⁶ Teodor Urbański (1792–1850), największy autorytet hydrotechniczny w kraju, profesor Instytutu Inżynierii Cywilnej i Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego w Warszawie. Urodzony 4 listopada 1792 roku w Wieruszowie w województwie kaliskim, syn Grzegorza, mieszczanina-rolnika. Ukończył w 1816 roku szkołę departamentową w Warszawie (prowadzoną przez pijarów) i rozpoczął studia matematyczno-fizyczne na świeżo wówczas otwartym Królewskim Uniwersytecie Warszawskim. Jego zdolności i pracowitość zwróciły uwagę Stanisława Staszica, dyrektora wydziału w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, Duchownych i Oświecenia Publicznego i Policji, który rok później wysłał go na koszt rządu na studia za granicę, z przeznaczeniem w przyszłości na profesora projektowanego Instytutu Politechnicznego. Urbański studiował dwa lata w Petersburgu w Instytucie Korpusu Inżynierów Komunikacji, a następnie w paryskiej École des Ponts Chaussées. Odbywał praktyki zwiedzając budowle we Francji, Holandii i Anglii. Do kraju wrócił w 1823 roku. Opracował program Szkoły Inżynierii. 1 listopada 1823 roku został dyrektorem Instytutu Inżynierii Cywilnej w Warszawie i profesorem budowy dróg, mostów i spławów. W 1826 roku, po włączeniu placówki do Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego, został wykładowcą „konstrukcji lądowych i wodnych”. Był nim aż do końca 1831 roku, czyli likwidacji instytucji przez władze carskie. Jednocześnie od 1824 roku Urbański był zatrudniony w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji jako pełniący obowiązki inspektora jeneralnego robót wodnych, a od 13 maja 1827 roku z tytułem inspektora wszedł do Rady Ogólnej Budownictwa, Miernictwa i Spławów. Do kompetencji tego organu należało zatwierdzanie projektów i rozliczeń budowli rządowych. W ramach swych obowiązków został włączony w dzieło rozbudowy Staropolskiego Zagłębia Górniczo-Hutniczego. W latach 1826–1830 zajął się ambitnym projektem oraz jego realizacją uspławnienia rzeki Kamiennej i dostosowania jej wód do napędzania zakładów przemysłowych. Kierował także regulacją Wisły i umocnieniem jej brzegów w rejonie stolicy (np. bulwar kamienny na Solcu). W czasie powstania 1831 roku pełnił służbę w korpusie pompierów, spełniającym rolę straży pożarnej. Po utworzeniu w 1832 roku Dyrekcji Komunikacji Lądowych i Wodnych wszedł do niej, pozostając członkiem Rady Ogólnej Budowniczej. Zaliczono go wówczas w skład Cesarskiego Korpusu Inżynierii Komunikacji Lądowych i Wodnych w stopniu majora. Już w styczniu 1832 roku przejął z rąk wojskowych budowę Kanału Augustowskiego. Od marca 1832 roku bywał tu stale i jako inspektor prowadził naprawę zniszczeń wojennych i prace doskonalące system, definitywnie kończąc prace budowlane. Miał później wpływ na remonty w trakcie eksploatacji obiektu. W 1835 roku został odznaczony orderem św. Włodzimierza. W latach 1836–1838 kierował budową mostu łyżwowego przez Wisłę pod Płockiem. Wzniósł budynek mieszkalny komory wodnej i bulwar w Nieszawie. W 1839 roku został podpułkownikiem. W 1841 roku opracował plan ochrony Kalisza przed powodziami, który został zrealizowany w latach 1842–1843. Na zlecenie Henryka Łubieńskiego, inicjatora rozbudowy krajowego przemysłu rządowego w Królestwie Polskim, opracował projekt Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej (konkurencyjny w stosunku do zrealizowanego projektu Stanisława Wysockiego). Po reorganizacji dyrekcji w Zarząd Komunikacji Lądowych i Wodnych, nadal był inspektorem jeneralnym, a od 1843 roku inspektorem. W 1844 roku otrzymał awans na pułkownika. W 1845 roku nastąpiła kolejna reorganizacja na XIII Okręg Komunikacji Lądowych i Wodnych z bezpośrednią podległością władzom w Petersburgu.

Urbański pozostał inspektorem oraz członkiem ogólnego zebrania, odchodząc z Rady Ogólnej Budowniczej. Pod jego kierunkiem aplikowało całe pokolenie przyszłych polskich inżynierów. Był on członkiem komisji egzaminacyjnej nadającej stopnie i uprawnienia konduktorskie i inżynierskie. Zajmował się też wynalazczością, m.in. zaprojektował oryginalną windę do wyładowywania statków, zastosowaną w Warszawie. Zmarł na zapalenie płuc 12 lutego 1850 roku w Warce, podczas powrotu z objazdu Wisły. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w katakumbach. Słownik Biograficzny Techników Polskich, t. 8, Warszawa 1997, s.152–153; R. Gerber, Studenci Uniwersytetu Warszawskiego 1808–1831. Słownik biograficzny, Wrocław i in., 1977, s. 447.

powrót