Michał Gnatowski

Z tajnych archiwów radzieckich

Dokumenty NKWD o sytuacji społeczno-gospodarczej

i polskim podziemiu niepodległościowym na Augustowszczyźnie

w 1940 roku

Wśród dokumentów w zespole Wydziału Specjalnego KC Komunistycznej Partii (bolszewików) Białorusi (KP(b)B) moją uwagę zwróciły sprawozdania rejonowych oddziałów (wydziałów) NKWD z rejonów nagranicznych obwodów białostockiego i brzeskiego. Są w nich szczegółowe informacje o sytuacji społeczno-politycznej i gospodarczej, o postawach ludności i polskim podziemiu oraz systemie represji i penetracji terenu przez NKWD. Dwie dotyczą Augustowszczyzny. 

Jak wiadomo, powiat augustowski po wprowadzeniu radzieckiego podziału administracyjnego w 1940 roku podzielony został na dwa rejony: augustowski i sopoćkiński. Rejon augustowski obejmował gminy: Bargłów, Dębowo, Kolnicę, Sztabin i część gminy Lipsk oraz gminę Prusy z powiatem szczuczyńskim (grajewskim). Odeszła natomiast z powiatu augustowskiego znaczna część gmin Dowspuda i Szczebro-Olszanka do Niemiec wraz z obwodem suwalskim. Do rejonu sopoćkińskiego weszły gminy: Balla Wielka, Hołynka, Łabno i część gminy Lipsk. Rejony dzieliły się na jednostki szczebla gminnego - rady wiejskie, zwane "sielsowietami".

W nowo utworzonych rejonach powołano, zgodnie z radzieckim systemem, władze rejonowe: Komitet Rejonowy (KR), KP(b)B, Rejonową Radę Wykonawczą (RRW) oraz Rejonowy Oddział (Wydział) NKWD, z którego w lutym 1941 roku wydzielono służby bezpieczeństwa w działający jednocześnie Oddział (Wydział) NKGB. W Augustowie zorganizowano też odrębną placówkę nadgraniczną NKWD (NKGB), która zajmowała się penetracją terenów nadgranicznych.

Wszystkie funkcje kierownicze oraz znaczną część pozostałych w rejonie i siel- sowietach sprawowali funkcjonariusze przybyli ze wschodu. Według danych z 10 grudnia 1940 roku do powiatu augustowskiego skierowano 445 osób, głównie Białorusinów. Otrzymali oni zadanie, w jak najkrótszym czasie zsowietyzować i zrusyfikować zajęte w wyniku zbrojnej agresji tereny.

Publikowane dokumenty przedstawiają rzeczywiste cele radzieckiej polityki na Augustowszczyźnie, mechanizmy funkcjonowania władz w terenie oraz zakres i formy represji wobec miejscowej ludności, zwłaszcza polskiej. 

Radzieckie dokumenty wyróżniają się specyficznym charakterem. Jest w nich dużo retoryki, często dominującej nad treścią oraz fałszywe naciągane oceny i dyskryminujące przeciwnika nazewnictwo. Na przykład, podziemie niepodległościowe nazywane jest "bandami" a jego uczestnicy "bandytami", polskie przedwojenne partie i organizacje - "faszystowskimi", "kontrrewolucyjnymi", chociaż nie było tu żadnej rewolucji, itp. Państwo polskie traktowane jest zawsze jako "niebyłe" i stąd takie określenie: "byli oficerowie byłej armii polskiej" itp.

Publikowane dokumenty przygotowane zostały jako "tajne specjalnego znaczenia", dlatego nie zatroszczono się o ich formę i poprawność językową. W przekładzie starałem się zachować ich styl oraz pisownię nazwisk, nazw partii i organizacji, pomimo że często podawano je w brzmieniu fonetycznym lub w zrusyfikowanej, a niekiedy nawet częściowo zniekształconej formie, lecz nie zmieniającej istoty sprawy. Jest to ważne, ponieważ pozwala zachować autentyczność dokumentów i obok informacji wydobyć z nich sposób widzenia opisywanych spraw, stopień znajomości rozstrzyganych problemów oraz określić merytoryczny poziom zawodowego przygotowania radzieckich funkcjonariuszy.

