POWSTANIE STYCZNIOWE NA SUWALSZCZYŹNIE

Materiały z sesji naukowej

Powstanie styczniowe, jak mało które wydarzenie, wywarło znaczący wpływ na dzieje najnowsze Polski, w tym i ziem północno-wschodnich. Mija 140 lat od jego wybuchu, a wciąż nie udało się zebrać pełnej dokumentacji zrywu niepodległościowego trwającego ponad osiemnaście miesięcy, zamykającego się liczbą około 1200 bitew, bojów, potyczek i zadziwiającego istnieniem państwa konspiracyjnego. Nie ustają dyskusje wśród historyków wojskowości odnośnie sposobu prowadzenia walk, wciąż powraca się do politycznych sporów wewnętrznych, do implikacji zagranicznych, a chyba najczęściej – do skutków przegranej i postawy niektórych społeczności (chłopi, Żydzi). Właściwie dopiero od niedawna można prowadzić szerzej kwerendy w archiwach na terenie Rosji, wzrosło też zapotrzebowanie na monografie regionalne i opracowania cząstkowe. W tej sytuacji bardzo ważna była sesja naukowa, zorganizowana przez Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe, Muzeum Okręgowe i Archiwum Państwowe w Suwałkach 19 stycznia 2002 roku. Materiały publikowane z tej sesji z pewnością zajmą trwałe miejsce w literaturze przedmiotu.

Nie ma potrzeby streszczania poszczególnych artykułów, ale chciałbym wskazać na niektóre ich walory. Waleria Śliwowska zaprezentowała dzieło, którego nie można przecenić, czyli kartotekę i bazy danych polskich zesłańców w XIX wieku oraz pokazała ich znaczenie dla badań nad losami uczestników powstania styczniowego. Autorka podała przykładowo biogramy niektórych osób z ówczesnej guberni augustowskiej, w tym Józefa Karpowicza (Teodora Stefańskiego) i rodziny oraz Szymona Katylla (Faustyna Kniażewicza). Można powiedzieć, że jest to koronkowa robota, przypominająca momentami postępowanie wytrawnego detektywa. O źródłach z zasobów Litewskiego Państwowego Archiwum Historycznego w Wilnie napisał Sławomir Filipowicz i ten tekst napawa optymizmem co do dalszych postępów badawczych, byle przybyło prowadzących kwerendy i nie pogorszyły się warunki korzystania z zasobów akt w Wilnie, Grodnie, Petersburgu, Moskwie, Irkucku. Andrzej Matusiewicz zebrał starannie rozproszone dane o manifestacjach patriotycznych w Suwałkach w 1861 roku, ukazując m.in. znaczenie dwóch wizyt w mieście Władysława Syrokomli, aktywizacji księży i wiernych (Studzieniczna!), zdarzeń 11 czerwca. Z kolei Jarosław Szlaszyński napisał tekst źródłowy o powstaniu styczniowym na Augustowszczyźnie. Wiele w nim jest nazwisk osób z organizacji cywilnych (rola zaopatrzenia) i oddziałów leśnych, nie tylko Konstantego Ramotowskiego „Wawra”. Autor skorygował, a przede wszystkim uzupełnił wcześniejsze opracowania, w tym i podstawową pracę Stanisława Chankowskiego Powstanie styczniowe w Augustowskiem. Wszyscy piszący powracali do tematu represji carskich. A. Matusiewicz przedstawił wątki związane z 13 egzekucjami w Suwałkach. Współcześni suwalczanie powinni dobrze zapoznać się z ustaleniami odnośnie sposobów i miejsca wykonywania wyroków. I jeszcze chcę wskazać na arytykuł Jerzego Szumskiego o osadnictwie na Suwalszczyźnie po powstaniu styczniowym jako następstwie ukazów uwłaszczeniowym. Z tych reform skorzystali także staroobrzędowcy i jednowiercy*.

Adam Dobroński

* Podczas sesji referat pt. Powstańcy styczniowi z Suwalszczyzny – kawalerowie Orderu Virtuti Militari i Krzyża Niepodległości wygłosił także Krzysztof Filipow. (Red.)