2012  2011  2010  2009  2008  2007  2006  2005
2004  2003  2002  2001  2000

Augustowsko‑Suwalskie Towarzystwo Naukowe

W 2011 roku Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe uczestniczyło w realizacji kilku projektów. W ramach grantu finansowanego ze środków Funduszu Promocji Kultury Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz własnych, Towarzystwo prowadziło na terenie województw warmińsko-mazurskiego i podlaskiego inwentaryzację stanowisk archeologicznych metodą powierzchniową, w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski. We współpracy z Muzeum Okręgowym w Suwałkach i działającą przy nim Grupą Rekonstrukcji Historycznej „Garnizon Suwałki” zapoczątkowało cykl „Spotkania z żywą historią, realizowany w ramach projektu „Wspieranie inicjatyw związanych z ochroną i popularyzowaniem dorobku kulturalnego, tradycji i dziedzictwa narodowego Suwałk i Suwalszczyzny, dofinansowanego ze środków Urzędu Miejskiego w Suwałkach. W 2011 roku została przygotowana aplikacja do programu Cross-border Cooperation Programme Poland-Belarus-Ukraine pod tytułem „Zielone historie – rozwój turystyki zrównoważonej na obszarze transgranicznym Puszcz Augustowskiej i Grodzieńskiej”. Partnerami w tym projekcie są: Stowarzyszenie Niezależnych Inicjatyw Nasza Natura z siedzibą w Białymstoku, Centrum Informacji Turystycznej w Grodnie oraz Grodzieński Oddział Obwodowy Organizacji Społecznej Państwowy Związek Turystyczno-Sportowy. Rozstrzygnięcie konkursu zostało przewidziane na jesień 2012 roku. Ponadto złożono kilka wniosków o dofinansowanie projektów ze środków Urzędu Miejskiego w Suwałkach i Urzędu Marszałkowskiego w Białymstoku, w tym na wydanie XII tomu „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego".

1 marca

Towarzystwo rozpoczęło realizację cyklu „Spotkania z żywą historią. W jego ramach odbyła się inscenizacja historyczna pt. „Żołnierze Wyklęci – Rozbrojenie posterunku MO” zrealizowana przez Grupę Rekonstrukcji Historycznej „Garnizon Suwałki” oraz spotkanie w Muzeum im. Marii Konopnickiej z Fabianem Daniłowiczem, prezesem Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość Inspektorat Suwałki oraz Danutą i Zbigniewem Kaszlejami, historykami zajmującymi się m.in. powojennym podziemiem niepodległościowym w regionie.

4 marca

Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe wspólnie z Archiwum Państwowym w Suwałkach oraz Muzeum Okręgowym w Suwałkach zorganizowało promocję X tomu „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego” oraz książki Jarosława Schabieńskiego i Krzysztofa Sychowicza Wydarzenia roku 1976 w Polsce północno- wschodniej, wydanej w ramach serii „Biblioteka Rocznika Augustowsko-Suwalskiego”. Prezentacji kolejnego tomu Rocznika dokonał Tadeusz Radziwonowicz, a książki Andrzej Matusiewicz. W trakcie spotkania Tomasz Naruszewicz wygłosił wykład: Zmiany biegu Rospudy (Douspudy, Dowspudy). Obie publikacje zostały wydane dzięki wsparciu finansowemu Urzędu Marszałkowskiego w Białymstoku, Urzędu Miejskiego w Suwałkach oraz współwydawców: Muzeum Okręgowego w Suwałkach i Archiwum Państwowego w Suwałkach.

14 maja

Jedną z atrakcji IV Nocy Muzeów w Suwałkach była nocna gra miejska „Śladami przeszłości”, zrealizowana w ramach projektu „Spotkania z żywą historią.

18–19 czerwca

W Suwałkach odbył się XI Piknik Kawaleryjski organizowany przez Muzeum Okręgowe we współpracy z Augustowsko-Suwalskim Towarzystwem Naukowym.

17 września

W ramach obchodów 72. rocznicy agresji ZSRR na Polskę została zorganizowana akcja miejska „Sowiety wkroczyły”- z cyklu „Spotkania z żywą historią.

11 listopada

W Muzeum Okręgowym w Suwałkach zostało zorganizowane okolicznościowe spotkanie „Razem dla Niepodległej”, zrealizowane w ramach projektu „Spotkania z żywą historią.

