Zbigniew Fałtynowicz

Miłosz – Suwalszczyzna

cz.2 z 2

In memoriam

2004

22 IX – W Muzeum im. Marii Konopnickiej w Suwałkach zorganizowano spotkanie In memoriam, podczas którego wiersze Czesława Miłosza czytali literaci Suwalszczyzny i Mazur: Irena Batura, Sigitas Birgelis, Tadeusz Dawidejt, Zbigniew Fałtynowicz, Jan Jastrzębski, Ewa Jurkiewicz, Wojciech Kass, Maria Leończuk, Janina Osewska i Mirosław Słapik⁶⁷.

X – W almanachu Wiersze z oddali. II Polonijne Spotkania Literacko-Artystyczne (wyd. Rzeszów, Rzeszowski Oddział Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”) Birutë Jonuškaitë, pisarka i dziennikarka zamieszkała w Wilnie, opublikowała opowiadanie Krasnogruda – miejsce sprzecznych przeżyć⁶⁸.

28 XI – W Białej Synagodze w Sejnach odbył się wieczór zaduszkowy poświęcony pamięci Czesława i Andrzeja Miłoszów, ich związkom z Suwalszczyzną. Otwarto także wystawę fotograficzną „Obecność Miłosza”. Wśród gości specjalnych spotkania byli m.in.: Grażyna Strumiłło-Miłosz – wdowa po Andrzeju Miłoszu oraz Agnieszka Konińska – w latach 1996– 2004 sekretarka Czesława Miłosza. Swoimi wspomnieniami o Miłoszach podzielili się także: Krzysztof Czyżewski, Piotr Dapkiewicz, Zbigniew Fałtynowicz i Andrzej Strumiłło⁶⁹.

XI – W dziale „Literatura” redakcja kwartalnika „Jaćwież” (nr 27/28) opublikowała kilka tekstów w rubryce „Czesław Miłosz in memoriam”: wiersz Zbigniewa Chojnowskiego Po, refleksję Wojciecha Kassa Jasny punkt, wspomnienie Piotra Dapkiewicza Spotkanie z Poetą oraz szkic Zbigniewa Fałtynowicza Czas wyniesiony.

XII – W trzecim tomie „Almanachu Sejneńskiego” zamieszczono Księgę Drogi Czesława Miłosza, opracowanie Krzysztofa Czyżewskiego. Drugą część opublikowano w nr. 4 tego czasopisma⁷⁰.

2005

4 VII – W Domu Pogranicza w Sejnach odbyło się spotkanie marszałka województwa podlaskiego Janusza Krzyżewskiego i przedstawicieli władz regionu na temat projektu powstania Międzynarodowego Centrum Dialogu w Krasnogrudzie. Koncepcję jego utworzenia przedstawił Krzysztof Czyżewski, prezes Fundacji Pogranicze i dyrektor Ośrodka „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów”⁷¹.

6 VII – 15 VIII – Młodzież polska i litewska związana z Ośrodkiem „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” w Sejnach, prowadzona przez Małgorzatę Sporek-Czyżewską i Bożenę Szroeder, realizowała w dworze w Krasnogrudzie projekt pn. „Trakt krasnogrudzki”. Rezultatem parotygodniowych zajęć było m.in.: uporządkowanie dworu i parku, przeprowadzenie z mieszkańcami Krasnogrudy i okolicznych wsi wielu rozmów dotyczących historii dworu i jego właścicieli oraz ich udokumentowanie, zapoznanie turystów odwiedzających to miejsce z jego dziejami i związkami z Czesławem Miłoszem.

Interesująca jest relacja uczestniczki tego projektu pt. Krasnogruda (tekst ukazał się bez podpisu autorki), zamieszczona w publikacji „Gaładuś”(„Galadusys”), wydanym jako wkładka do pisma „Sejneńszczyzna” (2006, nr 4) przez Stowarzyszenie Samorządów Ziemi Sejneńskiej w Sejnach:

Temu tekstowi (opublikowanemu także w języku litewskim) towarzyszyła barwna fotoreportażowa wkładka z pracy młodzieży w krasnogrudzkim dworze.

„Kiedy na początku lipca po raz pierwszy wszyscy razem przyjechaliśmy do Krasnogrudy, każdy z nas inaczej wyobrażał sobie ten wspólny miesiąc we dworze. Tak naprawdę nie wiedzieliśmy, co nas czeka. Cieszyliśmy się na myśl o pięknym miejscu, w którym mieliśmy zamieszkać i czasie, który mieliśmy spędzić wspólnie. Zaczęliśmy od przygotowania sobie miejsca, a więc od wysprzątania dworu, w którym przecież od tak dawna nikt nie mieszkał. I już wtedy, podczas tego pierwszego tygodnia pracy, kiedy podłoga po wielokrotnym zmywaniu wyglądała już tak, że z odrobiną dobrej woli można ją było nazwać czystą, kiedy wanna w starej łazience została odczyszczona i wytrysnęła z niej woda, a wieczorem na ganku pojawiło się światło, czuliśmy, że to miejsce staje się dla nas ważne, powoli oswajane, nasze. W pokojach stały łóżka, w oknach wisiały firanki, a na piecu suszyły się umyte naczynia. Po tygodniu, kiedy zjedliśmy kolację przy zbitym przez chłopców stole, po raz pierwszy nie rozjechaliśmy się do domów. Zamieszkaliśmy w Krasnogrudzie.

Jako gospodarze Krasnogrudy przyjmowaliśmy gości, dla których przygotowaliśmy w gościnnej części wystawę poświęconą historii dworu i jego mieszkańców. Przedstawialiśmy nasze plany związane z tym miejscem, pokazywaliśmy projekty. Szczególnie ważną dla nas osobą, o której pamięć od początku towarzyszyła naszemu pobytowi w Krasnogrudzie, i która przez swoją poezję była naszym pierwszym przewodnikiem po świecie krasnogrudzkiego dworu, była postać Czesława Miłosza. O nim i o jego związkach z Krasnogrudą opowiadaliśmy naszym gościom. A byli nimi najczęściej turyści, którzy przyjeżdżali zobaczyć dwór należący do rodziny noblisty, i którzy spodziewając się opuszczonej, zapomnianej ruiny, nie mogli uwierzyć, że wita ich tutaj grupa młodych ludzi, którzy zapraszają do obejrzenia zrobionej przez nich wystawy. Byli też tacy, którzy zupełnym przypadkiem zabłądzili w pobliże Krasnogrudy, a później też tacy, którzy usłyszawszy o »tej grupie młodzieży z dworu« przyjeżdżali, żeby usłyszeć od nas historię tego miejsca.

