Marek Sidor

Powiat suwalski w okresie międzywojennym

– podstawy prawne i organizacja administracji ogólnej

oraz samorządu terytorialnego

Gdy w listopadzie 1918 roku większość ziem polskich była już wolna, Suwałki i Su- walszczyzna nadal pozostawały pod okupacją niemiecką. Droga do niepodległości była tutaj dłuższa i bardziej skomplikowana. Mimo to, w listopadzie 1918 roku, w Suwałkach, z inicjatywy mieszkańców powstał organ polskiego samorządu pod nazwą Tymczasowa Rada Obywatelska Okręgu Suwalskiego, której celem było przejęcie władzy i przekazanie jej organom państwa polskiego. Swymi kompetencjami Rada objęła powiaty augustowski, suwalski i część sejneńskiego. Od 21 stycznia 1919 roku urzędowanie w Suwałkach rozpoczął powiatowy komisarz rządowy. Mimo, iż był najwyższym przedstawicielem rządu polskiego w powiecie suwalskim, jego działalność była bardzo ograniczona, ponieważ nie był on uznawany przez Niemców. Na zewnątrz występował jedynie jako funkcjonariusz Tymczasowej Rady Obywatelskiej. 21 lutego odbyło się pierwsze posiedzenie Tymczasowej Rady Powiatowej Suwalskiej, którą w sierpniu tego roku przemianowano na Sejmik Powiatowy. W sierpniu 1919 roku, po wycofaniu się Niemców z Suwalszczyzny, w Suwałkach rozpoczęło działalność Starostwo Powiatowe. Urzędowanie jego zostało raz jeszcze przerwane, na okres od 28 lipca do 30 sierpnia 1920 roku, wkroczeniem do Suwałk wojska i administracji litewskiej. Po wyjściu Litwinów pracę starostwa suwalskiego wznowiono natychmiast, bo już 31 sierpnia i kontynuowano ją nieprzerwanie do pierw- szych dni września 1939 roku ¹.

Informacje ogólne o powiecie

Podział na powiaty wprowadzony w niepodległej Polsce w dużym stopniu był oparty na strukturze odziedziczonej po państwach zaborczych. Nowe powiaty tworzono głównie w województwach wschodnich, czego konsekwencją było to, iż różniły się one od wcześniej istniejących pod względem wielkości i liczby mieszkańców. Na terenie byłego Królestwa Kongresowego powiaty były dwukrotnie większe niż na terenach pozostałych dwóch zaborów, liczyły bowiem średnio po około 1500 km². Powierzchnia powiatu suwalskiego ² wynosiła 209 220 ha, to jest 2092 km².

Powiat suwalski na zachodzie, na odcinku 60 km graniczył z Prusami Wschodnimi, natomiast na północy oraz wschodzie, na odcinku 105 km z Litwą; jedynie południowa granica z powiatem augustowskim była granicą wewnętrzną.

Pierwotnie w skład powiatu suwalskiego wchodziło 14 gmin: Andrzejewo, Czostków, Filipów, Huta, Jeleniewo, Kadaryszki, Koniecbór, Kuków, Pawłówka, Przerośl, Sejwy, Wiżajny, Wólka, Zaboryszki ³. Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 grudnia 1924 roku, z dniem 1 stycznia 1925 roku zniesiono powiat sejneński, a jego terytorium, to jest cztery gminy wiejskie (Berżniki, Giby, Krasnopol, Krasnowo) i jedną miejską (Sejny), włączono do powiatu suwalskiego ⁴. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych, z dniem 14 grudnia 1933 roku zlikwidowano gminę Czostków, a leżące w jej obrębie miejscowości włączono do sąsiednich gmin Filipów i Przerośl ⁵. W skład powiatu wchodziło jedno miasto – Sejny. Ludność powiatu suwalskiego w okresie międzywojennym stale rosła ⁶, co obrazuje tabela 1.

Tabela 1. Liczba ludności powiatu suwalskiego wg gmin w 1927 i 1935 roku ⁷

* gminę Czostków zlikwidowano 14 grudnia 1933 roku.

