Lech Krzysztofiak

Biegaczowate (Carabidae, Coleoptera)

Wigierskiego Parku Narodowego                              (cz. 2 z 2)

Wyniki

Analiza faunistyczna

Zebrane podczas badań biegaczowate należą do 93 gatunków, reprezentujących 26 rodzajów. Najliczniej reprezentowane są rodzaje: Amara – 13 gatunków, Pterostichus – 12 gatunków oraz Bembidion – 10 gatunków. Z pozostałych rodzajów ponad połowa (12) reprezentowana jest przez pojedyncze gatunki.

Najwięcej gatunków Carabidae stwierdzono w borze mieszanym – 54 gatunki i nad brzegami wód – 49 gatunków (tabela 1). Nieco mniej gatunków odnotowano w strefach ekotonowych (35) i w grądach (34). Najuboższe okazały się pola uprawne, gdzie znaleziono jedynie 15 gatunków biegaczowatych.

Tabela 1. Skład gatunkowy zgrupowań Carabidae w badanych środowiskach WPN

Tak duża liczba gatunków biegaczowatych w borze mieszanym wynika przede wszystkim z faktu, iż badania w tym środowisku prowadzone były w drzewostanach o różnej klasie wieku – na uprawie, w młodniku, w drzewostanie średniowiekowym i drze- wostanie dojrzałym. Bardzo bogate w gatunki okazały się zwłaszcza uprawy leśne, które charakteryzowały się bardzo korzystnymi dla Carabidae warunkami mikroklimatycznymi i troficznymi.

Rys. 2. Udział gatunków leśnych, eurytopowych i charakterystycznych

dla terenów otwartych w faunie Carabidae Wigierskiego Parku Narodowego

Spośród wszystkich stwierdzonych dotychczas w parku gatunków Carabidae największy udział mają gatunki charakterystyczne dla terenów otwartych – 45% (rys. 2). Dominują one zdecydowanie na suchych murawach, na polach i w strefach ekotonowych (rys. 3). Często też pojawiają się na uprawach leśnych i w młodnikach.

Rys. 3. Udział gatunków leśnych, eurytopowych i charakterystycznych

dla terenów otwartych w zgrupowaniach Carabidae badanych środowisk WPN

Gatunki leśne zdecydowanie dominują w grądach, gdzie stanowią ponad 60% wszystkich gatunków Carabidae. Nieznacznie przeważają też w borze mieszanym, borze bagiennym, na torfowiskach i podmokłych łąkach oraz nad brzegami wód. Jak dotąd nie znaleziono ich jedynie na polach uprawnych.

Wśród stwierdzonych podczas badań 93 gatunków biegaczowatych 19 nie było do tej pory wykazanych z Pojezierza Mazurskiego (tabela 2). Do rzadszych gatunków należą: Carabus menetriesi Hummel. Wschodnioeuropejski gatunek o ograniczonym zasięgu; relikt polodowcowy, spotykany bardzo rzadko na terenie rezerwatu „Suche Bagno” oraz na torfowisku w dolinie Czarnej Hańczy w pobliżu ujścia rzeki do jeziora Wigry; Amara erratica (Duftschmid). Holarktyczny gatunek okołobiegunowy; element borealno-górski; relikt polodowcowy, w parku spotykany na siedlisku boru mieszanego – na uprawach, w młodnikach i drzewostanie średniowiekowym; Amara nitida Sturm. Eurosyberyjski gatunek występujący pojedynczo na rozproszonych stanowiskach; w parku spotykany na uprawach leśnych; Dromius laeviceps Motschulsky. Gatunek europejski; z Polski wykazany po raz pierwszy w 1924 roku; w parku występuje w borze mieszanym, w grądach i na obrzeżach jezior dystroficznych; Colliuris melanura (Linnaeus). Należący do trybu Odacanthini, który skupia przede wszystkim gatunki szeroko rozprzestrzenione w tropikach; w Polsce spotykany dość rzadko, na terenie parku występuje w strefie szuwaru na obrzeżach rzek i jezior.

Tabela 2. Biegaczowate Carabidae Wigierskiego Parku Narodowego

Analiza zoogeograficzna

Analizując wszystkie gatunki Carabidae, wykazane do tej pory z terenu Wigierskiego Parku Narodowego, stwierdzono zdecydowaną przewagę elementu palearktycznego (rys. 4). 

Rys.4. Udział elementów zoogeograficznych w faunie Carabidae

Wigierskiego Parku Narodowego

Gatunki te stanowią ponad połowę wszystkich znalezionych gatunków biegaczowatych. Stwierdzono też znaczny udział gatunków eurosyberyjskich (18%) i zupełny brak gatunków górskich elementu europejskiej prowincji leśnej. Gatunki należące do europejskiego elementu zoogeograficznego stanowiły zaledwie 10% wszystkich gatunków Carabidae.

