Józefa Drozdowska

Kaplica prywatna w dworze w Tajenku ¹

Wieś Tajenko jest położona nad jeziorem Tajno w powiecie augustowskim w gminie Bargłów Kościelny ². Przynależy do parafii Pruska ³.

Jak podaje badacz tych terenów, historyk Jerzy Wiśniewski, folwark i wieś pod tą samą nazwą powstały na początku XVII wieku. Pierwszymi zarządcami„dzierżawy tajeńskiej” byli Dulscy. W XVIII wieku przeszła ona na Karwowskich. Dzierżawił ją Andrzej Karwowski, były kapitan artylerii wojsk królewskich, chorąży wiski, syn Kazimierza, stolnika bielskiego, właściciela znacznych dóbr na tym terenie. Po jego śmierci w 1757 roku, aż do zaborów dobrami rodu Karwowskich, w tym dzierżawą w Tajenku, zarządzała jego żona Anna ze Świderskich, która w 1758 roku wyszła powtórnie za mąż za generała Antoniego Rostkowskiego ⁴.

To o niej, jako właścicielce kaplicy znajdującej się w Tajenku, mówi inwentarz kościelny z 1783 roku. W „Opisaniu Kościoła y Probostwa Bargłowskiego, tudzież całey Parafij, (…) czasu Generalney, Dziekańskiey Wizyty, Dnia 1 go Mea Marca 1783 Roku Sporzondzonego” czytamy: „W tey że Parafij Bargłowskiey, znajduie się Kaplica we Dworze Taienkowskim (…)” ⁵. Ksiądz Szymon Pienczykowski, który sporządził inwentarz, właścicielkę kaplicy tytułował „wielmożną panią Anną Rostkowską – generałową majorową” ⁶. W dokumencie stwierdził, że kaplica jest odległa od kościoła parafialnego „o milę wielką drogi”, a uzasadnieniem potrzeby jej funkcjonowania była niewygodna droga, bardzo błotnista w okresie jesiennym i wiosennym, i aż z dwudziestoma znajdującymi się na niej mostkami. Można się domyślać, że zły stan drogi był przeszkodą w częstych kontaktach dworu z parafią. Kapłan potwierdził to, pisząc: „Słowem niema Żadnej przyczyny, któraby za Sobą pociągała Skassowanie tey Kaplicy” ⁷.

Zgodnie z opisem ks. Szymona Pienczykowskiego z 1783 roku, kaplica była erygowana za indultem ⁸ biskupa wileńskiego księcia Ignacego Jakuba Massalskiego. Poza uroczystościami, codziennie odprawiano w niej jedną mszę świętą, którą od 13 lat sprawował kapelan Klimkiewicz, karmelita trzewiczkowy z Wąsosza ⁹. Kaplica była usytuowana w budynku położonym w sadzie, 40 kroków od rezydencji. Zbudowana z drewna, kryta gontami i „tarcicami w koło kożuchowana”¹⁰. Wieńczyła ją sygnaturka oraz kopuła z żelaznym krzyżem. Miała podwójne drzwi wejściowe, zasuwane na zawiasach żelaznych, z zamkiem do przysionka. Z przysionka prowadziło dwoje drzwi pobocznych do skarbczyka, a inne, pojedyncze – do kaplicy. Znajdowały się w niej dwa okna w ołowianych oprawach, opatrzone żelaznymi kratami. Posadzka i sufit kaplicy były z desek. Ściany wewnątrz były malowane farbami. W kaplicy znajdowały się obrazy różnych świętych oraz „ołtarzyk snycerskiej roboty z Mensą, biało malowany, z gzymsami wyzłacanemi, w którym Obraz Pana JEZUSA Ukrzyżowanego na płótnie malowany”. Stały w niej również dwie ławki „stolarskiej roboty”. Kaplica była zaopatrzona w kielich z pateną, bieliznę ołtarzową, lichtarze oraz „świece w porządku należytym Zachowuiące się”, które były własnością generałowej¹¹. Na koniec opisu ks. Szymon Pienczykowski stwierdził również, że przy kaplicy nie było żadnych mogił¹².

W wydanych rok później „Rękopiśmiennych opisach parafii litewskich” znajduje się potwierdzenie, że w skład parafii bargłowskiej wchodziło wówczas „Tajenko Jmci Pani Rostkowskiej” położone, „na samo południe półtory mili mierne”¹³.

W protokole wizytacji generalnej parafii z 1822 roku, podpisanym przez proboszcza ks. Jana Kantego Zawadzkiego i dziekana wąssowskiego ks. Modzelewskiego¹⁴ zapisano, że publicznych kaplic w parafii nie było. Była natomiast kaplica prywatna w dobrach wielmożnego Franciszka Karwowskiego – chorążyca¹⁵, „lecz teraz jest opuszczona”. Matka właściciela regularnie utrzymywała kapelana, księdza karmelitę z Wąsosza, na co każdego roku otrzymywała indult z Konsystorza Diecezjalnego, jednak kaplica „przez teraźniejszego posesora została sprofanowana i obrócona na magazyn gospodarczy”¹⁶.

Anna Rostkowska zmarła w pierwszej połowie XIX wieku¹⁷. Co się stało z wyposażeniem kaplicy po zamienieniu jej na magazyn, nie wiadomo. W materiałach Delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Suwałkach znajduje się informacja, że na jej wyposażeniu znajdował się obraz malowany na płótnie przedstawiający „Ukrzyżowanego Chrystusa” oraz spostrzeżenie, że być może jest to ten sam obraz, który obecnie znajduje się w kościele w Bargłowie¹⁸. Obraz Ukrzyżowanie wisi w świątyni na bocznej ścianie po lewej (wschodniej) stronie prezbiterium¹⁹. Zaprzecza temu jednak dokumentacja konserwatorska sporządzona przez Marię Petrovą-Tarasiewicz, datująca jego powstanie na wiek XIX²⁰.

Niniejszy tekst ma jedynie charakter sygnalny. Do pełnego poznania dziejów kaplicy w Tajenku konieczne są dogłębne prace archiwalne, które pozwoliłyby na określenie czasu jej erygowania oraz zamknięcia, a także umożliwiłyby znalezienie odpowiedzi na pytania dotyczące proweniencji przedmiotów (w tym obrazów) znajdujących się na wyposażeniu kaplicy oraz ich dalszych losów.