Andrzej Martyniak, Bogdan Wziątek, Urszula Szymańska,

Michał Osewski, Piotr Hliwa

Skład ichtiofauny oraz wiek i tempo wzrostu ryb

w zbiornikach: Suchar Wielki, Sucharek i Klonek

na terenie Wigierskiego Parku Narodowego

Małe jeziora Wigierskiego Parku Narodowego są w chwili obecnej słabo poznane pod względem ichtiologicznym, pomimo że stanowią najliczniejszą grupę wód parku. W większości z nich nie prowadzono połowów gospodarczych, a badania naukowe nad składem ichtiofauny miały charakter wyrywkowy. Jedynie jezioro Suchar Wielki było badane w latach trzydziestych przez Stangenberga oraz na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku przez Krzywosza i Białokoza (1992).

Z naukowego punktu widzenia stanowią one bardzo ciekawy obiekt, ponieważ pozwalają na śledzenie zmian w zespołach ichtiofauny wynikających z naturalnie postępującej sukcesji.

Teren badań, materiał i metoda

Podstawowe dane morfometryczne i fizykochemiczne badanych jezior przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Podstawowe dane morfometryczne i fizykochemiczne badanych jezior (Zdanowski i in. 1992a)

Badania nad ichtiofauną jezior Suchar Wielki, Sucharek i Klonek we wrześniu 1997 roku

Połowów ryb dokonywano przy użyciu zestawu wontonów o boku oczka sieci od 10 do 80 mm oraz zestawu klasycznego: agregat – przystawka prostownicza (jedynie w jeziorze Klonek). Ryby do badań mierzono (długości: Lc i Lt), a z wybranych osobników poszczególnych gatunków pobierano łuski w celu określenia wieku. Tempo wzrostu określono dla: okonia (Suchar Wielki), leszcza (Sucharek k. Bryzgla) i płoci (jezioro Klonek). Dla pozostałych gatunków nie udało się pozyskać reprezentatywnych prób. Decydowały o tym niska liczebność osobników danego gatunku w próbie bądź też struktura wiekowa (w próbie występowały jedynie ryby 0+ i 1+). Tempo wzrostu określano, wykorzystując w tym celu równanie von Bertalanffy’ego (Szypuła 2000).

Wyniki

Skład ichtiofauny

Skład ichtiofauny poszczególnych jezior przedstawiają rysunki 1a, 1b i 1c.

Rys. 1a. Jezioro Suchar Wielki	Rys. 1b. Sucharek k. Bryzgla
Rys. 1c. Jezioro Klonek

W jeziorze Suchar Wielki odłowiono łącznie 41 ryb należących do 4 gatunków. Spośród nich najliczniej reprezentowany był okoń, który stanowił 85,4 proc. połowów. W jeziorze Sucharek k. Bryzgla odłowiono 37 sztuk ryb należących do 4 gatunków. Gatunkiem dominującym w próbie był leszcz i stanowił 91,6 proc. W jeziorze Klonek odłowiono 87 sztuk ryb. Gatunkami dominującymi były: lin (39,1 proc.), płoć (29,3 proc.) i okoń (24,4 proc.).

Wzrost wybranych gatunków

Suchar Wielki

Wśród odłowionych okoni stwierdzono występowanie trzech klas wiekowych. Spośród nich najliczniej reprezentowane były ryby pięcioletnie. Wzrost okonia należy uznać za powolny. W siódmym roku życia ryby osiągały średnio 17,0 cm (maksymalnie 19,5 cm) (rys. 2a).

Rys. 2a. Porównanie tempa wzrostu okonia w Sucharze Wielkim z innymi populacjami
z jezior dystroficznych

Jezioro Sucharek k. Bryzgla

Tempo wzrostu leszcza przedstawia rys. 2b. Wśród odłowionych ryb stwierdzono występowanie pięć grup wiekowych. Najliczniej reprezentowane były ryby sześcio- i siedmioletnie. W porównaniu do średnich dla wód polskich szybkość wzrostu tego gatunku należy uznać za bardzo powolny. W pierwszym roku życia ryby osiągały 4,5 cm, w dziewiątym zaś 39,0 cm.

Rys. 2b. Porównanie wzrostu leszcza z Sucharka k. Bryzgla
z danymi dla innych populacji polskich (Szczerbowski 1981)

Jezioro Klonek

Wzrost płoci z jeziora Klonek przedstawia rysunek 2 c. Wśród odłowionych ryb występowały trzy grupy wiekowe. Dominowały ryby trzyletnie i czteroletnie. Wzrost płoci należy uznać za szybki. W pierwszym roku życia ryby osiągały 5,5 cm, natomiast w piątym 17,5 cm.

Rys. 2c. Porównanie wzrostu płoci z jeziora Klonek z innymi populacjami polskimi

Podsumowanie

Spośród zbadanych jezior największym zróżnicowaniem ichtiofauny charakteryzowało się jezioro Klonek. Stwierdzono w nim występowanie co najmniej pięciu gatunków ryb. Podobne wyniki uzyskali Białokoz i Krzywosz (1992), prowadzący badania nad ichtiofauną jezior Wigierskiego Parku Narodowego na przełomie lat osiemdziesiątych i dzie- więćdziesiątych XX wieku. W odróżnieniu jednakże od wcześniejszych badań w ichtiofaunie nie stwierdzono występowania karasia (poławiany wcześniej masowo); znacznie wyższy był także udział okonia.