A my coraz bardziej byliśmy »tą młodzieżą z dworu«. Wydarzenia każdego kolejnego dnia coraz bardziej wiązały nas z tym miejscem. Pierwsze warsztaty prowadzone przez Rafała Winiewicza były dla nas czarodziejską wyprawą w świat krasnogrudzkiego parku. Szukaliśmy sposobu na oswojenie przestrzeni i miejsca, które zostało zapomniane, opuszczone, które wyrok historii skazał na zapomnienie, przeminięcie, bo takim miejscem była dla nas Krasnogruda. Próbowaliśmy określić tę przestrzeń za pomocą symboli i znaków. Każdy znalazł miejsce, które jest dla niego wyjątkowe i tam zaprojektował swoją instalację. Materiałem do naszej pracy były stare przedmioty znalezione na strychu albo w stodołach ludzi z pobliskich wsi. I tak powstała brama otwierająca główną aleję parku, porzucony gdzieś w zaroślach fortepian i zawieszone wśród drzew okno, lekko uchylone na tyle tylko, żeby można było przez nie zajrzeć do świata krasnogrudzkiego dworu, w którym zatrzymał się wiszący na sąsiedniej gałęzi zegar.

Kolejną próbą opisania tego niezwykłego świata, w którym się znaleźliśmy, był warsztat księgi prowadzony przez artystkę z Wilna Juratę Racinskaite. Nauczyła nas swego języka kolażu, żebyśmy mogli opowiedzieć o Krasnogrudzie na kartach Księgi. Nasze karty oprócz tekstów mówiły za pomocą fotografii, rysunku, ale też znalezionej w parku rośliny czy kamyka. Po tygodniu, karty naszej Księgi zawisły na ganku w Krasnogrudzie, a my odczytywaliśmy je głośno w obecności zaproszonych gości. Zwyczaj cotygodniowych sobotnich spotkań był dla nas podsumowaniem każdego z warsztatów, ale też okazją do spotkania z ludźmi, pokazania tego, czym się zajmujemy i podzielenia się z ludźmi światem dworu, światem, który staraliśmy się opisać i nazwać za pomocą kolejnych artystycznych prezentacji. Ten dzień »gościny we dworze« był dla nas dniem świątecznym. Zapraszaliśmy turystów, którzy odwiedzali nas w ciągu tygodnia, wszystkich, którzy byli zainteresowani tym, co robimy, a przede wszystkim ludzi z pobliskich wsi.

Pierwsza »gościna we dworze« była przeznaczona dla nich. Każdego tygodnia roznosiliśmy imienne zaproszenia dla mieszkańców Krasnogrudy, Żegar i Dusznicy. To pierwsze spotkanie było jednak najważniejsze. Siedząc przy wspólnym, dużym stole przy ganku krasnogrudzkim opowiadaliśmy kim jesteśmy, jak znaleźliśmy się w Krasnogrudzie i jakie mamy plany związane z tym miejscem. Wyjaśnialiśmy, że nie jest to jednorazowy, wakacyjny projekt, że nie zjawiliśmy się tu tak nagle po to, by niebawem zniknąć, że wiążemy z tym miejscem nasze przyszłe projekty i dążenia i że nic, co zamierzamy rozpocząć w Krasnogrudzie, nie będzie miało miejsca poza ludźmi, którzy tam mieszkają. Tłumaczyliśmy, że naszą pracę chcemy rozpocząć z ich pomocą i udziałem. Było dużo pytań, planów i pomysłów, a na koniec zabrzmiały polskie i litewskie pieśni.

I tak zaczęła się nasza najpiękniejsza przygoda. Od momentu pierwszego zapukania do nieznanych drzwi, kiedy nie wiedzieliśmy, kto je nam otworzy i czy zechce z nami rozmawiać, od pierwszego wypisanego zaproszenia do dworu i pierwszej gościny, rozpoczyna się coś, o czym żadne z nas nawet nie pomyślało, przygotowując się na tę wakacyjną wyprawę. Pierwsze spotkanie z ludźmi ze wsi to duże emocje i niezapomniane przeżycia. Chcieliśmy zapytać o dwór, o ludzi, którzy tu kiedyś mieszkali, o jakieś wspomnienia związane z tym miejscem.

Wyruszyliśmy podzieleni na małe grupy, uzbrojeni w aparaty fotograficzne, notatniki i trzy wskazówki, które dostaliśmy na drogę. Pamiętajcie o tym, że najważniejsze jest to, żebyście byli szczerzy i otwarci, naprawdę chcieli wysłuchać i potrafili szanować ludzi, z którymi rozmawiacie – usłyszeliśmy stojąc już na ganku, gotowi do drogi. I to naprawdę było najważniejsze, bo prowadziło do zaufania. Na pierwsze nasze nieśmiałe pytania prawie zawsze słyszeliśmy odpowiedź, że to było tak dawno, że już nie pamiętam, nie wiem. Ale kiedy pytaliśmy dalej, czasami wymagało to następnej wizyty, czasami tylko innego pytania, okazywało się, że Krasnogruda i jej mieszkańcy żyją ciągle w pamięci ludzi.

Nasi gospodarze od czasu do czasu przerywali opowieść zdziwieni, że tyle pamiętają i opowiadają to wszystko młodym ludziom, których przed chwilą poznali. Ale nasza uwaga, radość z każdego nowego szczegółu i szczera ciekawość na nowo ośmielały i zachęcały do dalszej części opowieści. W czasie tych kolejnych wizyt, rozmów przy stołach w kuchni, ławkach przed domem, siedząc u stóp fotela albo stojąc w sadzie wysłuchaliśmy opowieści o paniczu Zazie, który tańczył w białym garniturze na wojskowym festynie, o Ninie Niementowskiej i jej miłości do koni, o pszczołach, którymi opiekowała się Gabriela Lipska i o przyjeździe starszej pani Kunatowej [Florentyny] na otwarcie szkoły w Ogrodnikach. Postacie z kilku przedwojennych fotografii, które umieściliśmy na naszej wystawie, powoli ożywały, przywoływane do życia poprzez do niedawna zapomniane i nikomu niepotrzebne wspomnienia, którymi obdarowywali nas przewodnicy po tym zapomnianym już świecie. A my ciągle wracaliśmy po nowe opowieści do pani Stasi, pani Ani, pana Witka – gospodarze już na nas czekali. Każdy miał już swoje miejsce na ławeczce przed domem albo przy stole w kuchni. W naszych rozmowach przy naszym stole mówiliśmy już tylko pani Stasia Uli, pan Witek Bartka, moja pani Ania. Ciągle dopytywaliśmy o dwór, ale opowiadaliśmy też o sobie i słuchaliśmy, słuchaliśmy, słuchaliśmy…

Ostatnie warsztaty prowadzone przez Cynę Szenkelbach – budowanie »Przechodziświatów«, strachów na wróble, które miały strzec gospodarstwa przed wszystkim co złe, odbywały się w zaprzyjaźnionych gospodarstwach w okolicy Krasnogrudy.