10 grudnia

Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe, Archiwum Państwowe w Suwałkach oraz Muzeum Okręgowe w Suwałkach przygotowały sesję popularnonaukową Życie religijne w Suwałkach w XIX i XX wieku. Sesja odbyła się w siedzibie Muzeum. W jej trakcie wygłoszono następujące referaty: Tomasz Naruszewicz, Kilka uwag do początków parafii suwalskiej; Andrzej Matusiewicz, Świątynie w Suwałkach w XIX wieku; Krzysztof Skłodowski Służba duszpasterska w garnizonie Suwałki 1921–1939; prof. dr hab. Tadeusz Trzaskalik Ksiądz Stanisław Szczęsnowicz (1867–1944) – kapłan i polityk; Tadeusz Radziwonowicz Sytuacja oraz funkcjonowanie struktur organizacyjnych kościołów i związków wyznaniowych w Suwałkach w latach 1975–1989; dr Maciej Ambrosiewicz, Suwalscy rabini. Wykład wprowadzający wygłosił prof. dr hab. Józef Maroszek. Organizację sesji dofinansował Urząd Miejski w Suwałkach.

Opracowali: Maciej Ambrosiewicz,  Krzysztof Skłodowski

Muzeum Okręgowe w Suwałkach

Rok 2011 był bardzo ważny w historii suwalskiego muzeum. Zakończył się trwający dwa lata kapitalny remont budynku głównego. Zostały ukończone wszystkie roboty budowlane, sanitarne, elektryczne i teletechniczne oraz dodatkowe, wynikające z ekspertyzy stanu ochrony przeciwpożarowej. Odbiór końcowy prac nastąpił 12 sierpnia. Od tego momentu rozpoczęło się systematyczne przejmowanie i zagospodarowywanie obiektu. Po uzyskaniu dodatkowych środków z Urzędu Miejskiego w Suwałkach został ogłoszony przetarg nieograniczony na dostawę sprzętu magazynowego dla Muzeum Okręgowego w Suwałkach. W efekcie przetargu w znacznej części zostały wyposażone magazyny działów: Sztuki, Historii i Archeologii. Dodatkowo zamówiono i zrealizowano wyposażenie pomieszczeń biurowych: sekretariatu, portierni oraz częściowo działów: Archeologii, Etnografii i Historii. W połowie grudnia rozpoczęto przenoszenie działów Archeologii i Etnografii wraz ze zbiorami z lokalu zastępczego przy ul. Kościuszki 76.

Muzeum otrzymało dofinansowanie w wysokości 39 393,76 euro z Norweskiego Mechanizmu Finansowego w ramach Funduszu Wsparcia Inicjatyw Lokalnych, Międzyregionalnych i Transgranicznych w Euroregionie Niemen na realizację filmu dokumentalnego o życiu i twórczości Alfreda Wierusza-Kowalskiego pt. Samotny wilk. Alfred Wierusz-Kowalski 1849–1915. Do końca roku trwały prace przygotowawcze: dobór materiału ikonograficznego, wybór miejsc zdjęciowych (m.in. w Suwałkach, Warszawie, Dreźnie, Pradze i Mikorzynie), uzgodnienia dotyczące udziału ekspertów.

Ze względu na remont budynku głównego roczna frekwencja w muzeum i jego oddziałach wyniosła 10 721 osób, w tym w Muzeum im. Marii Konopnickiej 8063 osoby, a w Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły 2658. W 89 lekcjach muzealnych przeprowadzonych przez pracowników muzeum uczestniczyło 2688 osób.

