Danuta Kaszlej, Zbigniew Kaszlej                                      cz. 3 z 4

Ujawnienie żołnierzy Obwodu Suwalsko-Augustowskiego

Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”

Wykazy członków konspiracji ujawniających sięna mocy Ustawy o amnestii

z dnia 22 lutego 1947 rokuw PUBP w Augustowie oraz w PUBP w Suwałkach

Wykazy ujawnionych sporządziliśmy odrębnie dla Augustowa i Suwałk na podstawie danych zawartych w oświadczeniach, składanych podczas ujawnienia przez żołnierzy konspiracji. Prezentujemy podstawowe dane, których wiarygodność konfrontowaliśmy z innymi źródłami.

Nie podajemy informacji o przynależności organizacyjnej każdego z ujawniających się, choć znajdują się one w kwestionariuszach oświadczeń. Nie możemy bezkrytycznie uznać jej za wiarygodną, bowiem na mocy ustawy z 22 lutego 1947 roku ujawniało się wielu członków zarówno AK, jak i podziemia poakowskiego, ponieważ z amnestii w sierpniu 1945 roku na ziemi suwalsko-augustowskiej skorzystały tylko pojedyncze osoby ¹. Wśród ujawniających się znajdowali się ci członkowie konspiracji, którzy przynależeli tylko do Armii Krajowej, jak i osoby, które kontynuowały działalność w strukturach Armii Krajowej Obywateli oraz takie, które zaangażowane były również w struktury WiN. Po latach trudno jest ustalić, do jakiego okresu dana osoba była zaangażowana w działalność konspiracyjną. Nie należy wierzyć najczęściej występującemu w oświadczeniach wpisowi – członek AK-WiN. Funkcjonariusze PUBP, spisujący dane ujawniających się, posługiwali się utartymi schematami, które upraszczały wypełnienie kwestionariuszy. Należał do nich zwrot: „Do organizacji AK zostałem zwerbowany przez...”, czy też etykieta: „Należał do AK-WiN”. Być może użycie tego określenia nie tylko ułatwiało pracę, ale było też dobrze widziane przez zwierzchników, bowiem według sprawozdań z akcji amnestyjnej w Augustowie, ujawniali się tylko członkowie WiN-u, co nie było zgodne z prawdą ². Ujawniający się nazwę WiN słyszeli często po raz pierwszy od funkcjonariusza UB. W odniesieniu do żołnierzy konspiracji czynnych do roku 1947, takie zakwalifikowanie ich nie stanowiło przekłamania. Nie dzielili oni swej patriotycznej działalności na okres AK i WiN-u. Pozostawali wierni tym samym wartościom – szyld nie był ważny ³. Natomiast przypisanie przynależności do WiN członkom siatki konspiracyjnej na wsiach, tym, którzy byli aktywni w czasie drugiej wojny światowej, a po wyzwoleniu nie przejawiali działalności, jest oczywistym nadużyciem.

Chcąc określić przynależność konspiracyjną ujawniających się w 1947 roku, należy brać pod uwagę, że byli oni zainteresowani minimalizowaniem podawanego stażu i zakresu swej działalności. Rozumieli doskonale, że władza ludowa inaczej traktuje działalność skierowaną przeciwko okupantowi niemieckiemu, inaczej pozostawanie w konspiracji po wyzwoleniu. Z zebranych przez nas relacji wynika, że zawsze, gdy było to możliwe, ujawniający zatajali działalność po wyzwoleniu. Zataić jej nie mogli ci, którzy byli zdekonspirowani (przebywali w oddziałach leśnych).

Można przyjąć z dużą dozą prawdopodobieństwa, że większość ujawniających się 25 kwietnia 1947 roku w ramach akcji amnestyjnej organizowanej odgórnie przez Okręg Białostocki WiN-u, to członkowie Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Jest to jednak tylko hipoteza.

Te osoby, których aktywną działalność aż do ujawnienia potwierdzają niezależne od siebie źródła, ujęliśmy w zestawieniu: „Składy osobowe patroli Obwodu Suwalsko-Augustowskiego WiN”.

Trudność innego typu stanowiła pisownia osób wypełniających oświadczenia; zarówno w Augustowie, jak i w Suwałkach zapisy są często nieczytele, funkcjonariusze PUBP popełniali wiele błędów w pisowni nazwisk, imion oraz innych danych dyktowanych przez osoby ujawniające się. Bezbłędne odczytanie po latach tak wypełnionych oświadczeń nastręcza wiele trudności i wymaga konfrontacji z innymi źródłami.

Tabele zawierają następujące informacje: nr oświadczenia – liczba porządkowa kwestionariusza oświadczenia, który był wypełniany dla każdej osoby oddzielnie przez pracownika PUBP w miejscu ujawnienia. Każdy z urzędników bezpieczeństwa prowadził własny rejestr podpisanych przez ujawniających się oświadczeń; imię i nazwisko, imię ojca – w niektórych oświadczeniach nie zostało wpisane imię ojca, co było prawdopodobnie wynikało z braku staranności pracownika PUBP spisującego dane. Tam, gdzie był wpis nieczytelny, umieściliśmy znak zapytania; data i miejsce urodzenia – u większości osób wpisana została pełna data urodzenia. W PUBP w Suwałkach część oświadczeń zawiera tylko rok urodzenia, z czego można wnioskować, że wypełniała je jedna osoba. Daje to mało ważną, lecz ciekawą informację o tym, jak często zmieniali się funkcjonariusze PUBP; pseudonim – brak wpisu oznacza, że nie był podany. W wypadkach wpisów trudnych do odczytania, gdy nie było możliwe skonfrontowanie z innymi źródłami, podajemy alternatywne wersje; data ujawnienia – pozwala ona prześledzić dynamikę akcji amnestyjnej. W obydwu tabelach powtarzającą się najczęściej datą jest 25 kwietnia 1947 roku, czy dzień zbiorowego ujawnienia się żołnierzy Obwodu Suwalsko-Augustowskiego WiN-u; nr zaświadczenia – po podpisaniu oświadczenia każda osoba ujawniająca się otrzymywała zaświadczenie ze stemplem PUBP, potwierdzające fakt ujawnienia. Zaświadczenia te miały odrębną numerację od liczby porządkowej oświadczeń.

Zestawienie informacji z rubryki pierwszej i piątej pozwala uchwycić niekonsekwencje w numeracji oświadczeń wypisywanych podczas zbiorowego ujawnienia w PUBP w Suwałkach. Osoby ujawniające się 29 kwietnia i 3 maja 1947 roku mają numery oświadczeń odpowiadające numeracji z 25 kwietnia tegoż roku. Mogłoby to wskazywać, że podczas zbiorowego ujawnienia żołnierzy Obwodu Suwalsko-Augustowskiego WiN-u pozostawiane były ponumerowane kwestionariusze oświadczeń dla osób, o których ujawnieniu, w późniejszym terminie, zapewniało kierownictwo obwodu. Prostszym wytłumaczeniem jest założenie, że liczby porządkowe oświadczeń zostały wpisane dopiero po zakończeniu akcji amnestyjnej, a nadanie oświadczeniom numeracji z tego dnia osobom ujawniających się po 25 kwietnia 1947 było wynikiem bałaganu lub zmęczenia. Analiza spisywanych oświadczeń wykazuje, że komisja amnestyjna w dniu zbiorowego ujawnienia miała nawał pracy. Spisanie 150 osób było problemem, pomimo dużej rotacji funkcjonariuszy tym się zajmujących.

Wykaz osób, które ujawniły się w PUBP w Augustowie

Ciąg dalszy