Krzysztof Skłodowski

Służba duszpasterska w garnizonie Suwałki 1921-1939

W Wojsku Polskim II Rzeczypospolitej wiara oraz system wartości i zasad religijno‑moralnych uważane były za ważne i skuteczne czynniki wychowawcze, mające wpływ nie tylko na kształtowanie właściwej postawy etycznej żołnierzy, ale również patriotyzmu, poczucia obowiązku, karności, koleżeństwa oraz gotowości do poświęcenia w służbie. Stąd dużą wagę przykładano do codziennych praktyk religijnych oraz zapewnienia opieki duszpasterskiej. Co ważne, obowiązujące w wojsku przepisy gwarantowały pełną swobodę wyznaniową ¹.

Organizację rzymskokatolickiego duszpasterstwa wojskowego zapoczątkowano już w listopadzie 1918 roku, a w początku lutego 1919 powołano biskupstwo polowe. Do pracy duszpasterskiej w oddziałach trafiło około 250 kapelanów etatowych ². 24 listopada 1919 roku został ogłoszony Regulamin dla Rzymskokatolickiego Duchowieństwa Wojskowego. Po zakończeniu działań wojennych i przejściu oddziałów Wojska Polskiego na stopę pokojową wprowadzono reorganizację duszpasterstwa wojskowego. Nastąpiła też częściowa demobilizacja kapelanów. Zgodnie z podziałem kraju na dziesięć okręgów generalnych (korpusów), duszpasterstwo obrządku łacińskiego zostało podzielone na dziesięć dekanatów, te z kolei na rejony duszpasterskie, odpowiadające terenowo zasięgowi poszczególnych dywizji. Teren DOK III Grodno został podzielony na trzy rejony duszpasterskie (Grodno, Wilno, Lida) z siedzibą dziekana w Grodnie. Rejonami duszpasterstwa zarządzali proboszczowie, którym podlegali kapelani poszczególnych garnizonów. Ostateczne rozstrzygnięcia dotyczące organizacji duszpasterstwa wojskowego nastąpiły po zawarciu 10 lutego 1925 roku Konkordatu pomiędzy Rzecząpospolitą a Stolicą Apostolską oraz zatwierdzeniu 27 lutego 1926 roku Statutu duszpasterstwa wojskowego ³. Zgodnie z jego postanowieniami obszar Dekanatu Grodno, obejmującego teren DOK III, został podzielony na dziesięć parafii wojskowych, wśród których znalazła się Parafia Wojskowa św. Kazimierza w Suwałkach. Terytorialnie parafia ta obejmowała teren powiatu suwalskiego i augustowskiego ⁴. Na jej czele stał kapelan z prawami proboszcza i tytułem administratora parafii wojskowej, sprawujący opiekę duszpasterską nad wszystkimi oficerami, szeregowymi, urzędnikami wojskowymi i członkami rodzin wojskowych. Do obowiązków kapelana należało zadośćuczynienie potrzebom religijnym żołnierzy, między innymi poprzez: odprawianie mszy świętej, głoszenie słowa bożego i udzielanie sakramentów osobom wojskowym oraz ich rodzinom, udział w świętach i uroczystościach, organizowanie spowiedzi wielkanocnej i adwentowej, zaopatrywanie chorych żołnierzy oraz udział w pogrzebach zmarłych i poległych. Kapelan sprawował też funkcję urzędnika stanu cywilnego dla osób wojskowych. Do jego zadań należała również współpraca z oddziałami w zakresie pracy oświatowo‑wychowawczej z żołnierzami, prowadzenie pogadanek, czy wspieranie inicjatyw mających na celu organizowanie kursów, zakładanie świetlic, teatrów i pracy oświatowej. W sprawach dotyczących służby wojskowej kapelani podlegali władzom wojskowym ⁵.