Badania i sesje naukowe

Pracownicy merytoryczni muzeum realizowali 16 tematów badawczych z dziedziny archeologii, etnografii, sztuki, historii regionu i literatury. Muzeum im. Marii Konopnickiej prowadziło prace dokumentacyjne i bibliograficzne do tematów: „Życie i twórczość Marii Konopnickiej”, „Związki Marii Konopnickiej z jej rodzinnym miastem”, „Życie i twórczość Aleksandra Kamińskiego”, a także badania nad pozycją i rolą kobiet w życiu społecznym i kulturalnym Suwałk. Dział Kultury Literackiej Suwalszczyzny realizował tematy: „Kultura literacka Suwalszczyzny”, „Andrzej Miłosz oraz Czesław Miłosz i Suwalszczyzna”, „Środowisko literackie na Suwalszczyźnie i Mazurach Wschodnich w latach 1999–2008 – bibliografia”. Dział Etnografii prowadził badania pod hasłem „Wielokulturowość Suwalszczyzny – Staroobrzędowcy” oraz prace nad realizacją projektu związanego z osobą prof. Eugeniusza Iwańca. Dział Sztuki realizował tematy: „Środowisko artystyczne XIX-wiecznego Monachium”, „Życie i twórczość Alfreda Wierusza-Kowalskiego”, „Życie i twórczość Czesława Wierusza-Kowalskiego i Joanny Wierusz-Kowalskiej”. Dział Historii opracowywał tematy: „Odziały wojskowe garnizonu Suwałki” oraz „Działalność Suwalskiego Okręgu POW”. Pracownicy Działu Archeologii wraz z Jerzym Brzozowskim oraz kilkunastoma współpracownikami dokonali naukowego opracowania stanowiska Horodnianka 12 w obrębie obwodnicy Sztabina, a także byli zaangażowani w realizację projektu pt. „Poznanie obyczajów starożytnych Jaćwingów poprzez zrozumienie pozostałości ich kultury i prezentację wystaw archeologicznych” finansowanego z funduszu UE Litwa-Polska 2007–2013 (nr LT-PL/116). Projekt został uruchomiony 1 maja 2011 roku i będzie trwał do 30 kwietnia 2013 roku. Pracownicy Działu Archeologii prowadzili także interwencje terenowe: w lipcu i wrześniu w Sobolewie, w związku z odkryciem zbiorowej mogiły (wraz z Miejskim Konserwatorem Zabytków) oraz w sierpniu, w związku z odkryciem pochówków żydowskich przy ul. Broniewskiego w Sejnach. W ramach badań terenowych Dział Etnografii przygotował dokumentację istotnych wydarzeń kulturalno-religijnych na Suwalszczyźnie (Przerośl, Suwałki). Pracownik działu, Krzysztof Snarski w trakcie realizacji tematu badawczego „Wielokulturowość Suwalszczyzny – Staroobrzędowcy” przeprowadził badania terenowe w Gabowych Grądach, Budzie Ruskiej, Pogorzelcu, Karolinie, Wodziłkach i Holi.

Pracownicy muzeum udzielili 55 konsultacji z zakresu działalności muzeum dla piszących prace doktorskie, magisterskie, dyplomowe i semestralne oraz nauczycieli i uczniów ze szkół w mieście oraz regionie. Ponadto wykonali łącznie 27 kwerend naukowych oraz odpowiadali na zapytania kierowane z innych muzeów. Pracownicy Działu Archeologii na wniosek Kierownika Delegatury WUOZ w Suwałkach wykonali cztery ekspertyzy dotyczące występowania stanowisk archeologicznych na terenie planowanych inwestycji i wytycznych do ochrony konserwatorskiej.

10 grudnia muzeum, wspólnie z Augustowsko-Suwalskim Towarzystwem Naukowym i Archiwum Państwowym w Suwałkach, zorganizowało sesję naukową „Życie religijne w Suwałkach w XIX i XX wieku”. W jej trakcie Krzysztof Skłodowski wygłosił referat Służba duszpasterska w garnizonie Suwałki 1921–1939.

Podczas międzynarodowej konferencji naukowej „Słowiańskie wyspy językowe i kulturowe”, zorganizowanej 15–16 września przez Instytut Slawistyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Krzysztof Snarski wygłosił referat Naczelna Rada Staroobrzędowców w Polsce. Struktura, autorytet, zadania”. 21 listopada uczestniczył w konferencji kulturoznawczo-gwaroznawczej, realizowanej w Suwałkach przez Wyższą Szkołę Suwalsko-Mazurską i prof. dr hab. Barbarę Falińską, a 2 grudnia – w konferencji naukowej dotyczącej pożywienia na obszarze Podlasia, Mazowsza i Suwalszczyzny, organizowanej przez Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Ośrodek Kultury w Woli Osowińskiej.

Zbigniew Fałtynowicz uczestniczył w sesji naukowej „Miłosz i wieczna chwila”, zorganizowanej 13–15 października podczas VI Festiwalu Poezji w Sopocie przez Towarzystwo Miłośników Sopotu, a 16 listopada – w konferencji naukowej „Spotkania na Ziemi Ulro”, zorganizowanej przez Warmińsko-Mazurską Bibliotekę Pedagogiczną w Olsztynie.

Działalność wydawnicza i publikacje

Ukazał się XI tom „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego”, którego współwydawcą jest muzeum. W warszawskim wydawnictwie DiG wyszła drukiem monografia Elizy Ptaszyńskiej pt. Alfred Wierusz-Kowalski 1849–1915. Muzeum wydało cztery katalogi wystaw czasowych prezentowanych w Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły.