Powiat suwalski zamieszkiwały osoby różnych narodowości (patrz tabela 2). Litwini skupieni byli głównie w gminach: Krasnowo, Sejwy, Andrzejewo, Berżniki, Krasnopol, Kadaryszki i w mieście Sejny. Niemcy zasiedlali głównie gminę Wiżajny, Rosjanie zaś gminy: Giby i Krasnopol. Żydów najwięcej mieszkało w Sejnach. Średnia gęstość zaludnienia na km² w 1928 roku w powiecie wynosiła 35 osób, najwyższa była w gminie Filipów 75 osób, a najniższa w gminie Giby tylko 8 osób.

Tabela 2. Liczba ludności powiatu suwalskiego wg narodowości w 1928 i 1935 roku ⁸

Na terenie powiatu było 186 km dróg bitych oraz 36 km dróg gruntowych. Trzy linie kolejowe łączyły Suwałki z Warszawą przez Grodno, z Raczkami (przejście graniczne z Prusami Wschodnimi) oraz Trakiszkami (przejście graniczne z Litwą). Sejmik finansował 107 szkół ⁹. Samorząd powiatowy nie prowadził własnego szpitala, ponieważ – jak twierdzili ówcześni urzędnicy powiatowi – „Szpital miejski w Suwałkach […] stojący na wysokości społecznych wymagań, obsługuje powiat w dostatecznej mierze”. Utrzymywał za to czterech lekarzy rejonowych (w Suwałkach, w Sejnach, w Filipowie i w Wiżajnach) i finansował szczepienia ochronne. Ponadto wydatkował na działalność fel- czera‑dezynfektora i dwie komory dezynfekcyjne do zwalczania chorób zakaźnych. głównym źródłem utrzymania ludności było rolnictwo oraz handel. Obciążenie podatkowe jednego mieszkańca powiatu w 1928 roku wynosiło 13 zł 62 gr, z tego: 5 zł 11 gr to podatek państwowy, 3 zł 64 gr – podatek powiatowy i 4 zł 87 gr podatek gminny. Dodatkowo opodatkowane było posiadanie ziemi. Za 1 ha należało płacić 6 zł 29 gr, z czego: 2 zł 63 gr na rzecz państwa, 1 zł 23 gr na rzecz powiatu i 2 zł 43 gr na rzecz gminy¹⁰.

Charakterystyka powiatu nie byłaby pełną, gdyby zabrakło w niej informacji o miesz- kańcach, których tak scharakteryzowano: „Ludność tutejsza jest spokojna, pracowita, szczerze przywiązana do swoich warsztatów pracy; ma w sobie dużą dozę patriotyzmu”¹¹.

Administracja powiatowa ogólna

W odradzającym się po 123‑letniej niewoli państwie polskim administracja terenowa była tworzona równocześnie z przejmowaniem ziem z rąk zaborców. Na mocy orędzia Rady Regencyjnej z 7 października i dekretu z 30 października 1918 roku, ustanowiono powiat jako podstawową jednostkę administracyjną. Urzędem powiatowym kierował początkowo komisarz ludowy (w okresie rządu ludowego Jędrzeja Moraczewskiego¹²), później komisarz powiatowy lub rządowy. Zgodnie z okólnikiem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 10 kwietnia 1919 roku przyjęto ostateczną nazwę na tę funkcję – powiatowy komisarz rządowy. Stanowisko komisarza miało podwójny charakter: był on przedstawicielem rządu i jednocześnie organem administracji rządowej pierwszej instancji, z dodatkowymi kompetencjami do koordynacji działań wszystkich służb i urzędów w powiecie, również podległych ministerstwom innym niż MSW¹³.

