AUGUSTOWSKO-SUWALSKIE

TOWARZYSTWO NAUKOWE

 

Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę ...

  

  

Michał Gnatowski

  

Z tajnych archiwów radzieckich

  

Dokumenty NKWD o sytuacji społeczno-gospodarczej

i polskim podziemiu niepodległościowym na Augustowszczyźnie

w 1940 roku

  

  

Wśród dokumentów w zespole Wydziału Specjalnego KC Komunistycznej Partii (bolszewików) Białorusi (KP(b)B) moją uwagę zwróciły sprawozdania rejonowych oddziałów (wydziałów) NKWD z rejonów nagranicznych obwodów białostockiego i brzeskiego. Są w nich szczegółowe informacje o sytuacji społeczno-politycznej i gospodarczej, o postawach ludności i polskim podziemiu oraz systemie represji i penetracji terenu przez NKWD. Dwie dotyczą Augustowszczyzny. 

Jak wiadomo, powiat augustowski po wprowadzeniu radzieckiego podziału administracyjnego w 1940 roku podzielony został na dwa rejony: augustowski i sopoćkiński. Rejon augustowski obejmował gminy: Bargłów, Dębowo, Kolnicę, Sztabin i część gminy Lipsk oraz gminę Prusy z powiatem szczuczyńskim (grajewskim). Odeszła natomiast z powiatu augustowskiego znaczna część gmin Dowspuda i Szczebro-Olszanka do Niemiec wraz z obwodem suwalskim. Do rejonu sopoćkińskiego weszły gminy: Balla Wielka, Hołynka, Łabno i część gminy Lipsk. Rejony dzieliły się na jednostki szczebla gminnego - rady wiejskie, zwane "sielsowietami".

W nowo utworzonych rejonach powołano, zgodnie z radzieckim systemem, władze rejonowe: Komitet Rejonowy (KR), KP(b)B, Rejonową Radę Wykonawczą (RRW) oraz Rejonowy Oddział (Wydział) NKWD, z którego w lutym 1941 roku wydzielono służby bezpieczeństwa w działający jednocześnie Oddział (Wydział) NKGB. W Augustowie zorganizowano też odrębną placówkę nadgraniczną NKWD (NKGB), która zajmowała się penetracją terenów nadgranicznych.

Wszystkie funkcje kierownicze oraz znaczną część pozostałych w rejonie i siel- sowietach sprawowali funkcjonariusze przybyli ze wschodu. Według danych z 10 grudnia 1940 roku do powiatu augustowskiego skierowano 445 osób, głównie Białorusinów. Otrzymali oni zadanie, w jak najkrótszym czasie zsowietyzować i zrusyfikować zajęte w wyniku zbrojnej agresji tereny.

Publikowane dokumenty przedstawiają rzeczywiste cele radzieckiej polityki na Augustowszczyźnie, mechanizmy funkcjonowania władz w terenie oraz zakres i formy represji wobec miejscowej ludności, zwłaszcza polskiej. 

Radzieckie dokumenty wyróżniają się specyficznym charakterem. Jest w nich dużo retoryki, często dominującej nad treścią oraz fałszywe naciągane oceny i dyskryminujące przeciwnika nazewnictwo. Na przykład, podziemie niepodległościowe nazywane jest "bandami" a jego uczestnicy "bandytami", polskie przedwojenne partie i organizacje - "faszystowskimi", "kontrrewolucyjnymi", chociaż nie było tu żadnej rewolucji, itp. Państwo polskie traktowane jest zawsze jako "niebyłe" i stąd takie określenie: "byli oficerowie byłej armii polskiej" itp.

Publikowane dokumenty przygotowane zostały jako "tajne specjalnego znaczenia", dlatego nie zatroszczono się o ich formę i poprawność językową. W przekładzie starałem się zachować ich styl oraz pisownię nazwisk, nazw partii i organizacji, pomimo że często podawano je w brzmieniu fonetycznym lub w zrusyfikowanej, a niekiedy nawet częściowo zniekształconej formie, lecz nie zmieniającej istoty sprawy. Jest to ważne, ponieważ pozwala zachować autentyczność dokumentów i obok informacji wydobyć z nich sposób widzenia opisywanych spraw, stopień znajomości rozstrzyganych problemów oraz określić merytoryczny poziom zawodowego przygotowania radzieckich funkcjonariuszy.