Ukazało się pięć numerów „Kronik” przygotowanych przez Zbigniewa Fałtynowicza (w tym wydanie specjalne poświęcone 100-leciu urodzin Czesława Miłosza) i prezentujących artykuły oraz wydarzenia związane z życiem literackim na Suwalszczyźnie i Mazurach Wschodnich.

Imprezom plenerowym i inscenizacjom z udziałem Grupy Rekonstrukcji Historycznej „Garnizon Suwałki” towarzyszyły okolicznościowe jednodniówki zawierające informacje i materiały dotyczące odtwarzanych przez grupę wydarzeń, m.in. działań podziemia niepodległościowego na Suwalszczyźnie w latach 1944– 1954, międzywojennych Suwałk, obławy augustowskiej, agresji sowieckiej 17 września 1939 roku oraz odzyskania niepodległości przez Suwalszczyznę w 1919 roku.

Został przygotowany folder informacyjno-reklamowy poświęcony cmentarzysku w Szwajcarii i Warsztatom Archeologii Eksperymentalnej.

Pracownicy muzeum opublikowali 15 artykułów naukowych i popularnonaukowych w różnych pismach w Polsce.

Muzeum po raz pierwszy wzięło udział w Targach Książki Historycznej, organizowanych przez Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Stowarzyszenie Muzealników Polskich i Porozumienie Wydawców Książki Historycznej, które odbyły się 24–27 listopada na Zamku Królewskim w Warszawie. Udział w targach był promocją nie tylko dorobku wydawniczego muzeum, ale również innych aspektów działalności suwalskiej placówki (wystawiennictwa, działalności edukacyjnej i imprez plenerowych).

W pierwszej połowie roku rozpoczęły się prace nad realizacją projektu „Biblioteka Trzech Wieków Suwałk” – wspólnego przedsięwzięcia Muzeum Okręgowego, Augustowsko-Suwalskiego Towarzystwa Naukowego i Biblioteki Publicznej związanego z przygotowaniami do obchodów 300-lecia Suwałk. W ramach realizacji projektu opracowano wstępny harmonogram i kosztorys działań wydawniczych na lata 2011–2014 oraz powołano radę redakcyjną programu. Niestety, ze względu na brak finansowania ze strony Urzędu Miejskiego w Suwałkach w drugiej połowie roku zawieszono prace nad realizacją projektu.

Wystawiennictwo i zbiory

W związku z remontem kapitalnym budynku głównego muzeum wystawy eksponowane były jedynie w oddziałach. W północnym skrzydle Muzeum im. Marii Konopnickiej prezentowana była stała wystawa „Alfred Wierusz-Kowalski”, na którą składało się 58 eksponatów (obrazów, akwarel i rysunków, elementów wyposażenia pracowni, dokumentów i fotografii oraz otrzymany w pięcioletni depozyt obraz Alfreda Wierusza-Kowalskiego „Beduini” z Muzeum Narodowego w Warszawie) oraz „Galeria malarstwa monachijskiego”, na którą składały się 22 obrazy malarzy związanych ze środowiskiem artystycznym Monachium przełomu XIX i XX wieku. W południowym skrzydle muzeum prezentowana była stała wystawa biograficzna „Maria Konopnicka 1842–1910. Za zamkniętymi drzwiami czasu”. W Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły eksponowano stałą wystawę autorską twórczości i zbiorów Andrzeja Strumiłły.

W związku z zakończeniem remontu budynku głównego muzeum został opracowany program działalności wystawienniczej oraz koncepcje nowych wystaw stałych: historycznej, archeologicznej, etnograficznej, malarstwa polskiego, życia i twórczości Alfreda Wierusza-Kowalskiego, a także stałej wystawy biograficznej poświęconej Marii Konopnickiej w muzeum imienia poetki.