We wszystkich badanych środowiskach parku zdecydowanie dominują gatunki palearktyczne (rys. 5). Najwyraźniej dominacja ta zaznaczyła się w borze mieszanym oraz nad brzegami wód, gdzie gatunki palearktyczne stanowiły odpowiednio 55 i 57%. Najbardziej zrównoważone, pod względem zoogeograficznym, okazały się bór bagienny oraz torfowiska i podmokłe łąki.

Rys. 5. Udział elementów zoogeograficznych w zgrupowaniach Carabidae

badanych środowisk Wigierskiego Parku Narodowego

Wnioski

Stopień poznania rozmieszczenia biegaczowatych w Polsce jest bardzo zróżnicowany. Północno-wschodnia część naszego kraju, poza Puszczą Białowieską, należy do tych rejonów, w których wiedza o faunie Carabidae jest niewielka. Dotyczy to również Wigierskiego Parku Narodowego. Uwzględniając wyniki badań, prezentowane w tej pracy, stwierdzono na terenie Wigierskiego Parku Narodowego 99 gatunków Carabidae, co stanowi zaledwie 19 proc. krajowej fauny tych owadów. Dla porównania, w polskiej części Puszczy Białowieskiej wykazano występowanie 163 gatunków Carabidae (Wojas, 1994), w Górach Świętokrzyskich – 143 gatunków (Huruk, 1993), a w rezerwacie leśno-stepowym „Bielinek” koło Szczecina – 149 gatunków (Wojas, 1998). Prawdopodobnie główną przyczyną wykazania tak niewielkiej liczby gatunków Carabidae z tej części kraju jest brak dostatecznego zainteresowania entomologów tym obszarem. Analizując listę gatunków biegaczowatych stwierdzonych na terenie parku, zwraca uwagę brak wielu pospolitych gatunków. Należy zatem przypuszczać, że następne badania przyczynią się do zwiększenia tej listy.

Fauna Carabidae na badanym terenie jest zoogeograficznie zróżnicowana, choć brakuje w niej gatunków górskich europejskiej prowincji leśnej. Charakteryzuje się też przeważającym udziałem gatunków szeroko rozprzestrzenionych (element palearktyczny) oraz znacznym udziałem gatunków zamieszkujących prowincję eurosyberyjską. W niektórych środowiskach dysproporcje pomiędzy stwierdzonymi udziałami poszczególnych elementów są znaczne (rys. 5), co może świadczyć o niezbyt dobrym stanie zachowania fauny Carabidae.

Pomimo znacznego pokrycia badanego terenu lasem, w faunie Carabidae Wigierskiego Parku Narodowego przeważają gatunki charakterystyczne dla terenów otwartych (rys. 2). Wnikają one na tereny zalesione, stanowiąc często znaczny udział w strukturze zgrupowania biegaczowatych. Sprzyjającym czynnikiem szerokiego rozprzestrzeniania się tych gatunków jest duża mozaikowatość siedlisk, liczne polany i uprawy leśne oraz bezleśne otoczenie parku od strony północnej.

Prezentowane wyniki badań nad fauną Carabidae dostarczyły nowych danych o składzie gatunkowym tej grupy owadów występujących na terenie Wigierskiego Parku Narodowego. Przyczyniły się też do powiększenia liczby znanych gatunków Carabidae z Pojezierza Mazurskiego. Uwzględniając wyniki tej pracy, z Pojezierza Mazurskiego znane są obecnie 204 gatunki, co stanowi ponad 39% fauny Carabidae Polski.

Literatura

Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J., 1973:  Katalog fauny Polski. T. 2. Cz. 1: Chrząszcze (Coleoptera), biegaczowate (Carabidae). Warszawa, PWN.

Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J., 1974: Katalog fauny Polski. T. 3. Cz. 2: Chrząszcze (Coleoptera), biegaczowate (Carabidae). Warszawa, PWN.

Huruk S., 1993: Studia nad zgrupowaniami biegaczowatych (Carabidae, Coleoptera) uroczysk Chełmowa Góra i Serwis w Świętokrzyskim Parku Narodowym. Fragmenta Faunistica, Warszawa, 36 (18):339–371.

Leśniak A., 1980: Ekologiczno-faunistyczna inwentaryzacja entomofauny naziemnej parków narodowych. Dokumentacja Instytutu Badawczego Leśnictwa, Warszawa, maszynopis.

Leśniak A., 1987: Zoogeographical analysis of the Carabidae (Coleoptera) of Poland. Fragmenta Faunistica, Warszawa, 30:297–312.

Leśniak A., 1994: Monitoring zgrupowań Carabidae (Coleoptera) na powierzchniach Święty Krzyż i Góra Malik w latach 1992 i 1993. Monitoring Środowiska Regionu Świętokrzyskiego, 2:83–86. Kielce, Kieleckie Towarzystwo Naukowe.

Wojas T., 1994: Aktualny stan znajomości fauny biegaczowatych Coleoptera, Carabidae Puszczy Białowieskiej. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 13(2):107–114.

Wojas T., 1998: Biegaczowate (Coleoptera: Carabidae) rezerwatu leśno-stepowego w Bielinku nad Odrą i jego okolic. Wiadomości Entomologiczne., 16(3–4):143–154.