W aneksie do dokumentów zamieszczam obsadę personalną głównych stanowisk władz rejonowych, odpowiedzialnych za to, co się tu działo. Od nich bowiem zależała praktyczna realizacja radzieckiej polityki w regionie, m.in. sposób i zakres stosowania represji. Mogli oni działać z nadgorliwością lub mniej drastycznie. Ponadto nie można całą odpowiedzialnością obarczać zbrodniczy system. Ponoszą ją także ludzie systemu i to nie tylko zleceniodawcy, lecz również wykonawcy. W radzieckiej machinie zbrodni i udręki, pomimo centralizmu i wielostronnych zagrożeń, które obejmowały również sprawujących władzę, istniał pewien margines swobody w postępowaniu. Nadgorliwość terenowych funkcjonariuszy radzieckich i zwykła głupota tych ludzi, którzy niewiele zrozumieli z tego, co zastali na zajętych ziemiach, było codzienną udręką miejscowej ludności.

Publikuję dwie informacje: Naczelnika Rejonowego Oddziału NKWD w Augustowie, Dmitrija Żadowskiego i Naczelnika Rejonowego Wydziału NKWD w Sopoćkiniach, Michaiła Cruszczowa.

W dokumentach występują m.in. następujące skróty:

a/s - antysocjalistyczny

B/O - obwód białostocki

DP - areszt tymczasowy

DSK - Dom Socjalistycznej Kultury

gostorg - handel państwowy

k/r - kontrrewolucyjny

LKZMB - Komunistyczny Związek Młodzieży Białorusi

OZON - Obóz Zjednoczenia Narodowego

PAP -Polska Armia Powstańcza

PAW - Polska Armia Wyzwolenia

RajFO - Rejonowy Wydział Finansowy

RajONO - Rejonowy Wydział Oświaty Ludowej

Rajzdraw - Rejonowy Wydział Zdrowia

RajZO - Rejonowy Wydział Rolnictwa (Ziemski)

Rajpotrebsojuz - Rejonowy Związek Spółdzielni Spożywców

ROM - Rejonowy Oddział Milicji Robotniczo-Chłopskiej

UGB UNKWD - Zarząd Bezpieczeństwa Państwowego Partii (bolszewików)

"Zagotskot" - Instytut Skupu Bydła

Dokument nr 1

Ściśle tajne^a)

Informacja o sytuacji polityczno-ekonomicznej rejonu augustowskiego obwodu biało- stockiego sporządzona 17 września 1940 r.

1. Ekonomiczna i geograficzna charakterystyka rejonu

Rejon augustowski wydzielony został z byłego powiatu augustowskiego, oprócz tego dodatkowo weszła w jego skład gmina pruska, z byłego powiatu grajewskiego.

Powierzchnia rejonu wynosi 1074 m kw. Ziemi ornej jest 25 tys. ha, łąk i pastwisk - 40 tys. ha, lasów - 29 tys. ha. Rejon od zachodu i północnego zachodu graniczy z Niemcami na odcinku 58 km. Granica przebiega wśród lasów, a w części także przez bagna i jeziora, co utrudnia jej ochronę. Pod względem administracyjnym rejon dzieli się na: jedną Radę Miejską i 13 rad wiejskich, które obsługują 162 miejscowości.

Przemysł w rejonie słabo rozwinięty: jest jeden tartak produkujący tarcicę na eksport, zatrudniający łącznie 540 pracowników. Zakład posiada 6 linii produkcyjnych i własną elektrownię, która zaopatruje w prąd również siedzibę rejonu.

Oprócz tego są jeszcze dwa tartaki z pojedynczymi liniami produkcyjnymi, zasilanymi silnikami parowymi, z ogólną liczbą 75 osób zatrudnionych.

Jest też zakład skórzany, odbudowany za władzy radzieckiej, zatrudniający 50 robotników, chociaż wyposażony został w sprzęt pozwalający zatrudnić 300 robotników. W rejonie jest 5 młynów wytwarzających mąkę i kaszę, w tym dwa elektryczne i 3 wodne, z których 2 pracują na śluzach Kanału Augustowskiego.