W Muzeum im. Marii Konopnickiej zaprezentowano siedem wystaw czasowych: monograficzną wystawę jednego z monachijczyków Antoniego Piotrowskiego (kontynuacja z ubiegłego roku); „Poeci z krainy Nord” (od 18 lutego do końca kwietnia); „Skarby wieków średnich” – ekspozycję przygotowaną przez Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, prezentującą biżuterię wczesnośredniowieczną z terenów słowiańskich (od 3 czerwca do 25 września); „Duch naszych przodków” – wystawę poświęconą grodziskom rejonu olickiego na Litwie, przygotowaną przez Muzeum Krajoznawcze w Olicie w ramach projektu LT-PL/116 (od 4 października do końca listopada); „Miłosz – Powrót” – nową, wzbogaconą wersję wystawy o związkach poety z Suwalszczyzną, przygotowaną przez Zbigniewa Fałtynowicza w związku z Rokiem Miłosza (od 28 października); „We włościach księcia Šjurpy. 30 lat badań archeologicznych w Szurpiłach” – wystawę przygotowaną przez muzeum w oparciu o zbiory własne przy współpracy Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie (otwarcie 9 grudnia). Ekspozycja prezentowała kompleks osadniczo-obronny w Szurpiłach w świetle prowadzonych od 30 lat badań archeologicznych. Stanowiła też element obchodów jubileuszu 80-lecia prof. Jerzego Okulicza-Kozaryna, wieloletniego kierownika, a następnie mentora tych prac i studiów. W sali oświatowej muzeum zorganizowano m.in. wystawę prezentującą sylwetki Mariana Piekarskiego i Józefa Czyża, przygotowaną w ramach współpracy z młodzieżą Gimnazjum im. Marii Konopnickiej i II Liceum Ogólnokształcącego w Suwałkach realizującą projekt „Rówieśnicy” w ramach konkursu Muzeum Historii Polski w Warszawie (młodzież Gimnazjum im. Marii Konopnickiej zdobyła w nim I nagrodę).

W Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły zaprezentowano pięć wystaw czasowych: wystawę tradycyjnego malarstwa chińskiego (akwarela, tusz, pa-pier), artysty Hu Jigao, wywodzącego się z tzw. „szkoły szanghajskiej”, wypożyczoną z Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie (do 13 lutego); wystawę malarstwa i rzeźby Wiesława Szumińskiego „Obłąkani” (od 23 lutego do 10 czerwca); wystawę instalacji wideo i fotografii Mattii Listowskiego pt. „Scape / Shore / Lights” (od 15 czerwca do 10 września); zbiorową wystawę fotograficzną słuchaczy Akademii Fotografii i Przedsiębiorczości w Białymstoku pn. „Szukając obrazów” (od 14 września) oraz wystawę malarstwa Andrzeja Jana Piwarskiego „Ślady czasu” (od 5 października).

Wystawa Muzeum Okręgowego w Suwałkach „Z przeszłości geologicznej Suwalszczyzny” była prezentowana w Muzeum Wigier w Starym Folwarku. Muzeum współorganizowało także prezentowaną tam wystawę „Tytus Karpowicz (1915–2009)”. Podczas jej wernisażu (21 stycznia) Zbigniew Fałtynowicz wygłosił szkic o Tytusie Karpowiczu. Ekspozycja „Suwalskie lata Marii Konopnickiej” została wypożyczona do Prywatnej Szkoły Podstawowej nr 8 oraz prywatnego Gimnazjum nr 9 w Białymstoku. Wystawę „Drugi potop szwedzki. Archiwum Knuta Olofa Falka i Szwedzkiej Ekspedycji Jaćwieskiej”, przygotowaną pod kierownictwem Zbigniewa Fałtynowicza, zaprezentowano w Olicie na Litwie (od 22 czerwca do 30 września). Wersję oryginalną wystawy, która była prezentowana w Suwałkach w 2010 roku, wzbogacono o dodatkowy poster poświęcony badaniom Knuta Olofa Falka nad nazewnictwem litewskim. Przetłumaczono też na język litewski teksty znajdujące się na wystawie. W trakcie drugiego dnia Pikniku Kawaleryjskiego – Dni Kawaleryjskich w Suwałkach (19 czerwca) zaprezentowano plenerową ekspozycję „Obława augustowska” przygotowaną przez Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Białymstoku. Wystawę „Czesław Miłosz – Powrót” pokazano w Izbie Historycznej w Olecku, natomiast „Starowierski świat” w okresie letnim zaprezentowano w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie (wernisaż 27 czerwca). Centrum Sztuki Współczesnej – Galeria Andrzeja Strumiłły przygotowało ekspozycję plenerową wystawy fotograficznej „Twarze ZAiKS-u”, prezentowaną w patio Urzędu Miejskiego w Suwałkach (od 14 lipca do 16 sierpnia), którą zwiedziło około 1000 osób.