Na zakończenie tego tygodnia to my pojechaliśmy w odwiedziny do ludzi. Na dwóch, specjalnie na tę okazję wypożyczonych wozach, umieściliśmy kukłę Gabrieli, muzyczne instrumenty i pojechaliśmy do Krasnogrudy, Żegar, Dusznicy. Kiedy odświętnie ubrani, z muzyką, wjeżdżaliśmy na kolejne podwórka, gospodarze już na nas czekali. Na dobrze nam znanej ławeczce, w otoczeniu dzieci i wnuków. Podczas powitania przedstawialiśmy kapelę, pokazywaliśmy kukłę Gabrieli na pierwszym wozie, a Bartka ubranego w biały garnitur tytułowaliśmy Zazą. Śpiewaliśmy wspólnie polskie i litewskie pieśni.

Ciągle mam w pamięci obraz malutkiej staruszki, w białej chustce, w otoczeniu roześmianej grupy młodych ludzi z dworu w Krasnogrudzie. Ja trzymam panią Anię pod rękę, Piotrek i Arek tuż obok – bo to przecież nasza Pani Ania”.

17 VII – W dworze krasnogrudzkim odbyła się biesiada, podczas której otwarto trzy wystawy fotograficzne: „Powroty Czesława Miłosza do Polski”, „Mój brat –w obiektywie Andrzeja Miłosza” oraz „Album krasnogrudzki”. Zaprezentowano także film Andrzeja Miłosza o nobliście. W biesiadzie licznie i aktywnie uczestniczyli mieszkańcy Krasnogrudy i sąsiednich wsi⁷².

14 VIII – W pierwszą rocznicę śmierci Czesława Miłosza na ganku krasnogrudzkiego dworu Ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” zorganizował wieczór poezji noblisty i wspomnień o poecie. Uczestniczyli w nim Tomas Venclova oraz Anatol Roitman, tłumacz na język rosyjski wierszy Miłosza. Spotkanie to poprzedziła msza święta (w języku polskim i litewskim) w kościele w Żegarach poświęcona pamięci autora Doliny Issy. Tego typu spotkania w tych miejscach odbywać się będą 14 sierpnia każdego następnego roku.

20 XI – W Białej Synagodze w Sejnach otwarto wystawę „Trakt krasnogrudzki” poświęconą historii dworu w Krasnogrudzie, wakacyjnej opiece młodzieży nad nim oraz planom jego zagospodarowania⁷³.

2006

VII – Wiersz Krasnogruda zamieścił Wiesław Szymański w swoim tomiku Miejsca (Białystok, Wydawnictwo Prymat, 2006):

ośmiornice kasztanów połykają

ostatki błękitu

w sieciach zielska uwiązł oddech jeziora

w marmurze pni zastygł czas

nie pamięta odcisków stóp

piasek zarosły pokrzywą

drzewa nie pamiętają głosu

słowa ugrzęzły w gardle konarów

na szybach zapadłych okien

nie znajdę odbicia

między sovietem a sovieticusem

szyby wymieniano po każdej odwilży

zapomniane silniejsze od pamiętania –

może nieruchoma tafla wody

albo ściany stajni

może drzewotrupy z sadu

opuszczonego przez starowierców

pamiętają

szukam

pomiędzy ziarnkami piasku

w szczelinach spróchniałych desek

w ułamkach cegieł

śladów śladu

i sensu sensów

szukam

zamkniętych ksiąg

zatartych śladów

rozstrzelanych fotografii

beznadziejny poszukiwacz

bez nadziei

14 VIII – W krasnogrudzkim parku odbyła się premierowa prezentacja teatralnej opowieści wg Doliny Issy Czesława Miłosza (w której wykorzystano także wiersze poety, stichy staroobrzędowców, niguny chasydzkie oraz tradycyjne pieśni litewskie i polskie). „Rzecz dzieje się w nocy, w przestrzeni parku, niewiele tu światła. Zaczniemy nad jeziorem i przechodzimy kolejne stacje-obrazy. (…) aktorzy śpiewają pieśni, które od zawsze można usłyszeć na pograniczu: polskie, litewskie, żydowskie, starowierców. (…) Rytm przedstawienia wyznaczać będą, nawet w sumie niewiele znaczące, drobiazgi, jak dźwięk odrzucanego żwiru – w scenie odkopywania trumny czy klekot wozów – w scenie odjazdu. Tak chcemy pokazać obraz wygnania, to, co przydarzyło się w XX wieku: ludzie tracili swoje losy, swoje domy”. Scenariusz i reżyseria spektaklu Małgorzata Sporek-Czyżewska i Wojciech Szroeder, scenografia Rafał Winiewicz przy współpracy Michała Moniuszki i Janusza Zawiei. Wykonawcy: Justyna Kulikowska (Matka), Urszula Namiotko (Babka), Irena Grablunas (Nina), Weronika Czyżewska (Magdalena), Stanisław Czyżewski (Tomasz), Bartosz Nazaruk (Baltazar), Piotr Wołukanis (Niemczyk/Władysław), Kacper Szroeder (Szames), Jacek Janiec(Rabin), Tomasz Stawiecki (Ksiądz) oraz chór: Dawid Krynicki, Damian Oskroba, Karol Dziemitko, Łukasz Błaszczak, Michał Błaszczak, Przemek Pachucki, Karina Wiktorowicz, Monika Korzecka. Dolina Issy pokazywana była wielokrotnie w krasnogrudzkim parku jeszcze w sierpniu tego roku, jak i w latachnastępnych⁷⁴.

30 X – Na ścianie budynku przy ul. ks. Kazimierza Hamerszmita 10 (dawniej M. Konopnickiej 7), w którym w latach 1926–1935 mieszkali Weronika, Aleksander i Andrzej Miłoszowie – rodzice i brat Czesława Miłosza, i do którego przyjeżdżał poeta, odsłonięto tablicę pamiątkową (proj. Bohdan Chmielewski).

30 X – W Muzeum im. Marii Konopnickiej Oddziale Muzeum Okręgowego w Suwałkach otwarto wystawę „Czesław Miłosz i Suwalszczyzna” (scenariusz Zbigniew Fałtynowicz, projekt plastyczny i aranżacja Witold Błażejowski). Uczestnicy uroczystości na pamiątkę tego wydarzenia zasadzili dąb Miłosza w ogrodzie muzeum. Ekspozycja była prezentowana w roku następnym także w muzeach na Litwie, w Alytusie (Olicie) i Këdainiø (Kiejdanach, 30 X – 27 XI 2007)⁷⁵.