W aneksie do dokumentów zamieszczam obsadę personalną głównych stanowisk władz rejonowych, odpowiedzialnych za to, co się tu działo. Od nich bowiem zależała praktyczna realizacja radzieckiej polityki w regionie, m.in. sposób i zakres stosowania represji. Mogli oni działać z nadgorliwością lub mniej drastycznie. Ponadto nie można całą odpowiedzialnością obarczać zbrodniczy system. Ponoszą ją także ludzie systemu i to nie tylko zleceniodawcy, lecz również wykonawcy. W radzieckiej machinie zbrodni i udręki, pomimo centralizmu i wielostronnych zagrożeń, które obejmowały również sprawujących władzę, istniał pewien margines swobody w postępowaniu. Nadgorliwość terenowych funkcjonariuszy radzieckich i zwykła głupota tych ludzi, którzy niewiele zrozumieli z tego, co zastali na zajętych ziemiach, było codzienną udręką miejscowej ludności.

Publikuję dwie informacje: Naczelnika Rejonowego Oddziału NKWD w Augustowie, Dmitrija Żadowskiego i Naczelnika Rejonowego Wydziału NKWD w Sopoćkiniach, Michaiła Cruszczowa.

W dokumentach występują m.in. następujące skróty:

a/s - antysocjalistyczny

B/O - obwód białostocki

DP - areszt tymczasowy

DSK - Dom Socjalistycznej Kultury

gostorg - handel państwowy

k/r - kontrrewolucyjny

LKZMB - Komunistyczny Związek Młodzieży Białorusi

OZON - Obóz Zjednoczenia Narodowego

PAP -Polska Armia Powstańcza

PAW - Polska Armia Wyzwolenia

RajFO - Rejonowy Wydział Finansowy

RajONO - Rejonowy Wydział Oświaty Ludowej

Rajzdraw - Rejonowy Wydział Zdrowia

RajZO - Rejonowy Wydział Rolnictwa (Ziemski)

Rajpotrebsojuz - Rejonowy Związek Spółdzielni Spożywców

ROM - Rejonowy Oddział Milicji Robotniczo-Chłopskiej

UGB UNKWD - Zarząd Bezpieczeństwa Państwowego Partii (bolszewików)

"Zagotskot" - Instytut Skupu Bydła

  

  

Dokument nr 1

  

Ściśle tajnea)

  

Informacja o sytuacji polityczno-ekonomicznej rejonu augustowskiego obwodu biało- stockiego sporządzona 17 września 1940 r.

  

1. Ekonomiczna i geograficzna charakterystyka rejonu

  

Rejon augustowski wydzielony został z byłego powiatu augustowskiego, oprócz tego dodatkowo weszła w jego skład gmina pruska, z byłego powiatu grajewskiego.

Powierzchnia rejonu wynosi 1074 m kw. Ziemi ornej jest 25 tys. ha, łąk i pastwisk - 40 tys. ha, lasów - 29 tys. ha. Rejon od zachodu i północnego zachodu graniczy z Niemcami na odcinku 58 km. Granica przebiega wśród lasów, a w części także przez bagna i jeziora, co utrudnia jej ochronę. Pod względem administracyjnym rejon dzieli się na: jedną Radę Miejską i 13 rad wiejskich, które obsługują 162 miejscowości.

Przemysł w rejonie słabo rozwinięty: jest jeden tartak produkujący tarcicę na eksport, zatrudniający łącznie 540 pracowników. Zakład posiada 6 linii produkcyjnych i własną elektrownię, która zaopatruje w prąd również siedzibę rejonu.

Oprócz tego są jeszcze dwa tartaki z pojedynczymi liniami produkcyjnymi, zasilanymi silnikami parowymi, z ogólną liczbą 75 osób zatrudnionych.

Jest też zakład skórzany, odbudowany za władzy radzieckiej, zatrudniający 50 robotników, chociaż wyposażony został w sprzęt pozwalający zatrudnić 300 robotników. W rejonie jest 5 młynów wytwarzających mąkę i kaszę, w tym dwa elektryczne i 3 wodne, z których 2 pracują na śluzach Kanału Augustowskiego.