W początkowym okresie po zakończeniu działań w wojnie polsko‑bolszewickiej opiekę duszpasterską nad żołnierzami oddziałów stacjonujących w Suwałkach sprawowali kapelani przewidziani organizacyjnie w etatach poszczególnych formacji ⁶. Po demobilizacji i przejściu Wojska Polskiego do etatów pokojowych funkcję kapelana garnizonu Suwałki, a od 1926 roku administratora Parafii Wojskowej św. Kazimierza w Suwałkach pełnili ⁷: ks. Florian Haraburda (1920-1921) ⁸, ks. Walenty Turzyński (1921-1922) ⁹, ks. Dominik Amankowicz (1922-1923)¹⁰, ks. Marian Lis (1923)¹¹, ks. Andrzej Kamiński (1923-1928)¹², ks. Wacław Sankowski (1928-1939)¹³. Po utworzeniu w 1926 roku parafii wojskowej Suwałki, obejmującej również Augustów, od 1929 roku kapelanem pomocniczym w Augustowie był ks. Wojciech Chojnowski¹⁴. Po zakwaterowaniu w Suwałkach 29. Batalionu KOP „Suwałki”, z dniem 1 kwietnia 1930 roku do służby w batalionie w charakterze kapelana pomocniczego został przyjęty ks. kapelan rezerwy Julian Łosiewski¹⁵. Funkcję tę pełnił do czerwca 1935 roku. Po jego odejściu nie powołano kolejnego kapelana¹⁶.

W początkowym okresie pokojowej służby w Suwałkach stacjonujące tu oddziały, ze względu na liczebność żołnierzy korzystały nie tylko z kościoła parafialnego, ale także z kaplic pułkowych znajdujących się na terenie koszar¹⁷ (byłych cerkwi oddziałowych w koszarach strzeleckich¹⁸ i dragońskich - była cerkiew pod wezwaniem św. Mikołaja Cudotwórcy¹⁹). Ponieważ nie wystarczały one na potrzeby garnizonu liczącego kilka tysięcy żołnierzy²⁰, 4 grudnia 1922 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych wystąpiło do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z wnioskiem o przydział „Kościoła dla garnizonu Suwałki”. Sprawa dotyczyła kościoła pw. św. Piotra i Pawła - byłej cerkwi 5. Strzeleckiej Brygady pw. św. Aleksandra Newskiego²¹ znajdującej się w kompleksie koszar przy szosie augustowskiej, która od 1918 roku była użytkowana przez ludność katolicką parafii suwalskiej. Na mocy dekretu Naczelnika Państwa z 16 grudnia 1918 roku²² cerkiew przeszła pod zarząd państwowy, a 19 listopada 1919 roku na podstawie rezolucji Ministerstwa Rolnictwa i Dóbr Państwowych oraz za zgodą Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego,

wraz z cmentarzem, dwoma pokoszarowymi budynkami mieszkalnymi i niewielkim ogrodem, została przekazana w czasowe użytkowanie parafii św. Aleksandra w Suwałkach²³. 5 stycznia 1923 roku MWRiOP przekazało wniosek władz wojskowych do Kurii Biskupiej w Łomży, która w odpowiedzi z 26 stycznia 1923 roku stwierdziła jednak, że „Kościół św. Piotra i Pawła, odrestaurowany sumptem parafian, jest potrzebny, z wielu względów, dla obsługi religijnej tychże”, aby jednak „zadośćuczynić potrzebom duchowym wojska”, wydane zostało zarządzenie, „żeby nabożeństwa dla wojska były odprawiane o godzinie 9‑ej w nie‑dziele i święta w powyższym kościele”. Jednocześnie kanclerz kurii sugerował możliwość wykorzystania na potrzeby kościoła garnizonowego byłej cerkwi przy szosie sejneńskiej, która jest „dość duża, stojąca pustkami - wprawdzie nieco podniszczona”, ale po niezbędnym remoncie może służyć dla wojska²⁴. Brak odrębnego kościoła garnizonowego powodował jednak, że stosunki pomiędzy wojskiem i kapelanem garnizonu a księżmi parafii suwalskiej i ks. Bronisławem Tałandzewiczem, rektorem kościoła św. Piotra i Pawła, układały się źle. Był też jedną z głównych przyczyn licznych konfliktów i wzajemnychoskarżeń²⁵. Stąd, 26 września 1923 roku bp Romuald Jałbrzykowski przychylił się do wniosku Ministerstwa Spraw Wojskowych w sprawie zamiany kościoła św. Piotra i Pawła na kościół garnizonowy²⁶.