30 X – Ukazał się album Czesław Miłosz. Suwałki – Krasnogruda (idea, oprac. i wstęp Zbigniew Fałtynowicz, oprac. graf. Stanisław Woś, red. Marianna Rant-Tanajewska, wyd. Suwałki, Muzeum Okręgowe, 116 s., il.; wyd. w języku polskim, angielskim i litewskim), który jest fotograficzną rekonstrukcją Suwalszczyzny jako istotnego okresu w biografii noblisty oraz ukazaniem jak „doświadczenie tego miejsca przekłada się na późniejszą twórczość poety i staje się jednym z jej fundamentalnych przesłań. Sugeruje, jak czas suwalski staje się »czasem wyniesionym«, a heraklitejska rzeka życia – »momentem wiecznym«” (Wojciech Kass). Rec.: Zbigniew Chojnowski, Miłosz i Suwalszczyzna, „Nowe Książki” 2007, nr 3; Wojciech Kass, [b. tyt.], „Zeszyty Literackie” 2006,nr 96; K[rzysztof] M[yszkowski], [b. tyt.], „Kwartalnik Artystyczny” 2006, nr 3/4; Monika Żmijewska, Miłosz na Suwalszczyźnie, „Gazeta Wyborcza Białystok” 2007, nr 144.

2007

III – W Bibliotece Mnemosyne pod redakcją Piotra Kłoczowskiego ukazała się książka Zbigniewa Fałtynowicza Wieczorem wiatr. Czesław Miłosz i Suwalszczyzna (Gdańsk, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2006; 200 s., [12] s. tabl.: il.; 23 cm., red. Marianna Rant-Tanajewska, proj. graf. i typograf. Janusz Górski). Rec.: Marek Bernacki, Suwalskie tropy w biografii Czesława Miłosza, „Akademia” pismo Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej 2007, nr 16; Tadeusz Budrewicz, Wieczorem wiatr…, „Jaćwież” 2006, nr 36; Zbigniew Chojnowski, Suwalskie miłosziana, „Forum Akademickie” 2007, nr 4; Bernadetta Darska, Kameralny poeta w krainie „wietrznych wyżyn”, „Nowe Książki” 2007,nr 8; eLKa, [b. tyt.]. www.magazynswiat. pl; Andrzej Franaszek, Nie zaprę się ciebie, młodziku, „Tygodnik Powszechny” 2007, nr 15, dod. „Książki w Tygodniku” 2007, nr 15; Wojciech Kass, Czas zastygły, czas wyniesiony, „Jaćwież” 2006, nr 36; [Erwin Kruk] (e), „Wieczorem wiatr. Czesław Miłosz i Suwalszczyzna”, „Kartki Mazurskie” 2007, nr 2; K[rzysztof] M[yszkowski], [b. tyt.], „Kwartalnik Artystyczny”2007, nr 1; Eliza Ptaszyńska, Taki jest „Wieczorem wiatr…”, „Topos” 2007, nr 3; Paweł Rogala, Pamięć Ziemi. Szukanie Suwalszczyzny, [w:] Zapisane w krajobrazie. Literacko-kulturowe obrazy regionów dawniej i dziś, Praca zb. pod red. Zofii Budrewicz i Marcina Kani, Kraków –Bukowo 2008, s. 195–198; Dorota Skłodowska, Wieczorem wiatr, „Tygodnik Suwalski” 2007, nr 14; Jakub Winiarski, Poeta i kraj lat dziecinnych; Magdalena Żerek, „Wieczorem wiatr. Czesław Miłosz i Suwalszczyzna”, http://klub-litera.nazwa.pl.

10–12 V – W Domu Pracy Twórczej Hołny Mejera nad jeziorem o tej samej nazwie, na którego przeciwległym brzegu położona jest Krasnogruda, Uniwersytet Jagielloński zorganizował ogólnopolską konferencję naukową w ramach projektu badawczego „Żagary. Monograficzny opis grupy literackiej oraz zgromadzenie i opracowanie źródeł”. Wygłoszono na niej 20 referatów, które ukazały się w książce Żagary. Środowisko kulturowe grupy literackiej (Kraków, Universitas 2009). Uczestnicy sesji spotkali się w Sejnach z Krzysztofem Czyżewskim, dyrektorem Ośrodka „Pogranicze…”, który wygłosił referat Linia powrotu. O praktykowaniu pogranicza w dialogu z Czesławem Miłoszem (przedruk w tym tomie; wcześniej ukazał się w języku angielskim pt. Line of Return. Practicing „The Borderland” in Dialogue with Czesław Miłosz w „Michigan Quarterly Review” 2007, vol. 46, nr 4 oraz K. Czyżewski, Linia powrotu, Sejny 2008).

14 VIII – Polsko-litewską mszą świętą w intencji Czesława Miłosza w kościele w Żegarach rozpoczęło się spotkanie w trzecią rocznicę śmierci poety, zorganizowane przez Ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów”. Wieczorem z ganku w Krasnogrudzie wierszami Czesława Miłosza i wspomnieniami o nim dzielili się: Zbigniew Fałtynowicz, Irena Grudzińska-Gross, Jerzy Illg, Irena Jun, Tomas Venclova. Po zmroku zespół Teatru Sejneńskiego zaprezentował spektakl Dolina Issy.

VIII – W „Tygodniku Powszechnym” (nr 33) opublikowano wiersz Jerzego Illga List do Czesława Miłosza (napisany: „Żegary – Krasnogruda, 2–8 sierpnia2007”), oto fragment:

Tu, w Krasnogrudzie, gdzie jezioro Hołny

przepływał Pan na przestrzał do dworu Mejera

i szalał z pożądania i onieśmielenia

wobec rudej boginki, z której parapetu

o świcie zeskakiwał, och, szczęśliwy rywal,

gdzie podjęta w raptownym przypływie rozpaczy

na zakurzonym strychu rosyjska ruletka

mogła przekreślić, czego Pan dokonał

potem w swym długim, pracowitym życiu,

odebrać Panu wszystkie późniejsze kobiety,

księgi, podróże, cierpienia, honory…

– tu, w Krasnogrudzie, w zarośniętym parku,

nad Gaładusiem, w pobliskich Żegarach,

gdzie student ze sztucera strzelał do perkozów

(i wyrzucał to sobie zawsze, jak zabicie

wodnego węża, świętego na Litwie),

unosi się Pan nad nami,

czuję na sobie uważne spojrzenie

– i wiem, że jest Pan szczęśliwy i dumny,

że tak nam się podoba w Pańskiej okolicy.

22 IX – W dworze w Krasnogrudzie zaprezentowano rezultaty (fotograficzne, architektoniczne, rzeźbiarskie i dziennikarskie) projektu „Trakt krasnogrudzki”, który pod kierunkiem Małgorzaty Sporek-Czyżewskiej od 9 IX realizowała grupa młodzieży z Polski, Niemiec, Litwy, Białorusi i Ukrainy. Młodzież uczestniczyła w warsztatach, których celem było przywrócenie Krasnogrudzie „pamięci i życia”, a prowadzonych przez: Egidijusa Aleksandraviciusa, Krzysztofa Czyżewskiego, Siarhieja Dubavieca, Marka Skorupskiego, Andrzeja Strumiłłę, Katarzynę Surmiak-Domańską, Wojciecha Szroedera, Wiesława Szumińskiego i Rafała Winiewicza. Prowadzono badania architektoniczne starych piwnic, budowano instalacje rzeźbiarskie w przestrzeni zabytkowego parku, zbierano materiał (fotograficzny, dokumentacyjny itp.) o wielokulturowych tradycjach regionu.