W rejonie powstał sowchoz hodowlany "Konnica"b) w byłym majątku obszarniczym pułkownika Osiewicza. W sowchozie jest 225 ha ziemi, 126 koni, 283 sztuki bydła rogatego, 129 sztuk świń i 335 sztuk owiec.

Zorganizowano też 9 kołchozów, w których łącznie jest 1488 ha ziemi, 165 koni, 168 sztuk bydła rogatego, 174 sztuk świń i 19 sztuk owiec. Do kołchozów wstąpiło 211 gospodarstw. W większości kołchozy organizowano w byłych majątkach przez byłych parobków i wszyscy oni otrzymali od państwa radzieckiego cały sprzęt kołchozowy, taki jak: zabudowania, bydło, narzędzia gospodarcze. Oprócz tego kołchozy otrzymały obsianą ziemię po wysiedlonych osadnikach i leśnikach, a także obsiane pola osób, które wyjechały na stały pobyt do Niemiec.

Zbiory w kołchozach przebiegły sprawnie i sprawnie przebiegają omłoty. Ze zbiorów z 665 ha omłócono zbiory z 30 ha. Plan dostaw obowiązkowych zboża wykonano w 10 proc. Obecnie obsiano już zbożami ozimymi 102 ha, dokonano orki przed zimą na 60 ha, zaorano zasiewy 400 ha ugorów.

Ostatnio otrzymaliśmy sygnały o ścisłej współpracy niektórych kołchoźników kołchozu im. Marksa z działającymi w tej okolicy bandytami. I tak: bandyci zatrzymywali się wielokrotnie u kołchozowego brygadzisty Kuklinowskiego, bogatego rolnika i urządzano pijaństwa. Jego córka Jadwiga Kuklinowska jest narzeczoną przywódcy bandy Stankiewicza. Bezpośrednią pomoc bandzie okazuje także utrzymujący z nimi stałe kontakty przewodniczący kołchozu Mulewski i rachmistrz Leon Konopka (aresztowany).

Aresztowany Mulewski 14 września 1940 r. zeznał na przesłuchaniu, że współpracował z bandytami i otrzymał od nich zadanie zrujnować kołchoz. W ten sposób kierownictwo kołchozu im. K. Marksa zostało zachwaszczone, podjęliśmy więc środki w celu jego oczyszczenia.

  

2. Dane o składzie ludności rejonu

  

Ogółem ludność rejonu liczy 48 203 osoby. Według podziału narodowościowego jest: 44 380 Polaków, 2906 Żydów i 917 Białorusinów 1..

Pod względem socjalnym ludność rejonu dzieli się następująco: robotnicy i urzędnicy - 3396 osób, chłopi - 44 118 osób, kupcy - 205 osób i chałupnicy - 485 osób.

  

3. Charakterystyka radzieckich organów administracyjnych i organizacji kulturalno-oświatowych.

  

RajONO (Rejonowy Wydział Oświaty Ludowej)

  

Stan oświaty ludowej w rejonie przedstawia się następująco: ogółem w rejonie jest 59 szkół, w tym: dwie rosyjskie i jedna żydowska. Nauczanie w polskich szkołach 2. w zasadzie prowadzone jest w języku polskim, jednak ze względu na brak kadry nauczycielskiej w części szkół, zwłaszcza na wsi, w języku rosyjskim.

Miały miejsce takie fakty, że nauczyciele otwarcie stwierdzali, że nie będą prowadzić antyreligijnej propagandy, stwierdziliśmy też przypadki przekazywania uczniom materiałów o burżuazyjnej i nacjonalistycznej treści. Ze względu na niezapewnienie komunistycznego wychowania dzieci i przekazywanie w szkołach materiałów o treści nacjonalistycznej, a także za wywoływanie a/s nastrojów zwolniono z pracy nauczycieli: Kułakowską, Hentertana, Samosko, Kułakowskiego, Skowronską, Chudzik, Stankiewicz i Gocławską. Ponadto nauczyciel Samosko, będąc na kursach nauczycielskich, zorganizował nauczycieli do złożenia zbiorowej petycji z żądaniem zapewnienia im bezpłatnego wyżywienia, oświadczając przy tym, że jeśli nie będą spełnione ich żądania, to oni porzucą naukę na kursach.

