Lech Krzysztofiak

Konferencja naukowo-edukacyjna "Jezioro Wigry"

Rok 2009 był szczególny w historii Wigierskiego Parku Narodowego i to z kilku powodów. W styczniu minęło 20 lat od jego utworzenia – 27 czerwca 1988 roku Rada Ministrów podjęła decyzję o powołaniu z dniem 1 stycznia 1989 roku WPN. Również w styczniu został zakończony pierwszy etap budowy ośrodka muzealno-edukacyjnego WPN – uroczyste otwarcie Muzeum Wigier nastąpiło w dniu 22 stycznia. Ponadto, w 2009 roku rozpoczęła się realizacja projektu zatytułowanego „Ochrona jeziora Wigry ze szczególnym uwzględnieniem gatunków i siedlisk objętych siecią Natura 2000”, finansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, w ramach V osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Celem strategicznym projektu jest poprawa stanu siedlisk i warunków bytowania gatunków roślin i zwierząt związanych z jeziorem Wigry, zatem wszystkie zaplanowane zadania są podporządkowane temu celowi. Realizacja projektu przyczyni się do ochrony najcenniejszych elementów przyrodniczych akwenu. Niektóre zadania bezpośrednio wpływają na poprawę warunków w jeziorze (np. zarybienia i odłowy regulacyjne ryb), a inne w sposób pośredni, np. dopasowanie (zweryfikowanie) zasad udostępniania Wigier dla turystyki. Istotnym elementem projektu jest inwentaryzacja gatunków i siedlisk wskazanych w załącznikach Dyrektywy Siedliskowej i Dyrektywy Ptasiej. Informacje na temat lokalizacji, stanu i zagrożeń dla tych obiektów pozwolą skuteczniej je chronić, a jednocześnie będą punktem wyjściowym do prowadzenia monitoringu przyrodniczego.

Wszystko to stanowiło wystarczający powód do zorganizowania Konferencji Naukowo-Edukacyjnej pt. „Jezioro Wigry”, której dorobkiem są m.in. prace prezentowane w niniejszym tomie. Zresztą samo jezioro jest na tyle ciekawym obiektem przyrodniczym, że zasługuje na szczególną uwagę. Stanowi ono najważniejszy obiekt hydrograficzny Wigierskiego Parku Narodowego i zajmuje jego centralną część, jest ponadto jednym z największych i najgłębszych jezior w Polsce. Bardzo dobrze rozwinięta linia brzegowa, skomplikowana rzeźba dna oraz duże zróżnicowanie poszczególnych akwenów, z których składa się jezioro powoduje, że jest ono interesującym obiektem badawczym. Zanim zostało objęte ochroną w ramach parku narodowego, było elementem ochrony parku krajobrazowego. 12 stycznia 1976 roku, uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Suwałkach, został utworzony Wigierski Park Krajobrazowy, jako jeden z pierwszych w Polsce. Wyjątkowe walory przyrodnicze jeziora Wigry i jego okolic sprawiły, że obszar ten został objęty również międzynarodowymi formami ochrony przyrody. W 1975 roku jezioro Wigry zostało wpisane przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) na listę najcenniejszych zbiorników wodnych świata, w ramach tzw. Projektu „Aqua”. W 1998 roku Międzynarodowe Towarzystwo Limnologiczne (SIL) objęło jezioro programem pomocy naukowej i lobbingu na rzecz jego ochrony. W 2002 roku cały Wigierski Park Narodowy został uznany za obszar Ramsar, czyli obszar wodno-błotny o znaczeniu międzynarodowym, chroniony na mocy międzynarodowej Konwencji Ramsarskiej. Ponadto, Park został włączony do europejskiej sieci Natura 2000, której celem jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków uważanych za cenne i zagrożone w skali europejskiej. W ramach tej sieci cały teren Parku stał się częścią obszaru specjalnej ochrony ptaków „Puszcza Augustowska” (kod obszaru PLB200002) oraz obszarem specjalnej ochrony siedlisk „Ostoja Wigierska” (kod obszaru PLH200004).

Konferencja Naukowo-Edukacyjna „Jezioro Wigry” odbyła się w dniach 21–22 maja 2009 roku w Starym Folwarku, w budynku dawnej Stacji Hydrobiologicznej kierowanej przez Alfreda Lityńskiego, w którym obecnie mieści się Muzeum Wigier. Konferencja była współfinansowana przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Dążeniem jej organizatorów było zebranie jak największej ilości informacji na temat jeziora Wigry, a zwłaszcza tych, które nigdy nie były publikowane czy publicznie prezentowane. Pomimo znaczących walorów przyrodniczych powstało niewiele publikacji obszernie opisujących środowisko jeziora Wigry. Za pierwszą monografię akwenu można uznać opracowanie Kazimierza Kulwiecia z 1904 roku, stanowiące materiały do fizjografii jeziora. W późniejszym okresie ukazały się publikacje, m.in. Alfreda Lityńskiego, dotyczące samego jeziora oraz wioślarek i widłonogów, Jana i Stanisławy Dembowskich poświęcone batymetrii, Mariana Stangenberga dotyczące składu chemicznego osadów jeziornych czy Kazimierza Demela. Utworzenie Wigierskiego Parku Narodowego przyczyniło się do powstania kompleksowych opracowań naukowych. Należy do nich publikacja wydana w 1992 roku pod redakcją Bogusława Zdanowskiego, opisująca stan trofii i kierunki ochrony jezior Parku oraz „Operat ochrony wód i ekosystemów wodnych” wykonany w 1999 roku pod kierunkiem Zdanowskiego, w ramach sporządzania „Planu Ochrony Wigierskiego Parku Narodowego”. Pod koniec 2009 roku ukazała się książka wydana pod redakcją Jacka Rutkowskiego i Lecha Krzysztofiaka, zatytułowana Jezioro Wigry. Historia jeziora w świetle badań geologicznych i paleoekologicznych, która stanowi podsumowanie wyników badań prowadzonych w ostatnich kilkunastu latach oraz dotychczasowej wiedzy na temat historii jeziora Wigry.

Przyroda jeziora jest wyjątkowo bogata i interesująca. Jej poznanie jest dużym wyzwaniem dla naukowców, ale i wielką przygodą, pozostawiającą niezapomniane wrażenia. Prezentowane w tomie wyniki prac wzbogacają naszą wiedzę o jeziorze i mam nadzieję, że będą również ­inspiracją do dalszych badań.