 raka/racznik/godzinę, co wskazuje na średnią zasobność jeziora w raki (rys. 1). W trzech połączonych ze sobą jeziorach rezerwatowych (Długie, Muliczne, Okrągłe), o zbliżonym charakterze dna litoralu, liczebność raków była wysoka i zbliżona do siebie. W czwartym rezerwacie, w Jeziorze Białym, liczebność raków była średnia, co prawdopodobnie można przypisać pełniejszej ochronie jeziora, sprzyjającej bytowaniu silnej populacji ryb drapieżnych. Porównując liczebności raków w badanych przed 2002 rokiem jeziorach WPN z liczebnością raków w jeziorach Parku Narodowego „Bory Tucholskie” (Krzywosz, Chybowski 2004), można stwierdzić, że zdecydowanie w tym względzie przeważały jeziora wigierskie.

Połowy kontrolne na tych samych jeziorach WPN powtórzone w tym samym miesiącu w 2004 roku (rys. 1) wykazały tylko śladowe ilości raka pręgowatego, co wiąże się z obserwowanym w kraju od 2002 roku znacznym regresem tego gatunku. Przyczyna obserwowanej tak wysokiej śmiertelności raka pręgowatego nie jest jednoznacznie stwierdzona. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że trwająca dotąd bez zahamowań ponad stuletnia ekspansja tego gatunku, obcego naszym rakom, zostanie zatrzymana, zwiększając szanse na zachowanie resztek naszych rodzimych raków na ich naturalnych stanowiskach, a nawet pozwoli na odbudowę części z nich, co również może mieć miejsce w kilku jeziorach WPN (Krzywosz 1997).

Rys.1. Efektywność połowów raków pręgowatych w jeziorach Wigierskiego Parku Narodowego

Abstract

The state of astacofauna in Wigry National Park

In the 1960s the noble crayfish (Astacus astacus) inhabited some lakes of Wigry National Park was supplanted by expansive striped crayfish (Orconectes limosus), which reched these areas through the Biebrza river system. It was observed the comparatively high increase of a number of the population of the striped crayfish in these lakes. This situation took place till 2002, when the mass dead of striped crayfishes were observed in waters of WNP and in other parts of Poland. The control catches were performed in some lakes of WNP in 2004 and they showed the presence of a small number or total absent of the striped crayfish there. It would create a possibility for successful return of the noble crayfish to some lakes of WNP.

Literatura

Cukerzys J. M., 1970: Biologia sirokopalogo raka. Wilno.

Kossakowski J., 1966: Raki. Warszawa, PWRiL.

Krzywosz T., 1997: Restytucja raków rodzimych do wód Wigierskiego Parku Narodowego. Giżycko, Instytut Rybactwa Śródlądowego, maszynopis.

Krzywosz T., 1999: Astakofauna Polski: historia, stan obecny, perspektywy. W: Zdanowski B., Kamiński M., Martyniak A. (red.): Funkcjonowanie i ochrona ekosystemów wodnych na obszarach chronionych. Olsztyn, Wydawnictwo Instytutu Rybactwa Śródlądowego, s. 467–482.

Krzywosz T., Chybowski Ł., 2004: Astakofauna systemów wodnych Parku Narodowego „Bory Tucholskie”. W: Zdanowski B., Hutorowicz A., Białokoz W. (red.): Ekosystemy wodne Parku Narodowego „Bory Tucholskie”. Olsztyn, Wydawnictwo Instytutu Rybactwa Śródlądowego, s. 225–231.

Leńkowa A., 1962: Badania nad przyczynami zaniku, sposobami ochrony i restytucji raka szlachetnego Astacus astacus (L.) w związku z rozprzestrzenianiem się raka amerykańskiego Cambarus affinis Say. Ochrona Przyrody, s. 28.