Nauczycielka Hentertan podczas lekcji oświadczyła uczniowi Dornowskiemu: "...śmierdzisz bolszewikiem, twój ojciec zaprzedał się bolszewikom".

Nauczyciel Kułakowski w obecności nauczyciela Rycztera oświadczył inspektorowi RajONO, że "Polska taka jaka była, znów powstanie dzięki pomocy Anglii i Francji i że wszyscy, którzy zagarnęli polską ziemię, będą musieli się wynieść".

Nauczycielka Skowronska u siebie w szkole w Kamiennej Starej dopuściła do tego, że wszystkie portrety przywódców rządu radzieckiego zostały porwane i tylko plakat "Cud nad Wisłą" się zachował.

Nauczycielka Stankiewicz wszystkimi sposobami wykręcała się od prowadzenia pracy wychowawczej z młodzieżą, a w czasie wyborów do Rady Najwyższej ZSRR i BSRRc) oświadczyła, że "w Związku Radzieckim wybory odbywają się nieprawidłowo".

Nauczycielka Gocławska w czasie pobytu na kursach dokształcających nauczycieli demonstracyjnie żądała, żeby odpowiedzi udzielano tylko w języku polskim, a na lekcji geografii przy omawianiu tematu o republikach radzieckich oświadczyła: "...Nie jest słusznym, że nie ma Rzeczypospolitej Polskiej". Na lekcji historii ZSRR podczas omawiania tematu o ludności Kazachskiej SRR Gocławska oświadczyła: "Dlaczego nie mówicie o zesłanych do tej republiki Polakach".

Podkreślić należy, że większość byłych polskich nauczycieli jest wrogo ustosunkowana do władzy radzieckiej, a zajęcia w szkołach prowadzą tylko formalnie, od uczniów nie wymagają przyswojenia wykładanego materiału. Rodzice uczącej się młodzieży żądają, żeby ich dzieciom zapewnić naukę w języku polskim a nie rosyjskim.

W szkole w Kruszewie miał miejsce następujący przypadek: rodzice przychodzili wraz z uczniami do szkoły i siedzieli na lekcjach, sprawdzając, w jakim języku prowadzona jest lekcja.

Nie mniej wrogo do władzy radzieckiej odnoszą się uczniowie starszych klas byłego gimnazjum, wypowiadają oni swoje niezadowolenie z władzy radzieckiej.

Kadra nauczycielska w rejonie liczby 224 osoby, w tym 180 miejscowych i 44 osoby przysłane ze wschodnich obwodów.

Rejonowy Wydział Oświaty Ludowej czyni starania w celu zapewnienia w szkołach takich kadr, które zabezpieczą komunistyczne wychowanie młodzieży.

W środowisku nauczycieli i uczniów prowadzimy sprawę agenturalną "Nacjonaliści", w której występuje 20 osób. Nauczyciele rejonu utrzymują bliskie kontakty z członkami organizacji powstańczych.

  

RajZO (Rejonowy Wydział Ziemski - Rolny)

  

W Rejonowym Wydziale Ziemskim w Augustowie, włącznie z pracownikami służby weterynaryjnej pracuje 18 osób, wśród których jest tylko jeden członek WKP(b) i jeden członek LKZMB. Spośród 18 pracowników RajZO 8 osób pełniących funkcje kierownicze, to osoby przybyłe ze wschodnich obwodów ZSRR.

  

Politprosswietuczerżdienija (instytucje polityczno-oświatowe)

  

W rejonie jest 14 domów socjalistycznej kultury i izb-czytelni, w tym 13 nieczynnych. Jedynie klub w Augustowie jest czynny, prowadzona jest działalność kulturalno-oświatowa, organizowane są wieczory twórczości amatorskiej.

Brak pracy w domach kultury i izbach czytelnika wynika z tego, że zatrudniano w nich miejscowych pracowników, a ci nie potrafią, a w niektórych przypadkach nie chcą, należycie zorganizować pracy. Rejonowy Wydział Oświaty Ludowej na to nie reaguje i nie dobiera do pracy ludzi chętnych i umiejących pracować.

