Witold Białokoz, Łucjan Chybowski, Michał Osewski

Wieloletnie zmiany zespołów ichtiofauny jeziora Wigry

Jezioro Wigry od czasu swego powstania podlegało naturalnej sukcesji, której tempo zależało przede wszystkim od jego morfologii oraz dopływu substancji użyźniających ze zlewni. Naturalna sukcesja jeziora powodowała zmiany warunków środowiskowych i wraz z nimi, zgodnie z klasycznym modelem Colby’ego, sukcesję zespołów ichtiofauny: od dominujących ryb łososiowatych, poprzez dominację stynki, do dominacji ryb karpiowatych (Colby i in. 1972). Wraz z postępującym wzrostem antropopresji naturalne zmiany ichtiofauny ulegały zakłóceniom, między innymi przez zanieczyszczenia, a także przez zabiegi rybackie.

Pierwsze dane o ichtiofaunie Wigier pochodzą z „Regestru spisania jezior…”, sporządzonego w drugiej połowie XVI wieku (Falk 1979). W Regestrze tym stwierdzono występowanie w jeziorze ośmiu eksploatowanych gatunków ryb. Wśród nich były ryby łososiowate: sielawa i sieja oraz tak zwany łosoś, będący prawdopodobnie trocią jeziorową. Do drugiej połowy XIX wieku ryby łososiowate dominowały w ichtiofaunie jeziora. Licznie występowała autochtoniczna sieja, a masowo – sielawa (Heyneman 1902). Na początku XX wieku, mimo ścisłej ochrony, sieja w jeziorze zanikła prawie zupełnie, a w dwadzieścia lat później gwałtownie zmniejszyło się pogłowie sielawy. W latach dwudziestych naszego stulecia zdecydowanym dominantem stała się stynka (Połów ryb... 1925). Można więc stwierdzić, że – zgodnie z modelem Colby’ego – jezioro osiągnęło etap naturalnej dominacji ryb stynkowatych. W latach trzydziestych XX wieku, dzięki wybudowaniu nad Wigrami nowoczesnej wylęgarni ryb, rozpoczęto systematyczne zarybienia i stopniowo odbudowywano populacje pierwotnych składników ichtiofauny: siei i sielawy (Bernatowicz 1953). W drugiej połowie XX wieku, na skutek urbanizacji i intensyfikacji rolnictwa, znacznie wzrosły zanieczyszczenia jeziora powodując radykalny wzrost trofii. W efekcie zanikła stynka, natomiast zdecydowanie zwiększył się udział ryb karpiowatych (rys. 1), głównie drobnego leszcza i płoci (rys. 2 i 3) (Białokoz i in. 2004). Udział ryb łososiowatych, dzięki systematycznym zarybieniom, utrzymywał się na wysokim poziomie. Stale malał udział innych gatunków wrażliwych na stan środowiska, takich jak szczupak, okoń i lin. W 1993 roku Wigierski Park Narodowy przejął gospodarkę rybacką na jeziorze Wigry od Państwowego Gospodarstwa Rybackiego. Przeprowadzono kompleksowe badania ryb (Białokoz, Krzywosz 1992; Białokoz i in. 1998; Chybowski, Białokoz 1998) oraz opracowano plan ochrony ichtiofauny przewidujący m.in. czynną ochronę rybostanu jeziora Wigry. Obecnie prowadzone są tu intensywne zarybienia sielawą i szczupakiem, systematyczne zarybienia sieją, linem i sumem oraz okazjonalne zarybienia trocią jeziorową. Trwają prace nad poprawą efektywności zarybień. Jednocześnie zdecydowanie zmniejszono ogólną intensywność połowów ryb (rys. 4). Połowy regulacyjne ukierunkowano na odłów wyrośniętej sielawy (rys. 5), łowionej sprzętem stawnym. W ostatnich latach zaniechano połowów regulacyjnych sprzętem ciągnionym.

Rys. 1. Udział grup gatunków w odłowach ryb z jeziora Wigry

Rys. 2. Udział sortymentów w odłowach leszcza z jeziora Wigry

Rys. 3. Udział sortymentów w odłowach płoci z jeziora Wigry

Rys. 4. Trend odłowów ogółem w jeziorze Wigry

Rys. 5. Odłowy i trend odłowów sielawy w jeziorze Wigry

Struktura ichtiofauny jeziora Wigry w dużej mierze została ukształtowana przez rybackie zabiegi ochronne. Dzięki nim nastąpiło, korzystne z przyrodniczego punktu widzenia, zwiększenie liczebności ryb łososiowatych, głównie sielawy, i utrzymanie populacji ryb drapieżnych. Natomiast z powodu zaniechania połowów sprzętem ciągnionym niemożliwa jest ocena aktualnego stanu ryb karpiowatych, co niewątpliwie utrudnia podejmowanie decyzji dotyczących ewentualnej potrzeby regulacji ich liczebności i struktury gatunkowej.

Literatura

Bernatowicz S., 1953: Aktualny stan występowania sielawy (Coregonus albula L.) na Pojezierzu Mazurskim i Suwalszczyźnie. Rocz. Nauk Rol., B-67-1: 61–80.

Białokoz W., Chybowski Ł., Krzywosz T., 1998: Ochrona ichtiofauny w wodach Wigierskiego Parku Narodowego. Materiały z konferencji „Funkcjonowanie i ochrona ekosystemów wodnych na obszarach chronionych” 11–13 maja 1998 roku. Wigry: 4.

Białokoz W., Krzywosz T., 1992: Struktura ichtiofauny w jeziorach Wigierskiego Parku Narodowego. W: Zdanowski B. (red.): Jeziora Wigierskiego Parku Narodowego. Stan eutrofizacji i kierunki ochrony. Wrocław, Wyd. PAN, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, „Człowiek i środowisko” 3: 153–162.

Białokoz W., Chybowski Ł., Osewski M., 2004: Dynamika zespołów ichtiofauny Jeziora Wigry. Rocznik Augustowsko-Suwalski. Tom 4. Suwałki, 2004: 127–129.

Chybowski Ł., Białokoz W., 1998: Dynamika zespołów ichtiofauny jeziora Wigry. Materiały z konferencji „Funkcjonowanie i ochrona ekosystemów wodnych na obszarach chronionych” 11–13 maja 1998 roku. Wigry: 18.

Colby P.J., Spangler G.R., Hurley D.A., McCombie A.M., 1972: Effects of eutrophication on salmonid communities in oligotrophic lakes – J.Fish.Res. Bd. Can. 29: 975–983.

Falk K.O., 1979: Z przeszłości oraz teraźniejszości wód wigierskich. W: Czeczuga B. (red.): Jezioro Wigry kolebką hydrobiologii polskiej. Warszawa, PWN: 25–91.

Heyneman B.A., 1902: Issledowanie ozera Wigry w biologiceskom i rybolownom otnosenijach. Izw. Nikolsk. Rybowod. Zaw. 7/6: 1–59.

Połów ryb na jeziorach suwalskich i sejneńskich w r. 1923. 1925, Rybak Polski 6/9: 140.