Eksponaty ze zbiorów muzeum były prezentowane na dziewięciu wystawach stałych i trzech czasowych w kraju, a także na dużej międzynarodowej wystawie „Sztuka Bałtów”, prezentowanej w Muzeum Narodowym w Rydze na Łotwie (od 16 listopada). Materiały muzeum (dotyczące Roku Marii Konopnickiej w Suwałkach, Alfreda Wierusza-Kowalskiego, Pikniku Kawaleryjskiego oraz stare fotografie Suwałk) wykorzystane zostały również na plenerowej wystawie zorganizowanej przez Urząd Miejski w Suwałkach z okazji Dni Suwałk. Poszczególne działy muzeum 36 razy udostępniały zbiory do publikacji, prac i opracowań naukowych.

W 2011 roku zbiory muzeum powiększyły się jedynie o cztery eksponaty oraz 3235 eksponatów pochodzących z ratowniczych badań wykopaliskowych, które zostały przekazane przez Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Białymstoku. Księgozbiór biblioteki muzealnej powiększył się o 474 woluminy.

Przeprowadzono konserwację 131 zabytków archeologicznych ze stanowisk 4 i 8 w Szurpiłach, przekazanych przez PWKZ, na potrzeby wystawy „We włościach księcia Šjurpy. 30 lat badań archeologicznych w Szurpiłach”.

Działalność oświatowa i popularyzatorska

Muzeum aktywnie włączyło się w obchody Roku Miłosza. Zainaugurowało je 18 stycznia spotkanie z Krzysztofem Czyżewskim, dyrektorem Ośrodka „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” i Fundacji Pogranicze. 23 marca odbył się wieczór poetycki poświęcony poematowi Czesława Miłosza Orfeusz i Eurydyka, połączony z prezentacją wystawy obrazów Wiesława Szumińskiego stanowiących ilustracje do utworu noblisty. W spotkaniu uczestniczył Waldemar Smaszcz, krytyk literatury, który wygłosił odczyt o koncepcji miłości w twórczości Czesława Miłosza. 29 czerwca, w Archiwum Państwowym w Suwałkach Zbigniew Fałtynowicz przygotował i poprowadził spotkanie autorskie z Andrzejem Franaszkiem, autorem książki Czesław Miłosz – Biografia. Tego samego dnia w aptece przy ul. T. Kościuszki 78 w Suwałkach została odsłonięta tablica upamiętniająca 100-lecie urodzin Czesława Miłosza i związki poety z Suwałkami. Wydarzeniom towarzyszyło wydanie specjalne „Kronik”, w których znalazły się m.in.: kalendarium Miłosz – Suwalszczyzna (od 1929 do 1 lipca 2011 roku) oraz artykuły Birutė Januszkaitė, Wojciecha Kassa, Jana Jastrzębskiego, szkic Zbigniewa Fałtynowicza oraz wiersze Leszka Aleksandra Moczulskiego i Józefy Drozdowskiej. Zbigniew Fałtynowicz ponadto przygotował i złożył do druku w ogólnopolskim dwumiesięczniku literackim „Topos” szkic o Czesławie Miłoszu i Krasnogrudzie, a w XI tomie „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego” autorski materiał Miłosz – Suwalszczyzna – Kalendarium (kronika związków poety z Suwałkami i Suwalszczyzną od 1926 do 2011 roku). Uczestniczył też w prelekcjach dla młodzieży na temat biografii i twórczości Czesława Miłosza: 18 maja i 26 września w klasach licealnych Zespołu Szkół Technicznych w Suwałkach, a 31 maja w Gimnazjum nr 3 w Suwałkach. 30 czerwca dyrektor muzeum, Zbigniew Fałtynowicz i Izabela Muszczynko uczestniczyli w otwarciu Międzynarodowego Centrum Dialogu w Krasnogrudzie. Zbigniew Fałtynowicz wziął także udział w dyskusjach w Sejnach i Krasnogrudzie (1–2 lipca).