W rejonie wydawana jest gazeta "Awangarda", która, pomimo że wychodzi w ozna- czonym nakładzie, ma niską prenumeratę. Wynika to z tego, że w rejonie zamieszkuje ludność polska, a gazeta wydawana jest w języku polskim. Od 26 sierpnia (1940 r.) ze względu na brak papieru druk gazety został czasowo wstrzymany.

Kin i radiowęzłów w rejonie nie ma. W Augustowie rozpoczęto budowę kina, lecz jej nie zakończono, a dalsze prace faktycznie przerwano.

  

4. Stan sieci handlowej

  

W Augustowie uruchomiono 10 sklepów w sieci handlu państwowego i w rejonie 35 sklepów i punktów sprzedaży na wsi w sieci rejonowego związku spółdzielni spożywców. Obok handlu państwowego i spółdzielczego jest też drobny handel prywatny liczący do 70 małych punktów sprzedaży. Handel państwowy i spółdzielczy zaopatruje się w towar w hurtowni w Białymstoku, skąd jednak towary, zwłaszcza spożywcze, nie są systematycznie przekazywane, zgodnie z planem i w związku z tym potrzeby ludności zaspokajane są tylko w 70 proc.

Skład osobowy rejonowego związku spożywców "zachwaszczony" został elementami klasowo obcymi i osobami niebudzącymi zaufania. Na przykład: "W sklepie wiejskim w Kruszewie kierownikiem jest Jadwiga Kuklińska, a księgowym Stanisław Konopko, którzy są orędownikami band".

"W Bargłowie w wiejskim sklepie spółdzielczym pracował członek k-r powstańczej organizacji Józef Stankiewicz, aresztowany przez Rejonowy Oddział NKWD".

"Godomarżynd) pracownik rejonowego związku spółdzielni spożywców aresztowany został jako aktywny członek bandy".

Wśród 229 pracowników rejonowego przedsiębiorstwa handlu państwowego jest 11 byłych handlowców.

  

5)e) Stan wykonania zadań kampanii gospodarczo-politycznych

  

Stan wykonania zadań kampanii gospodarczo-politycznych charakteryzują następujące wskaźniki: według planu rejonu powinien w ramach obowiązkowych dostaw zdać państwu 791 ton ziarna, według danych z 16 września zdano 793,5 tony. Mięsa należało zdać zgodnie z planem 250 ton, zdano 213 ton, czyli 85 proc. Ziemniaków należało zdać zgodnie z planem 27 020 ton, zdano 900 cetnarów, czyli 3,3 proc.

  

6. Polityczna charakterystyka rejonu

  

Na podstawie archiwalnych i agenturalno-śledczych materiałów ustalono, że w rejonie, w czasie byłych rządów polskich, istniały partie: OZON, Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Ludowe, PPS i Komitet Obrony Narodowej.

Najbardziej popularnymi i reakcyjnymi były OZON i Stronnictwo Narodowe, które miały duże wpływy wśród kułackiej i żyjącej dostatnio ludności.

Po wejściu Armii Czerwonej i ustanowieniu władzy radzieckiej, część ludności odniosła się wrogo: 9 listopada 1939 r. rozrzucono w dużej ilości po mieście Augustowie k/r ulotki, wzywające do podejmowania aktywnej walki przeciwko władzy radzieckiej.

W rejonie jest 5 kościołów, jedna czynna synagoga i jedna cerkiew. Wzięto na ewidencję 11 księży, 2 rabinów i 1 popa, a także jedną sektę staroobrzędowców, z ogólną liczbą 95 osób.

  

7. Stan pracy agenturalno-operacyjnej

  

Wysiedlono 227 gospodarstw osadników i leśników, z ogólną ilością 1581 osób. 

Wysiedlono 130 rodzin osób represjonowanych z ilością 509 osób.

Ogółem aresztowano 500 osób, w tym: powstańców - 238 osób, członków OZON - 35, członków Stronnictwa Narodowego - 14, członków Stronnictwa Ludowego - 6, członków PP - 9, syjonistów - 15, członków Związku Młodej Polski - 3, białogwardzistów - 5, członków Białoruskiej Hromady - 1, członków gminnych Komitetów Obrony Narodowej - 5, policjantów, kupców, obszarników i innych - 169.