Do fundamentalnych ustaleń prawnych w kwestii funkcjonowania administracji ogólnej doszło w 1919 roku. Okazało się bowiem, iż podległość komisarzy wraz z urzędami powiatowymi bezpośrednio Ministerstwu Spraw Wewnętrznych prowadziło do zbyt dużej powolności w rozpatrywaniu spraw. Dodatkowo istnienie w terenie agend urzędów centralnych powodowało zamęt kompetencyjny i przeciążenie pracą ministrów. Stało się więc koniecznym utworzenie pośredniego szczebla administracji ogólnej. Ustawą z dnia 2 sierpnia 1919 roku O organizacji władz administracyjnych II instancji powołano do życia w Polsce centralnej województwa oraz wojewodów jako organy administracji zespolonej. Następnie, na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 sierpnia O tymczasowej organizacji powiatowych władz administracyjnych I instancji na obszarze b. zaboru rosyjskiego urzędy powiatowe przekształcono w starostwa.

Do zakresu działania starostwa należały wszystkie sprawy administracji państwowej z wyjątkiem spraw przekazanych administracji wojskowej, sądowej, skarbowej, szkolnej, kolejowej, pocztowo‑telegraficznej, urzędom ziemskim oraz organom Zarządu Dóbr Państwowych i Stadnin Państwowych. Starostwu podlegały zatem następujące kategorie spraw: a) w powiatach granicznych czuwanie nad całością granic państwa, b) wojskowe (mobilizacyjne, poborowe, świadczeń na rzecz wojska), c) ewidencji ludności (sprawy obywatelstwa, przynależności, spisy i księgi ludności, ruch ludności), d) sprawy związków i stowarzyszeń, e) kosztów leczenia, f) bezpieczeństwa publicznego (nadzór na zgromadzeniami, policją, wydawaniem paszportów), g) nadzór nad prasą i widowiskami, h) sprawy odnoszące się do posiadania, noszenia i handlu bronią oraz amunicją, i) wyznaniowe, j) opieki społecznej, k) ochrony pracy, l) aprowizacji, ł) ochrony zdrowia, m) przemysłu i handlu, n) ochrony i popierania rolnictwa, o) weterynaryjne, p) łowiectwa i rybołówstwa, r) budownictwa lądowego, wodnego, dróg kołowych, pomiarów i ruchu turystycznego, s) kultury i sztuki, ś) wszystkie sprawy administracji państwowej, które nie zostały przekazane innym jej organom lub samorządom, t) współdziałanie z władzami i organami nie podlegającymi starostwu.

Starostwo posiadało władzę zwierzchnią w zakresie administracji państwowej nad urzędami gmin oraz miast, mogło zatem wydawać im prawne zalecenia, a także udzielać wskazówek, do których magistraty i urzędy gminy obowiązane były się stosować. Starostwo miało również prawo przeprowadzania postępowań karno‑administracyjnych.

Na czele starostwa stał starosta będący przedstawicielem władzy państwowej w powiecie. Był on mianowany przez ministra spraw wewnętrznych i podlegał dyscyplinarnie wojewodzie. Był odpowiedzialny za wykonanie jego zleceń. W powiecie starosta był zarówno przedstawicielem rządu, jak i szefem administracji ogólnej oraz działów z nią zespolonych. Jako przedstawiciel władzy państwowej, w celu wykonywania swych obowiązków posiadał upoważnienie do wydawania, zatwierdzania i podpisywania zarządzeń, rozporządzeń i orzeczeń obowiązujących w podległym mu powiecie. Do starosty należało zapewnienie spokoju, ładu i bezpieczeństwa publicznego w powiecie. W związku z tym podporządkowano mu powiatowe organy policji państwowej. Starosta sprawował nadzór nad wypełnianiem przez policję zleconych jej zadań i obowiązków. Decydował również o rozmieszczeniu komisariatów i użyciu oddziałów policji. Swoje zadania wykonywał przy pomocy starostwa oraz innych podległych mu władz i urzędów. Jako naczelnik urzędu był przełożonym wszystkich urzędników i funkcjonariuszy zatrudnionych w starostwie. Nadzorował i kontrolował podległy sobie personel, ale ponosił też odpowiedzialność za jego pracę wobec wyższych instancji¹⁴. Starosta pełnił także funkcje w organach samorządu powiatowego (o czym niżej).