Przez cały rok muzeum uczestniczyło w realizacji projektu „Poznanie obyczajów starożytnych Jaćwingów poprzez zrozumienie pozostałości ich kultury i prezentację wystaw archeologicznych”, finansowanego ze środków europejskich za pośrednictwem funduszu Litwa – Polska (LT-PL/116). W jego ramach, 14 kwietnia odbyło się szkolenie w Druskiennikach dotyczące realizacji projektu, a 15–16 czerwca w Olicie miała miejsce konferencja obejmująca inaugurację projektu i spotkanie koncepcyjne dotyczące organizacji wystaw archeologicznych. W trakcie tego spotkania Jerzy Siemaszko przedstawił referat i prezentację multimedialną pt. Nowoczesne tendencje w realizacji europejskich wystaw archeologicznych. Ponadto przeprowadzono spotkanie robocze w sprawach związanych z rozliczeniem projektu oraz objazd naukowy po grodziskach w rejonie Olity. Kolejna konferencja w Olicie odbyła się 22 czerwca. Była poświęcona m.in. prezentacji pradziejów rejonu Olity. Towarzyszył jej wernisaż wystawy „Drugi potop szwedzki. Archiwum Knuta Olofa Falka i Szwedzkiej Ekspedycji Jaćwieskiej”. 2–3 lipca zostały przeprowadzone Warsztaty Archeologii Eksperymentalnej – XIII Jaćwieski Festyn Archeologiczny „Szwajcaria 2011”. 4–5 października w Muzeum Okręgowym w Suwałkach odbyło się spotkanie koncepcyjne z udziałem przedstawicieli muzeów w Suwałkach i Olicie. Jerzy Brzozowski wygłosił referat poświęcony pradziejom Suwalszczyzny i Mazur, a Jerzy Siemaszko zaprezentował koncepcję stałej wystawy archeologicznej. Ponadto Jerzy Brzozowski i Jerzy Siemaszko poprowadzili objazd naukowy po stanowiskach archeologicznych Suwalszczyzny. Spotkanie zakończyła dyskusja na temat realizacji projektu. Kolejne spotkanie odbyło się 24–25 listopada w Wilnie. Zwiedzono wówczas najnowocześniejsze muzea wileńskie. Odbyła się też kolejna dyskusja poświęcona realizacji projektu, a zwłaszcza przygotowywanym ekspozycjom stałym.

Muzeum, działająca przy nim Grupa Rekonstrukcji Historycznej „Garnizon Suwałki” i Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe realizowały projekt „Spotkania z żywą historią”. Zainaugurowały go obchody Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych. 1 marca została zaprezentowana inscenizacja „Żołnierze Wyklęci. Rozbrojenie posterunku MO”. Odbyło się też spotkanie poświęcone działalności podziemia niepodległościowego na Suwalszczyźnie w latach 1944–1954 z udziałem Fabiana Daniłowicza – żołnierza AK-WiN, prezesa Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” Inspektorat Suwałki oraz Danuty i Zbigniewa Kaszlejów – historyków, współzałożycieli Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Augustowie. Uczestnicy otrzymali okolicznościową jednodniówkę oraz pamiątkowe ulotki.

Jedną z głównych atrakcji tegorocznej Nocy Muzeów (14 maja) była Nocna Gra Miejska „Śladami przeszłości”. Jej uczestnicy przenieśli się w lata 30. XX wieku i wyruszyli na spacer ulicami międzywojennych Suwałk, odszukując wskazane na mapie miejsca i wykonując polecenia dotyczące przeszłości miasta. W czasie Nocy Muzeów w Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły odbyły się dwa pokazy slajdów Piotra Malczewskiego „Magiczny Bajkał”. Można było bezpłatnie zwiedzać wystawy. Łącznie w imprezie wzięło udział blisko 2 tys. osób.

18 i 19 czerwca odbył się XI Piknik Kawaleryjski – Dni Kawaleryjskie w Suwałkach. W Konkursie Sprawności Kawaleryjskiej, obejmującym próbę dzielności konia oraz konkurs władania szablą i lancą, wystartowała rekordowa jak dotąd liczba 38 jeźdźców i koni.

Ogółem w pikniku wzięło udział ok. 100 uczestników z 16 stowarzyszeń i grup reprezentujących barwy oddziałów kawalerii II Rzeczypospolitej. Drugiego dnia imprezy, na placu przy ul. Świerkowej zostało zaprezentowane przejmujące widowisko historyczne „Obława augustowska, lipiec 1945”. Odbyły się również: pokaz sprawności 14. Suwalskiego Dywizjonu Artylerii Przeciwpancernej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, zawody hippiczne oraz konkurs w powożeniu bryczką. Na placu konkursowym prezentowana była także wystawa „Obława augustowska” przygotowana przez Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Białymstoku. W imprezie wzięło udział blisko 5 tys. osób.

W dniach 2–3 lipca odbyły się Warsztaty Archeologii Eksperymentalnej – XIII Jaćwieski Festyn Archeologiczny „Szwajcaria 2011”. Impreza w znacznej części została przygotowana w ramach projektu LT-PL/116 finansowanego z programu Litwa-Polska. Dzięki temu przeprowadzono szeroką akcję promocyjną (folder, plakat, zaproszenia, tablica informacyjna, reklamy radiowe). Wzięło w nich udział blisko 100 wykonawców (z Polski i Litwy) oraz 2446 zwiedzających. Impreza miała charakter warsztatowy, z aktywnym udziałem publiczności. Odbyło się 13 wykładów z zakresu archeologii eksperymentalnej. Dodatkowymi atrakcjami były: inscenizacja „Wesele jaćwieskie”, III turniej wojów o skarb Skomanda, turniej sprawności łuczniczej (po raz pierwszy) i recitale muzyki dawnej w wykonaniu zespołu „Tryzna” oraz Susany Raso z Hiszpanii.