W jeziorze Suchar Wielki badania wykazały występowanie czterech gatunków ryb. W porównaniu do wcześniejszych badań (Stangenberg 1938; Białokoz, Krzywosz 1992) nie stwierdzono w jeziorze występowania płoci (jeden odłowiony osobnik – pochodzący prawdopodobnie z „dzikiego” zarybienia) oraz leszcza (notowany w latach osiemdziesiątych XX wieku); podobnie w przypadku szczupaka i lina (odłowiono jedynie pojedyncze, duże osobniki). Wskazuje to na postępującą dystrofizację jeziora, stałe obniżanie się pH, co powoduje zubożenie zespołów ichtiofauny, prowadzące do powstania monokulturowych populacji okonia. Sytuację taką obserwowano w przypadku jeziorek Głodnych w Drawieńskim Parku Narodowym (Martyniak i in. 2000) oraz jeziora Luba (Kozłowski i in. 2004). Wzrost okonia w tych zbiornikach wydaje się zależeć od obecności innych gatunków ryb. W jeziorkach Głodnych (monokultury) był on zdecydowanie szybszy niż w jeziorze Luba, gdzie oprócz okonia występowały liczne populacje płoci i karasia srebrzystego (nierozradzające się).

W przypadku jeziora Sucharek k. Bryzgla nie znaleziono danych dotyczących wcześniejszego składu gatunkowego. Stwierdzony skład ichtiofauny jest prawdopodobnie wypadkową układu naturalnego oraz wcześniejszej działalności człowieka, której wynikiem jest prawdopodobnie występowanie w jeziorze licznej populacji leszcza.

Abstract

The study was carried out in 1997 in three lakes: Suchar Wielki, Sucharek near Bryzgiel village and Klonek Lake located in the area of the Wigry National Park. Catches were made with the gill-nets gear and the electric generator. For the selected fish species the age composition and growth rate were determined.

In Suchar Wielki Lake the perch (Perca fluviatilis L.) dominated and constituted 85,4% of all the fish collected, followed by roach Rutilus rutilus (L.) at 2,4%, pike (Esox lucius L.) at 2,4% and tench (Tinca tinca L.) at 9,8%. In Sucharek Lake near Bryzgiel village bream Abramis brama (L.) prevalied and reached 89,2% of all the fish caught, followed by pike at 5,4%, perch at 2,7% and roach at 2,7%. In Klonek Lake: tench dominated at 39%, followed by roach at 29,3%, perch at 24,4%, pike at 6,1% and rudd Scardinius erytrophtalmus (L.) at 1,2%. It can be stated that the growth rate of perch (in Suchar Wielki Lake) and bream (in Sucharek Lake near Bryzgiel village) was slow, while the rapid growth of roach was typical for Klonek Lake.

Literatura

Brylińska M. (red.), 2000: Ryby słodkowodne Polski. Warszawa, PWN.

Białokoz W., Krzywosz T., 1992: Struktura ichtiofauny w jeziorach Wigierskiego Parku Narodowego. W: Zdanowski B. (red.): Jeziora Wigierskiego Parku Narodowego. Stan eutrofizacji i kierunki ochrony. Wrocław, Ossolineum, s. 153–162.

Kozłowski J., Wziątek B., Poczyczyński P., Martyniak A., Szymańczyk K., Mierzejewska K., Murawska E., 2004: Plan ochrony ichtiofauny w rezerwacie „Jasne”. Olsztyn, Uniwersytet Warm.-Maz., maszynopis.

Martyniak A., Terlecki J., Kozłowski J., Poczyczyński P., Wziątek B., 2000: Plan ochrony ichtiofauny, płazów, gadów, ptaków i ssaków związanych z ekosystemami wodnymi w Drawieńskim Parku Narodowym. Olsztyn, Uniwersytet Warm.-Maz., maszynopis.

Stangenberg M., 1953: Wzrost płoci (charakterystyka i próba nawiązania do środowiska). Pol. Arch. Hydrobiol., 1:189–217.

Szczerbowski J. A., 1981: Criteria of fish growth. Rocz Nauk Rol., 99:123–136.

Szypuła J., 2000: Przewodnik do ćwiczeń z biologii ryb. Szczecin, Wydawnictwo AR.

Zdanowski B., Karpiński A., Prusik S., 1992: Warunki środowiskowe wód jezior Wigierskiego Parku Narodowego. W: Zdanowski B. (red.): Jeziora Wigierskiego Parku Narodowego. Stan eutrofizacji i kierunki ochrony. Wrocław, Ossolineum, s. 35–62.

Zdanowski B. (red.), 1992: Jeziora Wigierskiego Parku Narodowego. Stan eutrofizacji i kierunki ochrony. Wrocław, Ossolineum.