W związku z poniesieniem kosztów remontów przeprowadzonych w świątyni przez parafię suwalską zwrócił się jednak o ich zwrot lub ekwiwalent w postaci materiałów budowlanych lub budynków podlegających rozbiórce. W tym celu postulował powołanie komisji złożonej z przedstawicieli wojska, władz cywilnych i duchowieństwa²⁷. Po przeprowadzeniu uzgodnień, 3 marca 1924 roku, w lokalu komendy garnizonu Suwałki dokonano komisyjnego przekazania świątyni„na własność wojskowości²⁸”. W okresie sprawowania funkcji kapelana garnizonu i administratora parafii wojskowej przez ks. Andrzeja Kamińskiego, kościół został przebudowany i pozbawiony cech dawnej cerkwi (m. in. zlikwidowano kopuły i część wieżyczek). Jego konsekracji dokonał biskup polowy WP Stanisław Gall 29 września 1928 roku²⁹. W pierwszej połowie 1926 roku dekretem biskupa polowego WP została erygowana parafia wojskowa pw. św. Kazimierza w Suwałkach, podległa dekanatowi III Grodno³⁰. Jej pierwszym administratorem został dotychczasowy kapelan garnizonu ks. Andrzej Kamiński. Parafia obejmowała garnizony Suwałki i Augustów oraz obszar powiatów suwalskiego i augustowskiego. Oprócz kościoła św. Piotra i Pawła na jej terenie znajdowały się kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej (w koszarach 2. Pułku Ułanów Grochowskich³¹), kaplica Matki Boskiej Bolesnej w Garnizonowej Izbie Chorych w Suwałkach oraz kościół św. Krzyża w Augustowie³². Przy kościele garnizonowym w Suwałkach znajdował się cmentarz wojskowy, który od 1923roku był miejscem spoczynku kilkudziesięciu zmarłych w trakcie służby żołnierzy garnizonu³³. Parafia, jako jednostka nieprowadząca samodzielnej gospodarki, pod względem przynależności administracyjno‑gospodarczej podlegała 4. Dywizjonowi Artylerii Konnej³⁴. Tymczasowy etat służby duszpasterskiej z lutego 1929 roku przewidywał: proboszcza, szeregowego - ordynansa, jednego urzędnika cywilnego, pełniącego funkcję kancelisty i organisty oraz „zakrystiana", pełniącego jednocześnie rolę dozorcy cmentarza³⁵.

Od 1919 roku za opiekę nad żołnierzami wyznań niekatolickich odpowiadała Sekcja Religijno‑Wyznaniowa Departamentu I Mobilizacyjno‑Organizacyjnego Ministerstwa Spraw Wojskowych, w 1922 roku przekształcona w Wydział Wyznań Niekatolickich, a w 1924 roku - Biuro Wyznań Niekatolickich. W jego skład wchodziły urzędy dla poszczególnych wyznań, na czele których stali naczelni kapelani: protoprezbiter - wyznania prawosławnego, seniorzy - wyznań ewangelickich, naczelny rabin - wyznania mojżeszowego. Pod względem administracyjno‑wojskowym podlegali oni Ministrowi Spraw Wojskowych za pośrednictwem Biura Wyznań Niekatolickich, a religijno‑kościelnym - odpowiedniej władzy duchownej i przepisom religijnym. Działalnością duszpasterstwa na terenie okręgów korpusów kierowali szefowie duszpasterstwa poszczególnych wyznań.