2008

14 VIII – W dorocznym „Pamiętaniu Miłosza” w Żegarach i Krasnogrudzie udział wzięli: Piotr Dapkiewicz, Irena Jun, Andrzej Franaszek, Anatol Roitman, Andrzej Strumiłło, Barbara Toruńczyk i Henryk Woźniakowski. Goście oraz uczestnicy obejrzeli spektakl Dolina Issy.

2009

14–15 VIII – Wspomnieniami i refleksją o Czesławie Miłoszu w piątą rocznicę śmierci poety z licznie przybyłymi do Krasnogrudy dzielili się m.in.: Andrzej Franaszek, Paweł Huelle, Jerzy Illg, Piotr Mucharski, Tomasz Różycki, Andrzej Strumiłło, Barbara Toruńczyk i Henryk Woźniakowski. Po raz pierwszy„Pamiętanie Miłosza” połączone było z sympozjum z cyklu „W kręgu Miłosza”, które odbyło się następnego dnia w Białej Synagodze w Sejnach. Jego tematem przewodnim była „Poezja i milczenie”. Dyskusję (w której wystąpili obecni na „Pamiętaniu Miłosza” goście oraz Algirdas Aviženis, Ewa Zadrzyńska, Cezary Woźniak, Krzysztof Czyżewski i Janusz Palikot) prowadził Cezary Wodziński.

IX – Rozstrzygnięto przetarg na rewitalizację dworu i parku w Krasnogrudzie, który wygrała białostocka firma Anatex. W tym miesiącu rozpoczęto pierwszy etap prac (termin realizacji 30 VI 2011), które obejmowały gruntowny remont drewnianego budynku dworku (z przeznaczeniem na stałą ekspozycję o Miłoszu oraz bibliotekę), budowę oficyny (siedziby Fundacji Pogranicze) i ptaszników (na działalność pracowni artystycznych) oraz konserwację i odtworzenie otaczającego dworek parku⁷⁶.

24 X – W Białej Synagodze Fundacja Pogranicze zaprezentowała wystawę „Krasnogruda 2+0 = 1+1”, na której pokazano m.in. projekty Międzynarodowego Centrum Dialogu, który ma powstać w odbudowanym dworze i otaczającym go parku. Ekspozycję przygotowali: Małgorzata Sporek-Czyżewska, Wiesław Szumiński, Rafał Winiewicz, Stanisław Woś, Wojciech Szroeder oraz współpracownicy: Urszula Wasilewska i Michał Moniuszko.

2010

VI – Ukazały się opracowania Agnieszki Kosińskiej [przy współpracy Jacka Błacha i Kamila Kasperka] Czesław Miłosz. Bibliografia druków zwartych (Kraków – Warszawa, Krakowska Akademia im. Frycza Modrzewskiego i Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską, 2009). Autorka w kalendarium uwzględnia związki przed-i powojenne Miłoszów z Suwałkami i Suwalszczyzną.

6 VII – Wmurowano kamień węgielny pod budowę Międzynarodowego Centrum Dialogu w Krasnogrudzie. W uroczystości wzięło udział wielu gości. W akcie erekcyjnym, który podpisali Krzysztof Czyżewski, prezes Fundacji Pogranicze oraz członkowie jej zarządu: Małgorzata Sporek-Czyżewska, Wojciech Szroeder i Bożena Szroeder, napisano m.in.: „Działo się to w Rzeczypospolitej Polskiej w dworze Krasnogruda, gmina Sejny, we wtorek szóstego lipca Roku Pańskiego dwa tysiące dziesiątego, o godzinie 13.00, w dziewięćdziesiątą dziewiątą rocznicę urodzin Czesława Miłosza (30 czerwca), na dzień po tym jak Prezydentem RP został Pan Bronisław Komorowski i na rok przed tym, jak Polska, po raz pierwszy w historii obejmie przewodnictwo w Unii Europejskiej (1 lipca 2011)”⁷⁷.

Akt erekcyjny

Budowa Międzynarodowego Centrum Dialogu

poprzez rekonstrukcję i rewitalizację zespołu dworskiego oraz parku w Krasnogrudzie

Odczuwam radość mogąc w myśli powiedzieć tym, z którymi chodziłem tutaj, w Krasnogrudzie i w Sejnach: Jesteście w dobrych rękach, nie wzgardliwie zapomniani, ale obecni. Mogłaby przecież trwać jedynie „obrzydliwość spustoszenia”, a że stało się inaczej, jest to zwycięstwo ludzkiego rozumu i woli.

Czesław Miłosz

Działo się to w Rzeczypospolitej Polskiej w dworze Krasnogruda, gmina Sejny, we wtorek szóstego lipca Roku Pańskiego dwa tysiące dziesiątego, o godzinie13.00, w dziewięćdziesiątą dziewiątą rocznicę urodzin Czesława Miłosza (30 czerwca), na dzień po tym jak Prezydentem RP został Pan Bronisław Komorowski ina rok przed tym, jak Polska po raz pierwszy w historii obejmie przewodnictwo w Unii Europejskiej (1 lipca 2011).

Działo się to:

w 588 lat od chwili, gdy obszar ten, leżący w królewskiej Puszczy Przełomskiej w Wielkim Xięstwie Litewskim, wszedł w skład dóbr ziemskich Sztabinki, nadany Kopciom przez króla Zygmunta Starego;

w 434 lata od pierwszej zachowanej wzmianki o folwarku Krasnyhrud;

w 324 lata od roku, w którym dobra krasnogrudzkie od rodu Massalskich nabył Maciej Tadeusz Eysymont wraz z żoną Wiktorią z Wołkowickich;

w 316 lat od chwili, gdy Krasnogruda, licząca ze wszystkimi przyległościami pięćdziesiąt dymów ziemskich, znalazła się w zaborze pruskim i uzyskała hipotekę szacującą ją na sumę czterdziestu pięciu tysięcy talarów;

w 312 lat od czasu, gdy Eysymontowie rozpoczęli stawianie nowej formy dworu, za budulec biorąc wąskosłoistą sosnę, która zachowała się do dziś i w 70 procentach użyta zostanie w rekonstrukcji dworu;

w 264 lata od roku ślubu, który odbył się w Krasnogrudzie, Teofila Kunata herbu Topór, z rodziny wyznania ewangelicko-reformowanego, z Joanną z Bohda- nowiczów;

w 257 lat od dnia 23 listopada, w którym Teofil i Joanna Kunatowie nabyli od Ryszarda Eysymonta majątek składający się z folwarków Krasnogruda i Wereszczeńszczyzna oraz wsi: Dworczysko, Gawieniańce, Maciejowizna, Sztabinki i Żegary, o ogólnej powierzchni 2285 ha, w tym 769 ha lasów;