W rejonie powstał sowchoz hodowlany "Konnica"^b) w byłym majątku obszarniczym pułkownika Osiewicza. W sowchozie jest 225 ha ziemi, 126 koni, 283 sztuki bydła rogatego, 129 sztuk świń i 335 sztuk owiec.

Zorganizowano też 9 kołchozów, w których łącznie jest 1488 ha ziemi, 165 koni, 168 sztuk bydła rogatego, 174 sztuk świń i 19 sztuk owiec. Do kołchozów wstąpiło 211 gospodarstw. W większości kołchozy organizowano w byłych majątkach przez byłych parobków i wszyscy oni otrzymali od państwa radzieckiego cały sprzęt kołchozowy, taki jak: zabudowania, bydło, narzędzia gospodarcze. Oprócz tego kołchozy otrzymały obsianą ziemię po wysiedlonych osadnikach i leśnikach, a także obsiane pola osób, które wyjechały na stały pobyt do Niemiec.

Zbiory w kołchozach przebiegły sprawnie i sprawnie przebiegają omłoty. Ze zbiorów z 665 ha omłócono zbiory z 30 ha. Plan dostaw obowiązkowych zboża wykonano w 10 proc. Obecnie obsiano już zbożami ozimymi 102 ha, dokonano orki przed zimą na 60 ha, zaorano zasiewy 400 ha ugorów.

Ostatnio otrzymaliśmy sygnały o ścisłej współpracy niektórych kołchoźników kołchozu im. Marksa z działającymi w tej okolicy bandytami. I tak: bandyci zatrzymywali się wielokrotnie u kołchozowego brygadzisty Kuklinowskiego, bogatego rolnika i urządzano pijaństwa. Jego córka Jadwiga Kuklinowska jest narzeczoną przywódcy bandy Stankiewicza. Bezpośrednią pomoc bandzie okazuje także utrzymujący z nimi stałe kontakty przewodniczący kołchozu Mulewski i rachmistrz Leon Konopka (aresztowany).

Aresztowany Mulewski 14 września 1940 r. zeznał na przesłuchaniu, że współpracował z bandytami i otrzymał od nich zadanie zrujnować kołchoz. W ten sposób kierownictwo kołchozu im. K. Marksa zostało zachwaszczone, podjęliśmy więc środki w celu jego oczyszczenia.

2. Dane o składzie ludności rejonu

Ogółem ludność rejonu liczy 48 203 osoby. Według podziału narodowościowego jest: 44 380 Polaków, 2906 Żydów i 917 Białorusinów ^1..

Pod względem socjalnym ludność rejonu dzieli się następująco: robotnicy i urzędnicy - 3396 osób, chłopi - 44 118 osób, kupcy - 205 osób i chałupnicy - 485 osób.

3. Charakterystyka radzieckich organów administracyjnych i organizacji kulturalno-oświatowych.

RajONO (Rejonowy Wydział Oświaty Ludowej)

Stan oświaty ludowej w rejonie przedstawia się następująco: ogółem w rejonie jest 59 szkół, w tym: dwie rosyjskie i jedna żydowska. Nauczanie w polskich szkołach ^2. w zasadzie prowadzone jest w języku polskim, jednak ze względu na brak kadry nauczycielskiej w części szkół, zwłaszcza na wsi, w języku rosyjskim.

Miały miejsce takie fakty, że nauczyciele otwarcie stwierdzali, że nie będą prowadzić antyreligijnej propagandy, stwierdziliśmy też przypadki przekazywania uczniom materiałów o burżuazyjnej i nacjonalistycznej treści. Ze względu na niezapewnienie komunistycznego wychowania dzieci i przekazywanie w szkołach materiałów o treści nacjonalistycznej, a także za wywoływanie a/s nastrojów zwolniono z pracy nauczycieli: Kułakowską, Hentertana, Samosko, Kułakowskiego, Skowronską, Chudzik, Stankiewicz i Gocławską. Ponadto nauczyciel Samosko, będąc na kursach nauczycielskich, zorganizował nauczycieli do złożenia zbiorowej petycji z żądaniem zapewnienia im bezpłatnego wyżywienia, oświadczając przy tym, że jeśli nie będą spełnione ich żądania, to oni porzucą naukę na kursach.