Niestety, brakuje materiałów dotyczących liczby żołnierzy wyznań niekatolickich odbywających służbę wojskową w oddziałach garnizonu. Odsetek niekatolików w garnizonie był jednak z pewnością zbliżony do odsetka na terenie całego DOK III. W 1926 roku było to ok. 27,5%, a w 1930 - 18,5% (w tym, w 1926 roku: grekokatolików 7,73%, prawosławnych 11,88%, wyznania mojżeszowego 5,26%, ewangelików 2,17%, mahometan 0,01%, innych 0,28%; w 1930 roku: grekokatolików 0,10%, prawosławnych 13,15%, wyznania mojżeszowego 3,73%, ewangelików 0,90%, mahometan 0,09%, innych 0,50%)³⁶. Potwierdzają to dane dotyczące narodowości żołnierzy służby czynnej samodzielnych formacji garnizonu z 1933 roku. Na ogólną liczbę 3183 żołnierzy, było 2578 Polaków (81%), 412 Białorusinów (13%), 132 Żydów (4,1%), 31 Niemców (4,1%), 17 Litwinów (0,5%) oraz 13 Rosjan (0,4%) - patrz tabela³⁷.

Tabela 1. Skład narodowościowy samodzielnych formacji garnizonu

(stany faktyczne), 1933 rok

Oprac. autora na podstawie: CAW, 3 Dywizjon Żandarmerii w Grodnie I. 375. 3. 192. Skład narodowościowy w oddziałach OK III, dezercje, brak daty [1933 r.]