w 255 lat od roku urodzenia pierwszego syna Teofila i Joanny, Bronisława Kunata, ochrzczonego w kościele parafialnym w Berżnikach, późniejszego hipotetycznego właściciela majątku Krasnogruda, ożenionego z Florentyną Grzegorzewską;

w 252 lata od roku urodzenia drugiego syna Teofila i Joanny, Zygmunta Kunata, ożenionego z Józefą Syruć, który osiadł w Szetejniach i był dziadkiem urodzonego tam Czesława Miłosza;

w 99 lat od 30 czerwca, dnia urodzin laureata Nagrody Nobla, poety Czesława Miłosza;

w 88 lat od dnia 23 października, w którym po śmierci Bronisława Kunata, majątek Krasnogruda odziedziczyły jego córki Gabriela Lipska i Janina Niementowska;

w 66 lat od roku likwidacji majątku w rezultacie dekretu PKWN z 6 września o reformie rolnej, na mocy którego mieszkańcy zostali zmuszeni do opuszczenia dworu, który stał się własnością Państwowego Funduszu Ziemi;

w 21 lat od chwili, gdy Krasnogrudę po raz pierwszy po wojnie i emigracji odwiedził Czesław Miłosz, powracając tu jeszcze kilkakrotnie;

w 17 lat po tym jak bracia Czesław i Andrzej Miłoszowie oraz Janina i Andrzej Jurewiczowie, dzieci Marii z Kunatów, symbolicznie przekazali Krasnogrudę Fundacji Pogranicze, z misją stworzenia tu Międzynarodowego Centrum Dialogu;

w 7 lat od podpisania umowy o wieloletnią dzierżawę dworu i parku w Krasnogrudzie między Nadleśnictwem Pomorze a Fundacją Pogranicze oraz od rozpoczęcia tutaj przez sejneńską fundację pierwszych projektów kulturowych: Traktatu krasnogrudzkiego i spektaklu Dolina Issy;

w 6 lat od śmierci Czesława Miłosza;

w 3 lata po zniesieniu kontroli na granicy polsko-litewskiej w konsekwencji przystąpienia Polski i Litwy do Unii Europejskiej, i do strefy Schengen;

w rok od rozpoczęcia przez Fundację Pogranicze inwestycji budowania Między- narodowego Centrum Dialogu.

Działo się to w roku tragedii smoleńskiej i wielkiej powodzi, wtedy, gdy:

Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej wybrany został Pan Bronisław Komorowski,

Premierem Rzeczypospolitej Polskiej był Pan Donald Tusk,

Metropolitą Warmińskim był ksiądz arcybiskup Wojciech Ziemba,

Wojewodą Podlaskim był Pan Maciej Żywno,

Marszałkiem Województwa Podlaskiego był Pan Jarosław Dworzański,

Starostą Sejneńskim był Pan Ryszard Grzybowski,

Proboszczem parafii sejneńskiej był Ksiądz Dziekan Zbigniew Bzdak,

Burmistrzem Miasta Sejny był Pan Jan Stanisław Kap,

Wójtem Gminy Sejny był Pan Jan Skindzier

Sołtysem Krasnogrudy była Pani Irena Bobrowska,

Nadleśniczym Nadleśnictwa Pomorze był Pan Ryszard Karczewski,

Prezesem Fundacji Pogranicze był Pan Krzysztof Czyżewski.

Z inicjatywy Fundacji Pogranicze, spadkobiercy woli ostatnich przedwojennych właścicieli majątku Krasnogruda, w tym także jednego z największych poetów języka polskiego i polsko-litewskiego pogranicza Czesława Miłosza, w od- restaurowanym zespole dworskim i parku powstaje Międzynarodowe Centrum Dialogu. Jest to pierwszy etap projektu stworzenia tutaj Prowincji Pedagogicznej Budowniczych Mostów, dedykowanego artystyczno-edukacyjnej misji tworzenia „tkanki łącznej” pomiędzy ludźmi różnych kultur, narodów i religii, pomiędzy człowiekiem i naturą, pamięcią i przyszłością, sztuką i zmianą społeczną. Jego realizacja możliwa była dzięki wsparciu Norweskiego Mechanizmu Finansowego i Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Pomoc okazali także Marszałek i Wojewoda Podlaski, włodarze sejneńscy: starosta, burmistrz i wójt, wreszcie zaangażowani od początku we współpracę mieszkańcy okolicznych wiosek, zwłaszcza Krasnogrudy, Żegar i Dusznicy. Osobno wspominamy pomoc zmarłego przed ośmioma laty Andrzeja Miłosza, brata Czesława, który oddał Krasnogrudzie swoje serce, troszcząc się o jej przyszłe losy.

Niech temu odradzającemu się z ruin i degradacji cywilizacyjnej miejscu przywrócone zostaną potencjał dworu i integralnie połączonej z nim „małej ojczyzny”, niech wypracowane przez „Pogranicze” praktyki animacji kultury i dialogu międzykulturowego, w połączeniu z ugruntowaniem tożsamości pogranicza, integracją społeczną, ożywieniem przekazu pokoleniowego i cywilizacyjnych aspiracji mieszkańców, stworzą szansę na rozwój i pełne wykorzystanie historyczno-kulturowego, ekologicznego, turystycznego i transgranicznego potencjału tego pięknego zakątka świata.

Niech wśród tych, którzy odwiedzać będą to miejsce, żywe pozostaną słowa Poety zapisane tu w 1989 roku w wierszu Powrót:

Obojętna wiedza dorosłych nie przynosi zaszczytu

I hańbiąca jest zgoda ćwiczona w chytrości.

Honorowany niech będzie protest przeciw niezłomnemu prawu

I bębenkowy pistolet w ręku młodzianków,

Kiedy na wieki wyrzekają się uczestnictwa.

Akt erekcyjny podpisali dnia 7 czerwca 2010 roku

Prezes Fundacji Pogranicze

Krzysztof Czyżewski

Członkowie Zarządu Fundacji Pogranicze

Małgorzata Sporek-Czyżewska

Wojciech Szroeder

Bożena Szroeder

14–15 VIII – W szóstą rocznicę śmierci Czesława Miłosza do Sejn i Krasnogrudy przybyli pisarze (m.in.: Paweł Huelle, Tomasz Różycki, Adam Zagajewski), historycy literatury (m.in.: Irena Grudzińska-Gross, Joanna Zach, Marek Zaleski), redaktorzy (m.in.: Barbara Toruńczyk, Jerzy Illg, Piotr Kłoczowski), czytelnicy poezji, mieszkańcy regionu, by jak co roku dzielić się refleksją o życiu i dziele poety. Tradycyjnie, po mszy w intencji autora Ocalenia odprawionej w kościele w Żegarach w językach polskim i litewskim, uczestnicy uroczystości „Pamiętanie Miłosza” spotkali się w godzinach wieczornych przed gankiem odbudowywanego krasnogrudzkiego dworu. Przed południem odbył się w Białej Synagodze w Sejnach sympozjon pn. „Czyj jest Miłosz?”. Następnego dnia(15 VIII) zorganizowano dyskusję, której przewodniczył Grzegorz Gauden (dyrektor Instytutu Książki), poświęconą setnej rocznicy urodzin noblisty i projektowi Rok Miłosza 2011⁷⁸.