Nauczycielka Hentertan podczas lekcji oświadczyła uczniowi Dornowskiemu: "...śmierdzisz bolszewikiem, twój ojciec zaprzedał się bolszewikom".

Nauczyciel Kułakowski w obecności nauczyciela Rycztera oświadczył inspektorowi RajONO, że "Polska taka jaka była, znów powstanie dzięki pomocy Anglii i Francji i że wszyscy, którzy zagarnęli polską ziemię, będą musieli się wynieść".

Nauczycielka Skowronska u siebie w szkole w Kamiennej Starej dopuściła do tego, że wszystkie portrety przywódców rządu radzieckiego zostały porwane i tylko plakat "Cud nad Wisłą" się zachował.

Nauczycielka Stankiewicz wszystkimi sposobami wykręcała się od prowadzenia pracy wychowawczej z młodzieżą, a w czasie wyborów do Rady Najwyższej ZSRR i BSRR^c) oświadczyła, że "w Związku Radzieckim wybory odbywają się nieprawidłowo".

Nauczycielka Gocławska w czasie pobytu na kursach dokształcających nauczycieli demonstracyjnie żądała, żeby odpowiedzi udzielano tylko w języku polskim, a na lekcji geografii przy omawianiu tematu o republikach radzieckich oświadczyła: "...Nie jest słusznym, że nie ma Rzeczypospolitej Polskiej". Na lekcji historii ZSRR podczas omawiania tematu o ludności Kazachskiej SRR Gocławska oświadczyła: "Dlaczego nie mówicie o zesłanych do tej republiki Polakach".

Podkreślić należy, że większość byłych polskich nauczycieli jest wrogo ustosunkowana do władzy radzieckiej, a zajęcia w szkołach prowadzą tylko formalnie, od uczniów nie wymagają przyswojenia wykładanego materiału. Rodzice uczącej się młodzieży żądają, żeby ich dzieciom zapewnić naukę w języku polskim a nie rosyjskim.

W szkole w Kruszewie miał miejsce następujący przypadek: rodzice przychodzili wraz z uczniami do szkoły i siedzieli na lekcjach, sprawdzając, w jakim języku prowadzona jest lekcja.

Nie mniej wrogo do władzy radzieckiej odnoszą się uczniowie starszych klas byłego gimnazjum, wypowiadają oni swoje niezadowolenie z władzy radzieckiej.

Kadra nauczycielska w rejonie liczby 224 osoby, w tym 180 miejscowych i 44 osoby przysłane ze wschodnich obwodów.

Rejonowy Wydział Oświaty Ludowej czyni starania w celu zapewnienia w szkołach takich kadr, które zabezpieczą komunistyczne wychowanie młodzieży.

W środowisku nauczycieli i uczniów prowadzimy sprawę agenturalną "Nacjonaliści", w której występuje 20 osób. Nauczyciele rejonu utrzymują bliskie kontakty z członkami organizacji powstańczych.

RajZO (Rejonowy Wydział Ziemski - Rolny)

W Rejonowym Wydziale Ziemskim w Augustowie, włącznie z pracownikami służby weterynaryjnej pracuje 18 osób, wśród których jest tylko jeden członek WKP(b) i jeden członek LKZMB. Spośród 18 pracowników RajZO 8 osób pełniących funkcje kierownicze, to osoby przybyłe ze wschodnich obwodów ZSRR.

Politprosswietuczerżdienija (instytucje polityczno-oświatowe)

W rejonie jest 14 domów socjalistycznej kultury i izb-czytelni, w tym 13 nieczynnych. Jedynie klub w Augustowie jest czynny, prowadzona jest działalność kulturalno-oświatowa, organizowane są wieczory twórczości amatorskiej.

Brak pracy w domach kultury i izbach czytelnika wynika z tego, że zatrudniano w nich miejscowych pracowników, a ci nie potrafią, a w niektórych przypadkach nie chcą, należycie zorganizować pracy. Rejonowy Wydział Oświaty Ludowej na to nie reaguje i nie dobiera do pracy ludzi chętnych i umiejących pracować.