Proces ujednolicania i porządkowania administracji terytorialnej nasilił się po przewrocie majowym. Wyjątkowe znaczenie miało Rozporządzenie Prezydenta RP z 19 stycznia 1928 roku O organizacji i zakresie działania administracji ogólnej. Zawarte w nim uregulowania wzmacniały wyraźnie pozycję administracji rządowej. Zapisy rozporządzenia mówiły, iż władzą administracji ogólnej w powiecie jest starosta, który działa pod osobistą odpowiedzialnością, samodzielnie i jednoosobowo z wyłączeniem kolegialnego załatwiania spraw zapisanych odpowiednimi przepisami¹⁵.

Podstawą organizacji pracy Starostwa Powiatowego w Suwałkach był szczegółowy podział czynności między referaty, w których załatwiano określone pod względem formalno‑prawnym kategorie spraw. W suwalskim starostwie działało 13 referatów:

1. Referat Ogólny – realizował sprawy związane ze stanowiskiem starosty jako przedstawiciela rządu.
2. Referat Organizacyjny – obejmował sprawy dotyczące wewnętrznej organizacji urzędu, nadzoru nad działalnością podległych staroście władz i urzędów, zjazdów starościańskich, obsady stanowisk w urzędzie oraz spraw budżetowo‑gospodarczych.

3. Referat Bezpieczeństwa – zajmował się sprawami bezpieczeństwa i porządku publicznego, a w szczególności: spraw służb porządkowych, przestępczości kryminalnej, sądów doraźnych, poszukiwań, ogłaszania stanów wyjątkowych i klęsk żywiołowych, pożarów, włóczęgostwa i żebractwa, ochrony moralności publicznej, wydawania opinii i świadectw moralności, pozwoleń na widowiska i zabawy, pozwoleń na posiadanie i handel bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, nadzoru nad gajowymi w lasach państwowych i prywatnych, sprawami stowarzyszeń, związków zawodowych, spółdzielni, partii politycznych, wyborów do sejmu i senatu, bezrobocia, strajków i lokautów, pozwoleń na publiczne wiece i zjazdy, nadzoru nad prasą i drukarniami, spraw zaginionych i fałszowanych dokumentów, ewidencji i ruchu ludności, paszportów, obcokrajowców i azylantów, bezpieczeństwa granic, gołębi pocztowych, kart rowerowych oraz żeglugi powietrznej.
4. Referat Administracyjny – jego zakres kompetencji był najbardziej różnorodny, obejmował sprawy: spisu ludności, wywłaszczeń, aprowizacji, regulacji cen, walki z lichwą i spekulacją oraz nadzoru nad gminami w zakresie: wyborów do organów gminnych, wyboru sołtysów, podwodów i szarwarku, podatków, zmian terytorialnych i nazw miejscowości, wyznań, sekt religijnych, kultury i sztuki, trzeźwości, nadawania obywatelstwa i stanu cywilnego, przemysłu, handlu, rzemiosła, kopalnictwa, nadzoru nad cechami i stowarzyszeniami gospodarczymi, miar i wag, łowiectwa, wód.
5. Referat Wojskowy – zajmował się sprawami dotyczącymi poboru do wojska, mobilizacji, kwaterunku, obrony państwa oraz ewidencji zwierząt pociągowych, wozów, pojazdów mechanicznych i rowerów.
6. Referat Karno‑Administracyjny – realizował sprawy związane z uprawnieniami starosty do prowadzenia postępowań karno‑administracyjnych, konfiskat i aresztów gminnych.
7. Referat Opieki Społecznej – głównie doradzał i pośredniczył w załatwianiu spraw emerytalnych, inwalidzkich i ubezpieczeń społecznych, dla których osobny referat w przypadku powiatu suwalskiego działał w starostwie białostockim.
8. Referat Odbudowy i Daniny Leśnej – obejmował sprawy odbudowy budynków ze zniszczeń wojennych, udzielania i umarzania pożyczek oraz przyznawania budulca na odbudowę, kwestie wymiaru i poboru daniny leśnej.
9. Referat Spraw Budowlanych – zajmował się sprawami administracji, budowy i remontów gmachów państwowych, nadzorem budowlanym oraz wydawaniem zezwoleń na budowę w strefie nadgranicznej.
10. Referat Sanitarny – obejmował sprawy nadzoru nad działalnością gabinetów lekarskich, dentystycznych i pielęgniarskich, walki z chorobami zakaźnymi, szczepień ochronnych, policji sanitarnej, aptek i składów aptecznych, wytwórni napojów mineralnych i gazowanych, opieki nad matką i dzieckiem oraz funkcjonariuszami państwowymi, utrzymaniem higieny w szkołach, wydawaniem urzędowych świadectw i orzeczeń o zdrowiu.
11. Referat Weterynaryjny – realizował sprawy odnoszące się do personelu weterynaryjnego, rzeźni, jatek i targowisk, transportu zwierząt i paszportów zwierzęcych, zakładów i miejsc utylizacji padłych zwierząt, walki z chorobami zwierzęcymi oraz lecznicami weterynaryjnymi.
12. Referat Ochrony Lasów – obejmował sprawy zagospodarowania i ochrony lasów, sprawy dozoru nad obiektami leśnymi i zalesianiem nieużytków.
13. Referat Rolnictwa i Reform Rolnych – prowadził sprawy dotyczące przekształceń ustroju rolnego oraz nadzoru nad rolnictwem i rybactwem.