8 IX – W Domu Pogranicza w Sejnach otwarto wystawę fotografii Jana Tadeusza Skłodowskiego „Litewskim szlakiem Giedroyciów i Czesława Miłosza”.

IX – W „Zeszytach Literackich” (nr 111) Paweł Huelle opublikował wiersz Krasnogruda:

Gdy schodziłem w dół, do jeziora, słyszałem

Dźwięk miedzianych trąbek i buczenie trzmiela.

Słońce. Słońce. A pod nim obłoki.

Sierpień. I była niedziela.

Dwór w zieleni pokrzyw.

Łopian. Lebioda. Pokrzyk Belladonna.

Kościółek litewski. Droga bita żwirem.

Wioska starowierców. Wileńska madonna.

I brzmiały naraz różne głosy.

Kobiety. Dzieci. Mężczyźni. I księża.

Także Poeta czytał z ganku wiersz

O miłości, co wszystko zwycięża.

Przeklęte niech będą słowa – „popiół”, „zapomnienie”

Tak jak „nicość” i „pustka” – śpiewali chasydzi

Wirując na klepisku. Jaśniała gwiazda Wenus.

Pachniało zboże Wszyscy byli żywi.

Gdy wracałem szosą do domu, widziałem

Nad łąką bociany i klucze żurawi.

Świerszcze. Świerszcze. Nad nimi obłoki.

Sierpień. I Mesjasz, który nikogo nie zbawi.

6 X – Sejm RP przyjął uchwałę o ustanowieniu roku 2011 Rokiem Czesława Miłosza. Rocznica ta została wpisana do kalendarza UNESCO i ustalono, że obchodzona będzie m.in. na Litwie, w USA, we Francji, w Chinach, Indiach i wielu innych krajach. Na Suwalszczyźnie największym wydarzeniem będzie natomiast otwarcie w Krasnogrudzie Międzynarodowego Centrum Dialogu⁷⁹.

18 X – W siedzibie UNESCO w Paryżu odbył się wernisaż wystawy „LIMES – PONTES – AGORA”. Opowieść o nowym pograniczu Europy w ośmiu odsłonach”, poświęconej polskim tradycjom dialogu międzykulturowego, ich kontynuacji po przełomie 1989 roku oraz przyszłościowej wizji praktykowania dialogu na nowych pograniczach Europy. Ekspozycję przygotowały Fundacja Pogranicze i Ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów”. Tytuł wystawy nawiązuje do trzech motywów przewodnich, na których opiera się zarówno warstwa tekstowo-opisowa wystawy (scen. Krzysztof Czyżewski), jak i jej warstwa konstrukcyjno-wizualna (proj. Wiesław Szumiński). „Limes” to granice, które z jednej strony są źródłem podziału i wykluczenia, konfliktów i izolacji, z drugiej natomiast stanowią o tożsamości i trwałości zróżnicowania, w tym również kulturowego. „Pontes” odnosi się do mostów, które jako pierwsze padają ofiarą konfliktów, lęków przed obcością, kryzysu wielokulturowości. Jednocześnie symbolizują tożsamość otwartą, pograniczną, integracyjną, której częścią immanentną jest „inny”, druga strona, przekroczenie. Wreszcie symbol ten odwołuje się do kształtowania kompetencji międzykulturowej, do nowoczesnego rzemiosła budowania mostów. „Agora” symbolizuje przestrzeń współistnienia, etos obywatelski, matrycę integracyjną, która pozwala ludziom różnych języków, kultur, pokoleń, światopoglądów żyć razem, w obrębie jednej wspólnoty. Ekspozycja zbudowana jest z ośmiu stacji/ odsłon: Pogranicze – etos i tradycja, Pogranicze – mapa, Pogranicze –Atlantyda, Czesław Miłosz – wygnaniec i powracający, Spotkanie 1989 – poeta i praktycy kultury czynnej, Ośrodek POGRANICZE – pamięć, edukacja, współistnienie, Budowniczowie mostów – laboratoria praktyk międzykulturowych, Międzynarodowe Centrum Dialogu i Prowincja Pedagogiczna. Wystawa była prezentowana jedynie do 22 X, następnie została przeniesiona do Białej Synagogi w Sejnach⁸⁰.

XI – Wiesław Szumiński, artysta malarz i grafik zamieszkały w Suwałkach, wykonał 9 ilustracji (technika mieszana, 59,5 x 45,5 cm) do poematu Czesława Miłosza Orfeusz i Eurydyka, których reprodukcje wraz z tekstem wydał własnym nakładem w liczbie 20 egzemplarzy. Premiera wystawy odbyła się 23 III 2011 roku w Muzeum im. Marii Konopnickiej w Suwałkach.

XII – Muzeum Okręgowe w Suwałkach wydało ze środków Urzędu Miasta stojący kalendarz Rok Miłosza (oprac. Zbigniew Fałtynowicz, proj. graf. Stanisław J. Woś), w którym wykorzystano fotografie wykonane podczas pięciokrotnych pobytów poety na Suwalszczyźnie w latach 1989–1997 oraz fragmenty wypowiedzi noblisty.

2011

15–17 I – „Okolice Rodzinnej Europy” – pod takim hasłem Fundacja Pogranicze i Ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” zorganizowały w Sejnach dwudniowy sympozjon nawiązujący do książki Czesława Miłosza Rodzinna Europa (wyd. 1, Paryż 1959), przetłumaczonej na prawie wszystkie języki europejskie, komentowanej przez wybitnych humanistów, m.in.: Karla Jaspersa i Jean Hersch. Impuls do jej napisania – jak stwierdzał autor – polegał na„rozpaczliwej chęci zakomunikowania czytelnikowi zachodniemu jakichś danych, wytłumaczenia, na czym polega fenomen pochodzenia z tej innej, gorszej części Europy, jakie komplikacje historyczne trzeba przeżywać, kiedy jest się stamtąd” (Renata Gorczyńska [Ewa Czarnecka], Podróżny świata: rozmowy z Czesławem Miłoszem. Komentarze, Kraków 1992). Podczas sympozjonu o czytaniu i komentowaniu Rodzinnej Europy w sowieckiej Litwie opowiadał wybitny poeta litewski Tomas Venclova. O odczytaniu tego utworu mówił Andrzej Mencwel. W niezwykły sposób analizy sytuacji Czesława Miłosza w latach 1951–1953, w przededniu napisania dzieła, dokonał Piotr Kłoczowski. Program dopełniła prezentacja przez Birutë Jonuškaitė książki Laiko pameistrys. Czaljadnik czasu. Czeladnik czasu, która ukaże się w Wilnie w trzech językach: litewskim, białoruskim i polskim, stanowiącej zbiór esejów o Oskarze i Czesławie Miłoszach. Sympozjonowi towarzyszyła wystawa (ze zbiorów Centrum Dokumentacji Kultur Pogranicza) wydań książek Czesława Miłosza w tzw. drugim obiegu z lat 70. i 80. XX wieku oraz wydań Rodzinnej Europy w różnych językach świata. Ponadto uczestników zapoznano z kolekcjami Czesława Miłosza i Tomasa Venclovy, w tym z przekazaną „Pograniczu” biblioteką litewskiego poety. Odbyła się także Café Europa, czyli czytanie wierszy Miłosza przez uczestników spotkania. Następnego dnia zwiedzano odbudowywany dwór w Krasnogrudzie⁸¹.