W rejonie wydawana jest gazeta "Awangarda", która, pomimo że wychodzi w ozna- czonym nakładzie, ma niską prenumeratę. Wynika to z tego, że w rejonie zamieszkuje ludność polska, a gazeta wydawana jest w języku polskim. Od 26 sierpnia (1940 r.) ze względu na brak papieru druk gazety został czasowo wstrzymany.

Kin i radiowęzłów w rejonie nie ma. W Augustowie rozpoczęto budowę kina, lecz jej nie zakończono, a dalsze prace faktycznie przerwano.

4. Stan sieci handlowej

W Augustowie uruchomiono 10 sklepów w sieci handlu państwowego i w rejonie 35 sklepów i punktów sprzedaży na wsi w sieci rejonowego związku spółdzielni spożywców. Obok handlu państwowego i spółdzielczego jest też drobny handel prywatny liczący do 70 małych punktów sprzedaży. Handel państwowy i spółdzielczy zaopatruje się w towar w hurtowni w Białymstoku, skąd jednak towary, zwłaszcza spożywcze, nie są systematycznie przekazywane, zgodnie z planem i w związku z tym potrzeby ludności zaspokajane są tylko w 70 proc.

Skład osobowy rejonowego związku spożywców "zachwaszczony" został elementami klasowo obcymi i osobami niebudzącymi zaufania. Na przykład: "W sklepie wiejskim w Kruszewie kierownikiem jest Jadwiga Kuklińska, a księgowym Stanisław Konopko, którzy są orędownikami band".

"W Bargłowie w wiejskim sklepie spółdzielczym pracował członek k-r powstańczej organizacji Józef Stankiewicz, aresztowany przez Rejonowy Oddział NKWD".

"Godomarżyn^d) pracownik rejonowego związku spółdzielni spożywców aresztowany został jako aktywny członek bandy".

Wśród 229 pracowników rejonowego przedsiębiorstwa handlu państwowego jest 11 byłych handlowców.

5)^e) Stan wykonania zadań kampanii gospodarczo-politycznych

Stan wykonania zadań kampanii gospodarczo-politycznych charakteryzują następujące wskaźniki: według planu rejonu powinien w ramach obowiązkowych dostaw zdać państwu 791 ton ziarna, według danych z 16 września zdano 793,5 tony. Mięsa należało zdać zgodnie z planem 250 ton, zdano 213 ton, czyli 85 proc. Ziemniaków należało zdać zgodnie z planem 27 020 ton, zdano 900 cetnarów, czyli 3,3 proc.

6. Polityczna charakterystyka rejonu

Na podstawie archiwalnych i agenturalno-śledczych materiałów ustalono, że w rejonie, w czasie byłych rządów polskich, istniały partie: OZON, Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Ludowe, PPS i Komitet Obrony Narodowej.

Najbardziej popularnymi i reakcyjnymi były OZON i Stronnictwo Narodowe, które miały duże wpływy wśród kułackiej i żyjącej dostatnio ludności.

Po wejściu Armii Czerwonej i ustanowieniu władzy radzieckiej, część ludności odniosła się wrogo: 9 listopada 1939 r. rozrzucono w dużej ilości po mieście Augustowie k/r ulotki, wzywające do podejmowania aktywnej walki przeciwko władzy radzieckiej.

W rejonie jest 5 kościołów, jedna czynna synagoga i jedna cerkiew. Wzięto na ewidencję 11 księży, 2 rabinów i 1 popa, a także jedną sektę staroobrzędowców, z ogólną liczbą 95 osób.

7. Stan pracy agenturalno-operacyjnej

Wysiedlono 227 gospodarstw osadników i leśników, z ogólną ilością 1581 osób. 

Wysiedlono 130 rodzin osób represjonowanych z ilością 509 osób.

Ogółem aresztowano 500 osób, w tym: powstańców - 238 osób, członków OZON - 35, członków Stronnictwa Narodowego - 14, członków Stronnictwa Ludowego - 6, członków PP - 9, syjonistów - 15, członków Związku Młodej Polski - 3, białogwardzistów - 5, członków Białoruskiej Hromady - 1, członków gminnych Komitetów Obrony Narodowej - 5, policjantów, kupców, obszarników i innych - 169.