Opiekę duszpasterską nad żołnierzami wyznania prawosławnego sprawował Szef Duszpasterstwa Prawosławnego DOK III (wojskowy proboszcz prawosławny) oraz kapelani pomocniczy pełniący posługę w poszczególnych garnizonach. Od 1925 roku służący w Suwałkach żołnierze wyznania prawosławnego korzystali z cerkwi garnizonowej św. Jerzego (byłej cerkwi pułkowej 2. lejb‑huzarskiego Pawłogradzkiego Pułku Imperatora Aleksandra III pod wezwaniem św. Jerzego Zwycięzcy³⁸) położonej po przeciwnej stronie koszar 3. Pułku Szwoleżerów Mazowieckich przy szosie sejneńskiej. Jej poświęcenia dokonał 6 grudnia tego roku biskup grodzieński Aleksy. Prócz wojska korzystała też z niej ludność cywilna miejscowej parafii prawosławnej. Na początku lat dwudziestych obiekt był wykorzystywany jako magazyn broni 4. Brygady Jazdy³⁹. Jesienią 1923 roku cerkiew została przejęta przez prawosławną parafię w Suwałkach, którą kierował ojciec Antoni Marcinkiewicz⁴⁰. Cerkiew była w złym stanie i wymagała pilnego remontu. W raporcie z 9 grudnia 1923 roku o. Marcinkiewicz pisał, że „cerkiew potrzebuje dużych środków; wybite okna, połamane drzwi, wewnątrz nie ma nic oprócz gruzu z rozwalonych pieców i różnych śmieci po byłych magazynach. (...) Zwróciłem się do Dowództwa Garnizonu o doprowadzenie cerkwi do należytego porządku, a przede wszystkim prosiłem o ogrodzenie placu, aby ochronić budynek przed dalszą dewastacją, ale odmówiono, obiecując wykonać ogrodzenie, jeśli prawosławni będą mieć materiały”. Remont przeprowadzono w ciągu dwóch lat za kwotę 1000 zł uzyskaną ze sprzedaży części cmentarza dla parafii katolickiej i 2000 zł pożyczki, zaciągniętej w Banku Polskim. Podstawowe wyposażenie przeniesiono z cerkwi Wszystkich Świętych znajdującej się na cmentarzu prawosławnym⁴¹. Po odejściu protojereja Marcinkiewicza w sierpniu 1928 roku do Kuźnicy, kilkakrotnie dochodziło do zmian na stanowisku proboszcza parafii prawosławnej. Ostatecznie, 21 listopada pełniącym jego obowiązki został o. Innocenty (Majewski), hieromnich. On też, rozkazem MSWojsk. z 21 marca 1929 roku, z dniem 1 kwietnia 1929 roku został powołany w charakterze prawosławnego kapelana pomocniczego „do pełnienia (...) czynności religijnych duszpasterskich w stosunku do formacji i osób wojskowych wyznania prawosławnego w garnizonie Suwałki⁴²”. Od połowy lat trzydziestych funkcję pomocniczego kapelana prawosławnego garnizonu pełnił o. Włodzimierz Żeromski, proboszcz parafii prawosławnej w Suwałkach w latach1929-1934 i 1935-1944⁴³. Pomocniczy kapelan prawosławny garnizonu podlegał szefowi Duszpasterstwa Prawosławnego DOK III (wojskowemu proboszczowi prawosławnemu), a pod względem administracyjno‑gospodarczym był przydzielony do 3. Pułku Szwoleżerów Mazowieckich⁴⁴. W 1921 roku przy DOK III w Grodnie został utworzony urząd Szefa Duszpasterstwa Mojżeszowego (rabina wojskowego), jednak ze względu na brak odpowiednio przygotowanych do pracy w wojsku rabinów początkowo nie został on obsadzony, a służący na terenie DOK III żołnierze Żydzi znajdowali się pod opieką Naczelnego Rabina Wojska Polskiego, którego siedziba znajdowała się w Warszawie. 7 grudnia 1928 roku Szefem Duszpasterstwa Mojżeszowego DOK III został rabin Baruch Steinberg⁴⁵. W latach1932-1938 etat samodzielnego rabina DOK III nie był obsadzony, a w maju 1939 roku został zlikwidowany. Z tych względów bezpośrednia opieka nad żołnierzami wyznania mojżeszowego spoczywała głównie na miejscowych rabinach i gminach żydowskich. Żołnierze Żydzi nie dysponowali też własną świątynią. Uczestniczyli w nabożeństwach w Synagodze Głównej przy ul. Berki Joselewicza oraz kilkunastu domach modlitwy funkcjonujących na tereniemiasta⁴⁶. W miarę możliwości, żołnierzy Żydów odwiedzał rabin DOK III w Grodnie. Na przykład, w końcu listopada 1929 roku rabin Baruch Steinberg odprawił nabożeństwo w świetlicy na terenie koszar 2. Pułku Ułanów Grochowskich i wygłosił pogadankę, a w listopadzie 1936 roku, pełniąc już funkcję rabina DOK I, po nabożeństwie w synagodze, w świetlicy 3. Pułku Szwoleżerów Mazowieckich poprowadził pogadankę religijno‑etyczną dla wszystkich żołnierzy garnizonu wyznania mojżeszowego⁴⁷. Szefostwo Duszpasterstwa Wyznania Ewangelickiego przy DOK III ustanowione zostało dopiero 1 kwietnia 1924roku. Mimo to, w latach 1922-1924 posługę kapłańską wśród żołnierzy ewangelików garnizonu Suwałki pełnił proboszcz miejscowej parafii Zygfryd Oskar Loppe⁴⁸, wyznaczony 10 lipca 1922 roku na funkcję kapelana pomocniczego (jego opiece podlegały również oddziały rejonu Augustów i Sejny). Za swoją pracę odpowiadał bezpośrednio przed Szefem Głównego Wojskowego Urzędu Duszpasterskiego Wyznania Ewangelicko‑Augsburskiego z siedzibą w Warszawie (seniorem wyznania ewangelicko‑augsburskiego). Po wyjeździe pastora Loppe do Wilna funkcji kapelana pomocniczego nie przywrócono, a posługę wśród żołnierzy ewangelików sprawował ks. Wilhelm Artur Borkenhagen, pastor miejscowej parafii⁴⁹. Nabożeństwa dla żołnierzy ewangelików odprawiane były także przez przyjeżdżających do Suwałk proboszczów parafii ewangelicko‑augsburskiej DOK III w Grodnie oraz ks. seniora Feliksa Gloeha, zwierzchnika duszpasterstwa wojskowego tego wyznania⁵⁰. Żołnierze ewangelicy uczestniczyli w nabożeństwach w miejscowym kościele pw. Świętej Trójcy przy ul. T. Kościuszki. Po objęciu funkcji proboszcza parafii ewangelickiej DOK III w Grodnie przez księdza kapelana Karola Messerschmidta, w Suwałkach zostało zorganizowane Koło Opieki nad Żołnierzem Ewangelikiem⁵¹.