      

Teren województwa białostockiego podzielony był na pięć obwodów ochrony lasów. Komisarz Ochrony Lasów III obwodu miał siedzibę w starostwie powiatowym grodzieńskim i obejmował swym zasięgiem powiaty: grodzieński, sokólski, augustowski i suwalski.

Architekt powiatowy suwalski załatwiał sprawy architektoniczno‑budowlane dla powia- tów augustowskiego i suwalskiego.

Referaty rolnictwa i reform rolnych istniały we wszystkich starostwach powiatowych, a prowadził je komisarz, względnie podkomisarz ziemski. Obwód komisarza ziemskiego z siedzibą w Suwałkach obejmował powiaty suwalski i augustowski¹⁶.

Samorząd powiatowy

W 1918 roku na obszarach odradzającej się Polski funkcjonowały różne organy samorządu terytorialnego, pozostałe po państwach zaborczych. Najpilniejszymi potrzebami stały się zatem polonizacja odziedziczonych instytucji oraz wprowadzenie regulacji prawnych pozwalających na ujednolicenie zastanych rozwiązań i dostosowanie ich do potrzeb nowo powstałego państwa polskiego. Mimo podejmowanych działań, ujednolicenie organów samorządu terytorialnego oraz przepisów prawnych w Polsce nastąpiło dopiero w 1933 roku.

Pierwsze regulacje prawne dotyczące samorządu powiatowego stanowiły dekrety z 5 grudnia 1918 roku O tymczasowej ordynacji wyborczej do sejmików powiatowych oraz z 4 lutego 1919 roku O tymczasowej ordynacji powiatowej dla obszarów Polski byłego zaboru rosyjskiego. Ustalono, iż każdy powiat administracyjny był również jednostką samorządu terytorialnego. Rozróżniono dwa rodzaje powiatów: powiat ziemski, który obejmował gminy wiejskie i miasta niewydzielone oraz powiat miejski (grodzki), który stanowiły miasta wydzielone, liczące ponad 25 tys. mieszkańców. Art. 3 dekretu z 5 lutego 1919 roku dopuszczał wyłączenie z powiatu również mniejszych miast, o ile zachodziła taka potrzeba. Przepisy te zastosowano do miasta Suwałki, które decyzją Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z grudnia 1919 roku stały się miastem wydzielonym.