W chwili obecnej na ewidencji znajduje się k/r element: członkowie partii OZON - 95 osób, członkowie partii Stronnictwo Narodowe - 350, członkowie partii Stronnictwo Ludowe - 20, członkowie partii PPS - 20, członkowie partii Syjonistów - 57, członków organizacji POW - 61, członków Związku Strzeleckiego - 22, Młodej Polski - 5, członków Związku Harcerstwa Polskiego - 81, członków Związku Młodzieży Katolickiej mężczyzn -207, członków Związku Młodzieży Katolickiej kobiet - 257, uczestników k/r, powstańczych formacji - 88, członków band - 29. Razem - 1282 osób.

W okresie istnienia Rejonowego Oddziału NKWD zakończyliśmy 4 agenturalne sprawy. Przy tym wykryto k/r organizacje: Polska Organizacja Wojskowa, Polska Armia Powstańcza i Legion Śmierci.

W sprawie SZLACHCICE - rozpracowano 65 osób uczestników k/r powstańczej organizacji PAP, młodzieżowej organizacji składającej się z uczniów starszych klas gimnazjum i liceum. Razem aresztowano 35 osób uczestników tej organizacji, pozostali 30 osób, w różnym czasie ukryli się i znajdują się na nielegalnej stopie.

W sprawie POWSTAŃCY - aresztowano 21 osób, uczestników k/r powstańczej organizacji POW, przy czym podczas likwidacji tej organizacji wykryto sztab organizacji na czele z komendantami Przekopem, Przerwskim i Drzewiczem.

Wszyscy ustaleni uczestnicy tej organizacji zostali aresztowani i skierowani do 2. Oddziału UGB UNKWD BSRR. Po zakończeniu sprawy w czasie rewizji, wykryto i skon- fiskowano prymitywną drukarnię, z łączną ilością 3927 szt. czcionek drukarskich.

W sprawie NIEDOBITKI - występuje 256 osób, uczestników k/r powstańczej organizacji PAW, z nich: podczas likwidacji aresztowano 137 osób, część z pozostałych 119 osób, znajduje się na nielegalnej stopie, jest rozpracowywana i przygotowywana do aresztowania.

W sprawie GRACZE - występuje 25 osób, uczestników k/r powstańczej organizacji Legion Śmierci, z nich: 15 osób aresztowano, pozostali znajdują się na nielegalnej stopie.

W sprawie PATRIOCI - założonej na podstawie materiałów od informatora GUDOK (Gwizdek) - występuje 12 osób, spośród łączników i resztek zlikwidowanej wcześniej powstańczej organizacji POW, mieszkających w Augustowie. Z występujących w tej sprawie figurantów aresztowano jedną osobę.

W rejonie augustowskim wykryto i odnotowano dotąd jedną dużą bandycką formację, która skupiała wokół siebie, według agenturalno-śledczych danych, około 60 osób.

Aktywna działalność wymienionej bandyckiej formacji zaczęła się w miesiącach kwietniu-maju br. W okresie kwiecień-lipiec banda zabiła 6 osób, w tej liczbie: intendenta Rkka Niekljudowa, milicjanta Waliłę, przewodniczącego rady wiejskiej Dziernowskiego, przewodniczącego kołchozu Prawdzika.

Banda dokonała cały szereg napadów terrorystycznych na radzieckich pracowników, wywodzących się z miejscowej ludności, podpaleń domów kołchoźników, obrabowania spółdzielczych sklepów i napadła na kołchoz im. Woroszyłowa we wsi Netta.

10 lipca 1940 r. w lesie Brzeziny, graniczącym z lasem Grzędy, po półgodzinnej strzelaninie, zlikwidowaliśmy sztab terrorystycznej bandy i schwytano 10 bandytów: Borkowskiego, Jasińskiego Jana, Jasińskiego Edwarda, Pacuka, Gondomera, Perkowskiego, Warakomskiego, Goglewskiego, Perkowską i Olszewskiego.

Przy tym trzech bandytów zostało rannych, dwóch z nich Jasiński i Gondomer zmarli w szpitalu.

W czasie operacji zdobyto wiele cennych dokumentów, w tej liczbie:

1. Plan miasta Augustowa, z oznaczeniem miejsca garnizonu wojskowego, radziecko-partyjnych urzędów i obiektów o znaczeniu wojskowo-strategicznym.

