Witold Białokoz, Łucjan Chybowski, Michał Osewski

Dynamika zespołów ichtiofauny jeziora Wigry

Jezioro Wigry, podobnie jak większość naszych jezior, powstało w okresie ustępowania ostatniego zlodowacenia. Od tego czasu jezioro podlegało naturalnej sukcesji, której tempo zależało przede wszystkim od morfologii jeziora oraz dopływu substancji użyźniających ze zlewni.

Wraz z naturalną sukcesją jeziora zmieniały się w nim, zgodnie z klasycznym modelem Colbego, charakterystyczne zespoły ryb: od dominujących ryb łososiowatych, poprzez dominację stynki, do dominacji ryb karpiowatych. Naturalne zmiany ichtiofauny modyfikowane były przez wpływy antropogenne, w szczególności przez zanieczyszczenia i zabiegi rybackie.

Archiwalne dane o ichtiofaunie jeziora Wigry sięgają drugiej połowy XVI wieku (Falk 1979). Opisano wtedy występowanie ośmiu eksploatowanych gatunków ryb, a wśród nich ryby łososiowate: sielawę, sieję i prawdopodobnie troć jeziorową. Ryby łososiowate dominowały w jeziorze jeszcze w drugiej połowie XIX wieku. Licznie występowała autochtoniczna sieja, a masowo – sielawa (Gejneman 1902). Już na początku XX wieku, mimo ścisłej ochrony, sieja w jeziorze zanikła prawie zupełnie, a w dwadzieścia lat później gwałtownie zmniejszyło się pogłowie sielawy. Po zaniku ryb łososiowatych w latach dwudziestych naszego stulecia, zdecydowanym dominantem stała się stynka (Połów ryb... 1925). Można więc stwierdzić, że jezioro było już wtedy na etapie naturalnej sukcesji ryb stynkowatych. Od początku lat trzydziestych XX wieku, na skutek systematycznych zarybień, stopniowo odbudowywano populacje pierwotnych składników ichtiofauny: siei i sielawy (Bernatowicz 1953). Stało się to możliwe dzięki wybudowaniu nad Wigrami nowoczesnej, jak na owe czasy, wylęgarni ryb.

Rys.1. Udział grup gatunków ryb w odłowach z jeziora Wigry

W drugiej połowie ubiegłego stulecia, z powodu wzrostu trofii jeziora powodowanej głównie zanieczyszczeniami, zanikła w jeziorze stynka. Zdecydowanie zwiększył się udział ryb karpiowatych, głównie drobnej płoci i leszcza. Na wysokim poziomie, dzięki zarybieniom utrzymywał się udział ryb łososiowatych, natomiast stale malał udział innych gatunków wrażliwych na stan środowiska, takich jak: szczupak, okoń i lin.

Po utworzeniu Wigierskiego Parku Narodowego, na jeziorach w jego obszarze, zaprzestano intensywnej gospodarki rybackiej. Przeprowadzone zostały kompleksowe badania ryb (Białokoz, Krzywosz 1992; Białokoz i in. 1998; Chybowski, Białokoz 1998) oraz opracowano plan ochrony ichtiofauny. Wiele jezior poddano biernej ochronie zachowawczej, jednak na kilku jeziorach, w tym na jeziorze Wigry, wykonywana jest czynna ochrona ichtiofauny przez stosowanie zabiegów rybackich. Prowadzone są systematyczne, intensywne zarybienia sielawą i szczupakiem, a sporadyczne – sieją, węgorzem, linem i sumem. Trwają prace nad restytucją troci jeziorowej i nad poprawą efektywności zarybień. Zmniejszono ogólną intensywność połowów ryb. Połowy regulacyjne ukierunkowano na odłów wyrośniętej sielawy oraz na modyfikowanie liczebności i struktury ryb karpiowatych.

Rys. 2. Trend wielkości odłowów ryb z jeziora Wigry

Obecna struktura ichtiofauny jeziora Wigry w dużej mierze została ukształtowana w wyniku zastosowanych rybackich zabiegów ochronnych. Dzięki tym zabiegom nastąpiły korzystne z przyrodniczego punktu widzenia zmiany, polegające na zdecydowanym zwiększeniu ilości ryb łososiowatych, głównie sielawy, zmniejszeniu liczebności ryb karpiowatych, zdecydowanemu poprawieniu ich struktury wielkościowej oraz zwiększeniu ilości ryb drapieżnych.

Dodatkowo uzyskano możliwość stałego pozyskiwania znacznych ilości sielawy i osiągania przychodów przeznaczanych na dalsze działania ochronne.

Podsumowanie

W okresie gospodarki komercyjnej, w ichtiofaunie jeziora Wigry dominowały ryby karpiowate, przede wszystkim płoć i leszcz. W rezultacie zabiegów ochronnych prowadzonych przez Wigierski Park Narodowy (intensywne zarybianie szczupakiem i sielawą, selektywne połowy regulacyjne), struktura ichtiofauny uległa korzystnym zmianom. Obecnie w ichtiofaunie jeziora zdecydowanie dominują ryby łososiowate, głównie sielawa.

Abstract

Dynamics of ichtiofauna community in Wigry Lake, Wigry National Park, Poland

During period of commercial fishery in Wigry Lake, strong domination of cyprinids, mainly roach and bream, was observed. As a result of protective management, carried out in Wigry National Park (intensive stocking of pike and vendace and selective catches), structure of ichtiofauna changed positively. At present, salmonids, mainly vendace, dominate.

Literatura

Bernatowicz S., 1953: Aktualny stan występowania sielawy (Coregonus albula L.) na Pojezierzu Mazurskim i Suwalszczyźnie. Rocz. Nauk. Rol., B-67-1:61–80.

Białokoz W., Chybowski Ł., Krzywosz T., 1998: Ochrona ichtiofauny w wodach Wigierskiego Parku Narodowego. Materiały z konferencji „Funkcjonowanie i ochrona ekosystemów wodnych na obszarach chronionych” 11–13 maja 1998 roku. Wigry, s. 4.

Białokoz W., Krzywosz T., 1992: Struktura ichtiofauny w jeziorach Wigierskiego Parku Narodowego. W: Zdanowski B. (red.).: Jeziora Wigierskiego Parku Narodowego. Stan eutrofizacji i kierunki ochrony. Wrocław, Wyd. PAN, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, „Człowiek i Środowisko”, 3: 153–162.

Chybowski Ł., Białokoz W., 1998: Dynamika zespołów ichtiofauny jeziora Wigry. Materiały z konferencji „Funkcjonowanie i ochrona ekosystemów wodnych na obszarach chronionych” 11–13 maja 1998 roku. Wigry, s. 18.

Falk K. O., 1979: Z przeszłości oraz teraźniejszości wód wigierskich. W: Czeczuga B. (red.): Jezioro Wigry kolebką hydrobiologii polskiej. Warszawa, PWN, s. 25–91.

Gejneman B. A., 1902: Issliedowanie oziera Wigry w biołogiczieskom i rybołownom otnoszienijach. Izw. Nikolsk. Rybowod. Zaw., 7/6:1–59.

Połów ryb na jeziorach suwalskich i sejneńskich w r. 1923. 1925, Rybak Polski, 6/9:140.