Praktyki religijne i udział w nabożeństwach były w wojsku II Rzeczypospolitej stałym elementem codziennej służby oraz dni świątecznych. Dzień rozpoczynała i kończyła wspólna modlitwa z zachowaniem zasad poszczególnych obrządków. Początkowo uczestniczyli w niej także żołnierze wyznania mojżeszowego, którzy stojąc w szeregu milczeli. Od 1928 roku modlili się w oddzielnej grupie, odmawiając pierwszą parszę Kariat Szema⁵². Również rota przysięgi wojskowej dostosowana była do zasad poszczególnych religii, a odbierali ją duchowni właściwych wyznań, a w razie ich nieobecności wyznaczony oficer. Złożenie przysięgi poprzedzały nabożeństwa w kościele garnizonowym, cerkwi i synagodze⁵³. W niedziele i święta (Żydzi - w soboty) wszyscy wolni od służby szeregowi pod komendą wyznaczonych oficerów lub podoficerów uczestniczyli w nabożeństwach⁵⁴. Co roku, dowódcy oddziałów otrzymywali kalendarz dni świątecznych dla poszczególnych wyznań (15 prawosławnych, 8 ewangelickich, 5 mojżeszowych, 6 mahometańskich)⁵⁵, na podstawie którego był określany sposób urlopowania i zwalniania z zajęć żołnierzy⁵⁶. W przypadku pokrywania się świąt, żołnierze urlopowani byli równomiernie według norm procentowych. Liczba zwolnionych nie mogła jednak przekroczyć 50% oficerów i pracowników cywilnych oraz 10% szeregowych (w stanie faktycznym), tak by nie spowodować uszczerbku dla prawidłowego toku służby⁵⁷. W czasie świąt żydowskich żołnierzom tego wyznania zapewniano także wypłatę strawnego, a od1925 roku umożliwiano uczestnictwo w przygotowanych przez gminę wyznaniową posiłkach rytualnych (po wypłaceniu przez kwatermistrzostwo równoważnika żywnościowego)⁵⁸. Msze święte i nabożeństwa z udziałem żołnierzy były stałym elementem wszystkich uroczystości i obchodów rocznicowych. W czasie świąt państwowych zazwyczaj odbywały się one w kościele św. Aleksandra (często na placu przed wejściem do kościoła) lub w kościele garnizonowym św. Piotra i Pawła, a podczas wewnętrznych jubileuszy i świąt pułkowych - przy ołtarzach polowych na terenie koszar lub na placach ćwiczeń. 2. Pułk Ułanów korzystał też z własnej kaplicy pw. Matki Boskiej Częstochowskiej, która zajmowała środkową część parteru jednego z budynków mieszkalnych w koszarach pułkowych⁵⁹. Udział oddziałów w nabożeństwach regulowały rozkazy komendanta garnizonu i dowódców pułków. Na przykład, podczas nabożeństwa rezurekcyjnego w kościele garnizonowym w 1929 roku, według rozkazu komendanta garnizonu, wszyscy szeregowi wolni od służby mieli wziąć w nim udział w formacjach zwartych, pod dowództwem oficerów. Orkiestry i trębacze oddziałów miały grać dopiero w drodze powrotnej. W nawie głównej kościoła miały się ustawić pododdziały 41. Suwalskiego Pułku Piechoty, w nawie prawej: 2. Pułku Ułanów Grochowskich i 3. Pułku Szwoleżerów Mazowieckich, a w lewej: żołnierze 29. Batalionu KOP, 4. DAK i I dywizjonu 29. Pułku Artylerii Polowej. Po nabożeństwie, przed kościołem, wszyscy mieli utworzyć podwójny szpaler, którego środkiem miała przejść procesja. W procesji za krzyżem maszerowała orkiestra, za nią kompania honorowa 41. Suwalskiego Pułku Piechoty i ksiądz z Najświętszym Sakramentem pod baldachimem, prowadzony przez dwóch najstarszych oficerów biorących udział w nabożeństwie. Podczas przejścia procesji żołnierze zdejmowali czapki, a przy przejściu księdza z Sakramentem klękali. Przed rezurekcją wytypowani, wyróżniający się szeregowi wystawiali wartę przy Grobie Pańskim (zmiany wart bez głośnych komend)⁶⁰. Każdego roku komendant garnizonu regulował też udział żołnierzy w rekolekcjach i ustalał kolejność oddziałów przystępujących do spowiedzi wielkanocnej⁶¹. W okresie wielkanocnym zwyczajem było „święcenie ciast” i wspólne „święcone”, a w okresie Bożego Narodzenia dzielenie się opłatkiem z żołnierzami przez dowódców i wspólne wieczerze wigilijne. Życzenia świąteczne ogłaszane w rozkazach dziennych składali żołnierzom m.in. komendant garnizonu i dowódcy oddziałów. Odczytywano też życzenia przesyłane przez wyższych przełożonych i duchownych różnych wyznań, m.in. Biskupa Polowego i prawosławnego Protoprezbitera Wojska Polskiego⁶². Oddziały garnizonu uczestniczyły też w uroczystościach Bożego Ciała. Po mszy odbywającej się zwyczajowo na schodach kościoła św. Aleksandra część żołnierzy tworzyła szpaler, a wyznaczone pododdziały z orkiestrą maszerowały w procesji⁶³. W okresie poprzedzającym dzień Wszystkich Świętych, z polecenia komendanta garnizonu, wyznaczeni żołnierze porządkowali groby na cmentarzu wojskowym oraz mogiły wojskowych na cmentarzu parafialnym. W dniu święta uczestniczyli zazwyczaj w porannej mszy w kościele garnizonowym, a wieczorem kadra oficerska i podoficerska brała udział w nieszporach żałobnych. Po nabożeństwie, delegacje wraz z orkiestrą i szeregowymi niosącymi pochodnie i wieńce, udawały się z procesją mieszkańców na cmentarz miejski i garnizonowy, na groby poległych w walkach o niepodległość oraz żołnierzy zmarłych w czasie pełnienia służby. W Dzień Zaduszny uczestniczono w mszy w ich intencji. Pododdziały honorowe, orkiestra i delegacje pułkowe, uczestniczyły też w ceremoniach pogrzebowych zmarłych oficerów i szeregowych⁶⁴. Brały też udział w pogrzebach osób zasłużonych dla Suwałk⁶⁵, a w maju 1935 roku w ceremoniach żałobnych po śmierci Józefa Piłsudskiego⁶⁶.