2. Strukturę k/r powstańczej organizacji PAW.

3. Spis miejscowego aktywu radzieckiego, zatytułowany "Zdrajcy ojczyzny", obejmujący 45 osób, na które banda zamierzała dokonać terrorystycznych napadów.

4. 2 teczki, komendanta bandy z różnymi mapami wojskowymi, planami, ulotkami i odezwami o k/r treści.

Wtedy też zdobyto uzbrojenie i ekwipunek sztabu bandy w następującej ilości: ciężkich karabinów maszynowych - 12, karabinów - 9, granatów - 20, naboi - 1500, bagnetów - 6, pistoletów - 4, kling - 3, piroksylinowych kostek - 2, sznurów Bikforda i zapalników - 2, masek gazowych - 4, hełmów - 2, medykamentów - 1, lornetek - 3, odbiorników radiowych - 1, akumulatorów - 1.

Z materiałów agenturalno-śledczych wynika, że banda, działająca w rejonie augustowskim, utrzymuje bezpośrednią łączność ze sztabem ukraińskiej nacjonalistycznej organizacji znajdującej się w mieście Suwałki i powiązanej z niemieckim wywiadem.

Podczas zamykania spraw NIEDOBITKI i GRACZE i przeprowadzonych prac w celu odebrania broni od ludności, skonfiskowaliśmy następującą ilość uzbrojenia: ciężkich i ręcznych karabinów maszynowych - 19, karabinów - 450, naboi - 24 000, granatów - 280, bagnetów - 211, masek gazowych - 137, pistoletów - 36, szabel - 100.

W celu rozpracowania zewidencjonowanych k/r elementów mamy agenturę: rezydentów - 4 osoby, agentów - 10 i informatorów - 134. Razem 148 osób.

Oprócz tego istnieje osłonowa agentura licząca 50 osób, która w okresie dotychczasowej działalności istotnych sukcesów na razie nie uzyskała.

8. Specyfika rejonu i wnioski w sprawie dalszego jego umocnienia

Rejon jest rejonem pogranicznym, graniczy z Niemcami z zachodu i północnego zachodu. Linia graniczna przebiega na przestrzeni 58 km, przy czym granica przebiega przez lasy i błota.

Kanał Augustowski, łączący rzekę Niemen z rzeką Wisłą przecina radziecko-niemiecką granicę i część jego znajduje się na terenie Niemiec. Wymieniony kanał ma duże znaczenie strategiczne i może być wykorzystany przez Niemców w celu zatopienia części rejonów augustowskiego i sopoćkińskiego, w wyniku czego miasto Augustów i jego garnizon mogą być odcięte.

Rejon jest silnie dotknięty działalnością bandycko-powstańczej formacji, związanej z zagranicą.

W związku z utrudnionymi warunkami ochrony granicy często mają miejsce przypadki przekraczania granicy ze strony Niemiec grupowo, jak i indywidualne.

W celu dalszego umocnienia rejonu należy:

1. Doprowadzić ilość etatów w Rejonowym Oddziale do ilości przewidzianej dla miejskich oddziałów.

2. W celu obsługi sanatorium KC KP(b)B o specjalnym znaczeniu wprowadzić do składu etatowego Rejonowego Oddziału grupę w składzie 3 osób, która będzie współpracowała z 3. Oddziałem Specjalnym.

3. Na okres zimy przydzielić do Rejonowego Oddziału pluton wojsk NKWD.

4. Na bazie likwidowanego więzienia w Augustowie utworzyć przy Rejonowym Oddziale DP.

5. Na odcinku pracy partyjno-radzieckiej umocnić należy rady wiejskie, kierując do nich komunistów, bowiem w chwili obecnej w radach wiejskich nie ma ani jednego komunisty i kierują nimi osoby spośród miejscowej ludności.

Równocześnie z tym należy uporządkować działalność instytucji kulturalno-oświatowych organizacji.

Naczelnik Augustowskiego RO NKWD b/o

Lejtnant bezpieczeństwa państwowego

(podpis) (Żadowski)

Źródło: NARB w Mińsku, zesp. 4, spr. 21, t. 2059, t. 2059, k. 10-17.