W chwili obecnej na ewidencji znajduje się k/r element: członkowie partii OZON - 95 osób, członkowie partii Stronnictwo Narodowe - 350, członkowie partii Stronnictwo Ludowe - 20, członkowie partii PPS - 20, członkowie partii Syjonistów - 57, członków organizacji POW - 61, członków Związku Strzeleckiego - 22, Młodej Polski - 5, członków Związku Harcerstwa Polskiego - 81, członków Związku Młodzieży Katolickiej mężczyzn -207, członków Związku Młodzieży Katolickiej kobiet - 257, uczestników k/r, powstańczych formacji - 88, członków band - 29. Razem - 1282 osób.

W okresie istnienia Rejonowego Oddziału NKWD zakończyliśmy 4 agenturalne sprawy. Przy tym wykryto k/r organizacje: Polska Organizacja Wojskowa, Polska Armia Powstańcza i Legion Śmierci.

W sprawie SZLACHCICE - rozpracowano 65 osób uczestników k/r powstańczej organizacji PAP, młodzieżowej organizacji składającej się z uczniów starszych klas gimnazjum i liceum. Razem aresztowano 35 osób uczestników tej organizacji, pozostali 30 osób, w różnym czasie ukryli się i znajdują się na nielegalnej stopie.

W sprawie POWSTAŃCY - aresztowano 21 osób, uczestników k/r powstańczej organizacji POW, przy czym podczas likwidacji tej organizacji wykryto sztab organizacji na czele z komendantami Przekopem, Przerwskim i Drzewiczem.

Wszyscy ustaleni uczestnicy tej organizacji zostali aresztowani i skierowani do 2. Oddziału UGB UNKWD BSRR. Po zakończeniu sprawy w czasie rewizji, wykryto i skon- fiskowano prymitywną drukarnię, z łączną ilością 3927 szt. czcionek drukarskich.

W sprawie NIEDOBITKI - występuje 256 osób, uczestników k/r powstańczej organizacji PAW, z nich: podczas likwidacji aresztowano 137 osób, część z pozostałych 119 osób, znajduje się na nielegalnej stopie, jest rozpracowywana i przygotowywana do aresztowania.

W sprawie GRACZE - występuje 25 osób, uczestników k/r powstańczej organizacji Legion Śmierci, z nich: 15 osób aresztowano, pozostali znajdują się na nielegalnej stopie.

W sprawie PATRIOCI - założonej na podstawie materiałów od informatora GUDOK (Gwizdek) - występuje 12 osób, spośród łączników i resztek zlikwidowanej wcześniej powstańczej organizacji POW, mieszkających w Augustowie. Z występujących w tej sprawie figurantów aresztowano jedną osobę.

W rejonie augustowskim wykryto i odnotowano dotąd jedną dużą bandycką formację, która skupiała wokół siebie, według agenturalno-śledczych danych, około 60 osób.

Aktywna działalność wymienionej bandyckiej formacji zaczęła się w miesiącach kwietniu-maju br. W okresie kwiecień-lipiec banda zabiła 6 osób, w tej liczbie: intendenta Rkka Niekljudowa, milicjanta Waliłę, przewodniczącego rady wiejskiej Dziernowskiego, przewodniczącego kołchozu Prawdzika.

Banda dokonała cały szereg napadów terrorystycznych na radzieckich pracowników, wywodzących się z miejscowej ludności, podpaleń domów kołchoźników, obrabowania spółdzielczych sklepów i napadła na kołchoz im. Woroszyłowa we wsi Netta.

10 lipca 1940 r. w lesie Brzeziny, graniczącym z lasem Grzędy, po półgodzinnej strzelaninie, zlikwidowaliśmy sztab terrorystycznej bandy i schwytano 10 bandytów: Borkowskiego, Jasińskiego Jana, Jasińskiego Edwarda, Pacuka, Gondomera, Perkowskiego, Warakomskiego, Goglewskiego, Perkowską i Olszewskiego.

Przy tym trzech bandytów zostało rannych, dwóch z nich Jasiński i Gondomer zmarli w szpitalu.

W czasie operacji zdobyto wiele cennych dokumentów, w tej liczbie:

1. Plan miasta Augustowa, z oznaczeniem miejsca garnizonu wojskowego, radziecko-partyjnych urzędów i obiektów o znaczeniu wojskowo-strategicznym.