Uprawnienia powiatowych związków komunalnych obejmowały zarówno własny, jak i poruczony (tj. zlecony) zakres działalności. Do własnego zakresu działania należał: a) zarząd własnym majątkiem, b) budowa i utrzymanie dróg i innych środków komunikacyjnych, c) ochrona i rozwój rolnictwa, handlu i przemysłu, d) ochrona zdrowia publicznego, zakładanie i utrzymywanie szpitali i urządzeń sanitarnych, e) dobroczynność publiczna, f) popieranie oświaty, g) podnoszenie poziomu obyczajności i kultury społecznej. Do poruczonego zakresu działania należały w szczególności opieka i nadzór nad gospodarką gmin wchodzących w skład powiatu. Dochód powiatowych związków komunalnych stanowiły: a) dochody z własnego majątku, b) zyski z przedsiębiorstw, c) ustawowe dotacje państwowe, d) opłaty za czynności administracyjne powiatowych organów komunalnych, e) opłaty za używanie zakładów i urządzeń utrzymywanych przez powiatowe związki komunalne w interesie publicznym, f) specjalne opłaty na pokrycie kosztów założenia i utrzymania urządzeń komunalnych, pobierane od właścicieli nieruchomości i zakładów przemysłowych lub handlowych, którzy czerpali z tych urządzeń specjalne korzyści, g) dodatki do podatków państwowych i gminnych, h) bezpośrednie i pośrednie samodzielne podatki powiatowe, i) zyski z monopoli handlowych, j) pożyczki krótko‑ i długoterminowe.

Organami ziemskiego samorządu powiatowego były: sejmik powiatowy (później rada powiatowa), wydział powiatowy i przewodniczący (komisarz) wydziału powiatowego, względnie jego zastępca.

Sejmik powiatowy składał się z delegatów miast i gmin powiatu, po dwóch przedstawicieli z każdej gminy, wybieranych na 3 lata. W gminach wiejskich wyboru delegatów do sejmiku dokonywały rady gminne, zaś w gminach miejskich – członkowie rad miejskich i magistratów, na wspólnym posiedzeniu pod przewodnictwem burmistrza. Urząd członka sejmiku był honorowy, choć wypłacano mu diety i zwrot kosztów podróży. członek sejmiku nie mógł zajmować żadnej płatnej posady w urzędzie powiatowym, państwowym lub samorządowym, nie mógł też wchodzić w żadne stosunki ekonomiczne z samorządem. Jeżeli rozpatrywana sprawa w sposób materialny dotyczyła członka sejmiku albo jego krewnego lub powinowatego w pierwszych trzech stopniach, nie mógł on być obecny przy jej omawianiu i głosowaniu. Za nieusprawiedliwioną nieobecność na posiedzeniu członek sejmiku podlegał karze pieniężnej, za opuszczenie trzech kolejnych posiedzeń bez usprawiedliwienia tracił mandat. Można było zawiesić członka sejmiku na jedno do trzech posiedzeń ze względu na niewłaściwe zachowanie lub blokowanie obrad. Sejmik powiatowy miał również prawo wykluczyć członka ze swego grona za „czyn hańbiący” większością 2/3 głosów wszystkich członków. Sejmik powiatowy był organem uchwałodawczym i kontrolującym. Do jego uprawnień należało: a) zatwierdzanie budżetu i bilansu, b) decydowanie o większych jednorazowych wydatkach, c) zaciąganie pożyczek, d) uchwalanie przepisów dotyczących podatków i opłat, e) wybór członków wydziału powiatowego i wykluczanie członków sejmiku, f) powoływanie komisji specjalnych i ich członków, g) uchwalanie regulaminu dla sejmiku, wydziału powiatowego i komisji, h) określenie liczby i wynagrodzenia powiatowych urzędników komunalnych, i) załatwianie spraw wyznaczonych sejmikowi na mocy ustaw specjalnych. Sejmik zwoływany był przez przewodniczącego przynajmniej raz na kwartał, posiedzenia były jawne, a podejmowane uchwały należało podawać do publicznej wiadomości. Przewodniczącym sejmiku powiatowego był starosta. Fakt ten, co należy podkreślić, znacząco wzmacniał pozycję administracji rządowej w organach samorządowych, a tym samym i znaczenie samego starosty.