18 I – Spotkaniem z Krzysztofem Czyżewskim, twórcą koncepcji Międzynarodowego Centrum Dialogu w Krasnogrudzie koło Sejn, suwalskie muzeum zainaugurowało jubileusz stulecia urodzin poety. Prezes Fundacji Pogranicze oraz dyrektor Ośrodka „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” zapoznał przybyłych na ten wieczór do Muzeum im. Marii Konopnickiej z ideą, która przyświecała utworzeniu nowej przestrzeni nad jeziorem Hołny do prowadzenia działalności międzykulturowej i podejmowania przedsięwzięć sprzyjających wspólnemu byciu w świecie otwartych granic. Przede wszystkim jednak Krzysztof Czyżewski w bardzo sugestywny sposób przedstawił te najistotniejsze wątki w twórczości autora Rodzinnej Europy, które są nadal żywe i inspirujące, i mają duże znaczenie dla współczesnych wyzwań oraz dla prowadzeniu dialogu pomiędzy Wschodem a Zachodem. Wiele uwagi poświęcił problematyce zakorzenienia we współczesnym świecie i „ustawianiu własnego głosu” sprzeciwu – tak jak czynił to Czesław Miłosz przez całe swoje pracowite i twórcze życie – wobec historycznych konieczności. Spotkanie zakończył pokaz zdjęć z odbudowywanego dworu i innych budynków w Krasnogrudzie, która była dla poety miejscem szczególnych przeżyć w latach nauki w okresie międzywojennym, do którego też powracał i fizycznie, i duchowo w późnym wieku⁸².

16 III – W Książnicy Płockiej im. Władysława Broniewskiego w Płocku otwarto wystawę „Czesław Miłosz. Kim byłem?” ze zbiorów: Archiwum Czesława Miłosza, Muzeum Okręgowego w Suwałkach oraz Ośrodka „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” w Sejnach. Autorki ekspozycji, Ewa Luma i Ewa Lilianna Matusiak, skupiły się na opowieści o genezie – poprzez fotograficzne ukazanie biografii poety, w tym związków z Suwalszczyzną – wielokulturowego głosu w twórczości noblisty. Podczas wernisażu odbyło się spotkanie ze Zbigniewem Fałtynowiczem, który wygłosił wykład pt. Czesław Miłosz – powrót.

20 III – W Polskiej Filharmonii Bałtyckiej w Gdańsku w cyklu spotkań „Wiek Miłosza” (18–25 marca) odbyła się „Rozmowa o Krasnogrudzie” z Krzysztofem Czyżewskim, którą prowadził Kai Bumann. Wiersze (m.in. Powrót, Wieczorem wiatr, Ptaki, Bryczką o zmierzchu, Pan Anusewicz, Wykład I, Elegia dla N. N.) czytała Irena Jun (teksty recytowane podczas spotkań w PFB znalazły się w książce Wiek Miłosza, Gdańsk, słowo/obraz terytoria, 2011).

23 III – Poemat Orfeusz i Eurydyka Czesława Miłosza był tematem wieczoru literackiego w Muzeum im. Marii Konopnickiej w Suwałkach. Genezę jego powstania przedstawił Zbigniew Fałtynowicz, jednocześnie podkreślając wymowę zawartego w nim dwuwersu: „O tym, że swoje słowa układał przeciw śmierci / I żadnym swoim rymem nie sławił nicości”. Refleksjami o znaczeniu poematu w twórczości poetyckiej i biografii autora Ocalenia podzielił się Waldemar Smaszcz. Odbył się też premierowy pokaz dziewięciu obrazów do tego utworu Wiesława Szumińskiego.

5 V – W Warszawie w Galerii Kordegarda odbyła się promocja książki Andrzeja Franaszka Miłosz. Biografia (Kraków, Wydawnictwo ZNAK, 2011). W tym obszernym (960 stron), znakomicie napisanym i udokumentowanym dziele autor wyjaśnia „tajemnicę” Krasnogrudy (rozdz. Rosyjska ruletka), wystarczająco uwagi poświęcając także roli, jaką w życiu i twórczości Czesława Miłosza odegrały Suwałki i Suwalszczyzna⁸³.

20 V – Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską w Warszawie opublikował reprint wydania wileńskiego z 1936 roku tomu Czesława Miłosza Trzy zimy, który jest uważany za najbardziej znaczący debiut w poezji polskiej od czasów Adama Mickiewicza. Scenerią zawartych w nich wierszy, jak napisał pomysłodawca i redaktor reedycji Piotr Kłoczowski, są Krasnogruda na Suwalszczyźnie, Wilno i Paryż.

– W książce rozmów Iwony Lompart z polskimi twórcami kultury pt. Poczuliśmy prawo do spełniania marzeń (Norymberga, AB Polnischer Medien Verlag UG,2011) Krzysztof Czyżewski swoją obszerną wypowiedź, zatytułowaną Marzenie jest powrotem do rzeczywistości, a nie ucieczką od niej, poświęcił swojej fascynacji dziełem i osobą Czesława Miłosza oraz funkcjonowaniu w Krasnogrudzie Międzynarodowego Centrum Dialogu.

29 VI – W aptece przy ul. Tadeusza Kościuszki 78 w Suwałkach odsłonięto tablicę upamiętniającą 100-lecie urodzin Czesława Miłosza i jego związki z Suwałkami. Do apteki tej wstąpił poeta w lipcu 1940 roku podczas przeprawy z Wilna do Warszawy, co opisał w Rodzinnej Europie. Inicjatorem hołdu było Muzeum Okręgowe w Suwałkach i Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe, fundatorem tablicy – START Jacek Pietrukiewicz i Wspólnicy, Spółka jawna⁸⁴.

30 VI – W stulecie urodzin Czesława Miłosza w zrekonstruowanym dworze w Krasnogrudzie otwarto Międzynarodowe Centrum Dialogu, którego ideą jest budowanie mostów tolerancji i współistnienia narodów⁸⁵.