Żołnierze oddziałów stacjonujących w garnizonie uczestniczyli także w uroczystościach religijnych związanych z przyjazdem do Suwałk dostojników kościelnych. W czasie wizyty duszpasterskiej w Suwałkach w dniach 28 i 29 września 1928 roku biskupa polowego gen. dyw. Stanisława Galla, eskortę honorową stanowił zbiorczy szwadron 2. Pułku Ułanów Grochowskich i 3. Pułku Szwoleżerów Mazowieckich. Drugiego dnia wizyty, po uroczystościach konsekracji kościoła garnizonowego, żołnierze brali udział w uroczystym nabożeństwie, a po jego zakończeniu biskup udzielił bierzmowania szeregowym nieposiadającym tego sakramentu. Wojsko uczestniczyło też w powitaniu i uroczystościach w czasie wizyty w Suwałkach w 1937 roku bp. Stanisława Łukomskiego, ordynariusza diecezji łomżyńskiej⁶⁷. Wydzielone pododdziały brały też udział w ważniejszych uroczystościach w miejscowej cerkwi. Proboszcz parafii prawosławnej w raporcie do dziekana sokólskiego z 22 lutego 1928 roku pisał: „Ze względu na nieodpowiednią pogodę Święto Jordanu zorganizowano na cerkiewnym placu. Choć wojsko było obecne i była orkiestra pułkowa, która wykonała Kol Sławien i Boże coś Polskę, ale nie było salwy podczas zanurzenia św. Krzyża, co przypisuję faktowi zwolnienia płk. Wołkowickiego, który w ubiegłym roku dowodził honorową wartą... ⁶⁸”. W 1927 roku spośród żołnierzy wyznania prawosławnego zorganizowano chór cerkiewny⁶⁹. Zdarzało się,że przyprowadzani do świątyń na nabożeństwa żołnierze zachowywali się niewłaściwie. W październiku 1929 roku, na wniosek oficera służbowego, dowódca 2. pułku ułanów zakazał szeregowym głośnych rozmów i spania podczas nabożeństw w kościele garnizonowym. Wielokrotnie zastrzeżenia budziło też zachowanie szeregowych uczestniczących w nabożeństwach w cerkwi, gdzie nadzór nad nimi sprawowali głównie podoficerowie. Co stwierdził w 1932 roku komendant garnizonu, szeregowi „w miejsce przebywania na nabożeństwie, znajdują się przeważnie poza cerkwią, wychodzą zbyt często całymi grupami na papierosa i (...), wylegują się na trawnikach”. W innym rozkazie pisał natomiast: „Stwierdzone zostało, że żołnierze przyprowadzani na nabożeństwa do cerkwi prawosławnej załatwiają swe potrzeby fizjologiczne w miejscach na to nie przeznaczonych. By położyć temu kres polecam podoficerom służby kościelnej baczyć, by załatwianie potrzeb fizjologicznych przez żołnierzy nie miało miejsca na placu przy cerkwi, a uskuteczniane było w ubikacjach na ten cel przeznaczonych w rejonie plutonu żandarmerii⁷⁰”.