2. Strukturę k/r powstańczej organizacji PAW.

3. Spis miejscowego aktywu radzieckiego, zatytułowany "Zdrajcy ojczyzny", obejmujący 45 osób, na które banda zamierzała dokonać terrorystycznych napadów.

4. 2 teczki, komendanta bandy z różnymi mapami wojskowymi, planami, ulotkami i odezwami o k/r treści.

Wtedy też zdobyto uzbrojenie i ekwipunek sztabu bandy w następującej ilości: ciężkich karabinów maszynowych - 12, karabinów - 9, granatów - 20, naboi - 1500, bagnetów - 6, pistoletów - 4, kling - 3, piroksylinowych kostek - 2, sznurów Bikforda i zapalników - 2, masek gazowych - 4, hełmów - 2, medykamentów - 1, lornetek - 3, odbiorników radiowych - 1, akumulatorów - 1.

Z materiałów agenturalno-śledczych wynika, że banda, działająca w rejonie augustowskim, utrzymuje bezpośrednią łączność ze sztabem ukraińskiej nacjonalistycznej organizacji znajdującej się w mieście Suwałki i powiązanej z niemieckim wywiadem.

Podczas zamykania spraw NIEDOBITKI i GRACZE i przeprowadzonych prac w celu odebrania broni od ludności, skonfiskowaliśmy następującą ilość uzbrojenia: ciężkich i ręcznych karabinów maszynowych - 19, karabinów - 450, naboi - 24 000, granatów - 280, bagnetów - 211, masek gazowych - 137, pistoletów - 36, szabel - 100.

W celu rozpracowania zewidencjonowanych k/r elementów mamy agenturę: rezydentów - 4 osoby, agentów - 10 i informatorów - 134. Razem 148 osób.

Oprócz tego istnieje osłonowa agentura licząca 50 osób, która w okresie dotychczasowej działalności istotnych sukcesów na razie nie uzyskała.

 

8. Specyfika rejonu i wnioski w sprawie dalszego jego umocnienia

  

Rejon jest rejonem pogranicznym, graniczy z Niemcami z zachodu i północnego zachodu. Linia graniczna przebiega na przestrzeni 58 km, przy czym granica przebiega przez lasy i błota.

Kanał Augustowski, łączący rzekę Niemen z rzeką Wisłą przecina radziecko-niemiecką granicę i część jego znajduje się na terenie Niemiec. Wymieniony kanał ma duże znaczenie strategiczne i może być wykorzystany przez Niemców w celu zatopienia części rejonów augustowskiego i sopoćkińskiego, w wyniku czego miasto Augustów i jego garnizon mogą być odcięte.

Rejon jest silnie dotknięty działalnością bandycko-powstańczej formacji, związanej z zagranicą.

W związku z utrudnionymi warunkami ochrony granicy często mają miejsce przypadki przekraczania granicy ze strony Niemiec grupowo, jak i indywidualne.

W celu dalszego umocnienia rejonu należy:

1. Doprowadzić ilość etatów w Rejonowym Oddziale do ilości przewidzianej dla miejskich oddziałów.

2. W celu obsługi sanatorium KC KP(b)B o specjalnym znaczeniu wprowadzić do składu etatowego Rejonowego Oddziału grupę w składzie 3 osób, która będzie współpracowała z 3. Oddziałem Specjalnym.

3. Na okres zimy przydzielić do Rejonowego Oddziału pluton wojsk NKWD.

4. Na bazie likwidowanego więzienia w Augustowie utworzyć przy Rejonowym Oddziale DP.

5. Na odcinku pracy partyjno-radzieckiej umocnić należy rady wiejskie, kierując do nich komunistów, bowiem w chwili obecnej w radach wiejskich nie ma ani jednego komunisty i kierują nimi osoby spośród miejscowej ludności.

Równocześnie z tym należy uporządkować działalność instytucji kulturalno-oświatowych organizacji.

   

Naczelnik Augustowskiego RO NKWD b/o

Lejtnant bezpieczeństwa państwowego

(podpis) (Żadowski)

   

  

Źródło: NARB w Mińsku, zesp. 4, spr. 21, t. 2059, t. 2059, k. 10-17.

  

  

  


 

do spisu treści

następny artykuł