Organem wykonawczym samorządu był wydział powiatowy. Składał się on z prze- wodniczącego i sześciu członków, wybieranych na trzy lata przez sejmik spośród mieszkańców powiatu. Wydział powiatowy zwoływał przewodniczący przynajmniej raz w miesiącu. Wydział przygotowywał sprawy mające wejść pod obrady sejmiku, sprawował nadzór nad samorządem gmin wiejskich i miast niewydzielonych, miał uprawnienia dyscyplinarne wobec burmistrzów, ławników, wójtów, i sołtysów, a ponadto podejmował decyzje we wszystkich sprawach niewymagających uchwał sejmiku.

Właściwy organ wykonawczy powiatowego związku komunalnego stanowił starosta jako przewodniczący wydziału powiatowego. Do jego uprawnień należało wykonywanie wszystkich uchwał sejmiku i wydziału, prowadzenie spraw bieżących, decydowanie samodzielnie w sprawach niecierpiących zwłoki. Starosta zatrudniał urzędników powiatowego związku komunalnego, po wysłuchaniu opinii wydziału powiatowego. Miał prawo wniesienia protestu przeciwko uchwale wydziału (podobnie jak wydział przeciwko uchwale sejmiku)¹⁷.

Nadzór nad samorządem powiatowym sprawował w I instancji wojewoda przy udziale wydziału wojewódzkiego, w II zaś minister spraw wewnętrznych. Minister miał prawo rozwiązywania sejmików i wydziałów, połączone z możliwością przekazywania ich uprawnień staroście.

Jednakże starosta, zastępując sejmik i wydział, miał ograniczone kompetencje: nie mógł sprzedawać czy obciążać nieruchomości powiatowego związku komunalnego ani też zaciągać pożyczek. Zatwierdzenia przez ministra spraw wewnętrznych wymagała również część uchwał sejmiku dotycząca: 1) środków komunikacyjnych, 2) wprowadzania i po- bierania podatków powiatowych i opłat, dodatków do podatków państwowych i gminnych oraz ustanawiania monopoli handlowych, 3) ustalenia budżetu powiatowego związku komunalnego, 4) zaciągania wysokich pożyczek, 5) kupna i sprzedaży nieruchomości, 6) lokat kapitału. Na uchwały i zarządzenia organów powiatowego związku komunalnego można było wnosić skargi na ręce przewodniczącego (starosty) do Ministra Spraw Wewnętrznych, na decyzje zaś tego ostatniego – do Sądu Najwyższego¹⁸.

Pewnych zmian prawnych w działalności powiatowego samorządu terytorialnego dokonała ustawa z dnia 23 marca 1933 roku O częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. Mimo swej skromnej nazwy, ustawa kompleksowo uporządkowała organizację samorządu terytorialnego w kraju (z wyjątkiem województwa śląskiego) i w rezultacie otrzymała miano „ustawy scaleniowej”.

W myśl nowej ustawy organem uchwałodawczym i kontrolującym w powiatowych związkach samorządowych była rada powiatowa. członkami rady byli radni i członkowie wydziału powiatowego. Radnych wybierały kolegia wyborcze złożone z radnych i członków zarządów gmin wiejskich i miast niewydzielonych. Kadencja organu uchwałodawczego jak i wykonawczego trwała 5 lat, natomiast zawodowi członkowie zarządów pełnili swoje funkcje przez 10 lat. Podobnie jak wcześniej, do kompetencji rady powiatowej należało m.in.: uchwalanie budżetu, zaciąganie pożyczek, tworzenie przedsiębiorstw i zakładów, a także wybór członków wydziału powiatowego i komisji. Radą powiatową, tak jak i wydziałem powiatowym, kierował starosta. Wydział powiatowy, podobnie jak poprzednio, był organem zarządzającym i wykonawczym, z dominującą rolą starosty. Stałym organem rady powiatowej w zakresie kontroli nad działalnością finansową i gospodarczą organów zarządzających była powoływana komisja rewizyjna. Komisja była organem kolegialnym, jej przewodniczącego i członków wybierała rada spośród siebie lub spoza swego grona¹⁹.