Dla zdecydowanej większości żołnierzy uczestnictwo w życiu religijnym było nie tylko obowiązkiem, lecz wewnętrzną potrzebą wynikającą z głębokiej wiary wyniesionej z rodzinnych domów, a posługa kapłańska duszpasterzy wojskowych stanowiła dla nich ważne wsparcie w przezwyciężaniu trudów codziennej służby. Nic też dziwnego, że w wytycznych do pracy wychowawczej na rok 1937/1938 płk Zygmunt Podhorski, dowódca Suwalskiej Brygady Kawalerii wskazywał na wiarę i religijność, „która często uśpiona w czasie pokoju, na wojnie występuje z całą potęgą”, jako na jeden z najważniejszych elementów wychowania i kształtowania postawy żołnierzy⁷¹.

W 1939 roku, po ogłoszeniu w oddziałach garnizonu mobilizacji i wybuchu wojny, na funkcje kapelanów stacjonujących w Suwałkach oddziałów zostalipowołani⁷²: ks. kapelan Franciszek Lorenc - dowództwo Suwalskiej Brygady Kawalerii⁷³, ks. kapelan rezerwy Bolesław Cieciuchowski - 41. Suwalski Pułk Piechoty Marszałka Józefa Piłsudskiego⁷⁴, ks. kapelan rezerwy Michał Aronowicz - 3. Pułk Szwoleżerów Mazowieckich im. płk Jana Kozietulskiego⁷⁵, ks. kapelan rezerwy Jan Chrabąszcz - 2. Pułk Ułanów Grochowskich im. gen. Dwernickiego⁷⁶. Po przybyciu do swoich jednostek rozpoczęli oni codzienną pracę duszpasterską. Uczestniczyli w zaprzysiężeniu, służyli pociechą duchową i wraz z żołnierzami dzielili trudy wojennej służby.