Ustawa „scaleniowa”, obok dobrych rozwiązań, jakimi było niewątpliwie ujednolicenie zasad działania samorządu terytorialnego, wprowadzała też uregulowania negatywne, do których należało ograniczenie kompetencji ciał kolegialnych na rzecz organów działających jednoosobowo, co wyraźnie świadczyło o wzmocnieniu pozycji starosty wobec samorządu. Ustawa rozszerzała również zakres nadzoru nad samorządem terytorialnym na organy administracji ogólnej, którym przyznawała – dość często stosowaną – możliwość wprowadzania zarządów komisarycznych²⁰.

W skład suwalskiego Sejmiku Powiatowego, a później Rady Powiatowej, prócz starosty jako przewodniczącego, wchodziło 26 radnych, wydział powiatowy tworzyło 6 członków i starosta jako przewodniczący, komisja rewizyjna liczyła 3 osoby. Przy Sejmiku Powiatowym, później Radzie Powiatowej w Suwałkach, działały następujące komisje: rolna, oświaty, sanitarna, drogowa oraz opieki społecznej. Odpowiedniki tych komisji istniały w miarę potrzeby we wszystkich gminach.

Gminy powiatu suwalskiego łącznie z miastem Sejny używały pieczątki nagłówkowej z napisem „Urząd Gminy” oraz do spraw służbowych pieczęci okrągłej z herbem Suwalszczyzny (jodełka i trzy rzeczki) z napisem w otoku „Wójt Gminy”. Od sierpnia 1936 roku gminy w powiecie suwalskim korzystały z nowej pieczęci urzędowej, owalnej, u góry z godłem Polski, poniżej zaś z napisem „Zarząd Gminy w … Powiat Suwalski”²¹.

„Samorząd jak wszystko w nowo powstającym państwie, ma wielkie przeszkody do pokonania w swym działaniu”²² mówił Ksawery Rukat podczas uroczystości poświęcenia gmachu Szkoły Powszechnej w Żubrynku 25 maja 1925 roku, w obecności Tadeusza Łopuszańskiego, wiceministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Rzeczywiście, sytuacja władz powiatowych w Suwałkach od początku ich funkcjonowania nie była łatwa. Utrzymująca się okupacja Suwalszczyzny przez wojska niemieckie, następnie wkroczenie wojska i administracji litewskiej, zniszczenia wojenne, niedostosowane, odziedziczone po zaborcy prawo – takim wyzwaniom musiały sprostać władze powiatowe w początkach urzędowania. W następnych latach nie było łatwiej, kolejne samorządy musiały borykać się z wieloma przeszkodami, przede wszystkim zaś z niedostatecznym finansowaniem rozwijającego się powiatu.

Cechą charakterystyczną organizacji samorządu terytorialnego w omawianym okresie było współdziałanie organów wykonawczych samorządu powiatowego z organem administracji ogólnej. Warto jednak raz jeszcze podkreślić, iż starosta wyposażony był w bardzo szeroki zakres kompetencji, co istotnie wpływało na znaczenie tego stanowiska.

W okresie międzywojennym siedziba Starostwa Powiatowego w Suwałkach mieściła się w budynku przy ulicy Kościuszki 71. Funkcję starosty w latach 1919–1939, pełnili kolejno: Ludwik Wisłocki (objął urzędowanie 21 stycznia 1919 roku jako komisarz rządowy) Zygmunt Kmita (lato 1919 – sierpień 1921) Włodzimierz Baranowski (1921–1927) Wacław Iszora (styczeń – październik 1927) Olgierd Malinowski (1927–1934) Alojzy Kaczmarczyk (marzec 1934 – listopad 1934) p.o. Konstanty Dziembowski (1934–1935) Antoni Wojciechowski (1935–1937) Włodzimierz Baranowski (1937–1939)²³. Wymieniając kolejnych starostów, nie sposób zapomnieć o wielu znakomitych samorządowcach, wspominając choćby cytowanego już Ksawerego Rukata²⁴ czy Aleksandra Putrę²⁵. To dzięki zaangażowaniu i pracowitości takich, związanych z Suwalszczyzną ludzi, sprawnie działał samorząd, powstawały nowe szkoły i drogi, rozwijał się ruch spółdzielczy – tworzyło się oblicze powiatu suwalskiego.