17 września miała miejsce akcja miejska „Sowiety wkroczyły, 17 września 1939” zrealizowana w ramach projektu „Spotkania z żywą historią”. Impreza odbyła się na ulicy Chłodnej, gdzie został zaimprowizowany punkt przejściowy na niemiecko-sowieckiej linii demarkacyjnej, wystawione posterunki wojskowe, a przechodnie otrzymywali przepustki. Pokazano również scenę z rozmów niemiecko-sowieckich w sprawie uściślenia przebiegu tymczasowej granicy między strefą okupacyjną niemiecką i radziecką, które odbyły się w Suwałkach 6 i 9 października 1939 roku oraz uroczystość przekazania Suwałk Niemcom z 12 października 1939 roku. W parku im. Konstytucji 3 Maja grupy rekonstrukcyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i 9. Pułku Strzelców Konnych prezentowały broń i ekwipunek wojskowy. W imprezie wzięły udział GRH „Garnizon Suwałki”, GRH „Narew” z Łomży, Konna GRH „Kresy” z Białegostoku oraz GRH 9. Pułku Strzelców Konnych z Grajewa. W akcji wzięło udział ok. 500 osób.

Kolejną akcją w ramach „Spotkań z żywą historią” było spotkanie edukacyjne dla rodzin „Razem dla Niepodległej”, zorganizowane 11 listopada w budynku głównym muzeum, po raz pierwszy udostępnionym dla publiczności. Odwiedzający mieli m.in. możliwość obejrzenia filmu dokumentalnego, wykonania prac plastycznych oraz kotylionów. W budynku zorganizowano również kilka punktów nawiązujących do wydarzeń z lat 1918– 1919 na Suwalszczyźnie. Na punkcie werbunkowym odwiedzający mogli wstąpić do POW, przejść szkolenie wojskowe w 1. Suwalskim Pułku Strzelców, a także złożyć podpisy pod petycją Tymczasowej Rady Obywatelskiej Okręgu Suwalskiego oraz wziąć udział w spotkaniu z Józefem Piłsudskim. W imprezie wzięło udział ok. 500 osób.

29 kwietnia muzeum zorganizowało spotkanie z redaktorem i wydawcą Janem Stolarczykiem na temat twórczości Tadeusza Różewicza, nawiązując do 90. urodzin poety. 19 maja odbyła się natomiast promocja książki Elizy Ptaszyńskiej Alfred Wierusz-Kowalski 1849–1915.

Podobnie jak w latach poprzednich, Muzeum im. Marii Konopnickiej prowadziło wiele działań związanych z edukacją literacką. W związku z obchodami Światowego Dnia Poezji, w dniach 21–25 marca zorganizowano cykl spotkań dla uczniów szkół podstawowych, w czasie których przeprowadzono zabawy literackie połączone z czytaniem wierszy. Wzięło w nich udział ok. 100 dzieci. 30 marca odbyło się spotkanie autorskie z poetą Wojciechem Kassem, a 24 maja cykliczne „Spotkanie w Ogrodzie Baśni”, warsztaty z udziałem 115 dzieci, przeprowadzone pod hasłem „Najpiękniejszy ogród”. Podobne warsztaty miały miejsce 1 czerwca w Światowy Dzień Dziecka.

W ramach działalności oświatowej i popularyzatorskiej w Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły odbyły się m.in.: 7 kwietnia, projekcja filmu „Linia »D« Kraków – Nowy Jork” przedstawiającego postać Bolesława Greczyńskiego; 15 czerwca, promocja wspomnień o Wojciechu Siemionie pt. „Wieża malowana” z udziałem autora Józefa Plessa oraz aktorki Joanny Kasperskiej; 6 lipca, spotkanie edukacyjne z grupą z Gminnego Ośrodka Kultury w Raczkach; 1 września, diaporama cyfrowa Huberta Stojanowskiego „DrzeWidzenia”; ponadto promocja kalendarza „Anioły” autorstwa Lidii Kurzawy w opracowaniu graficznym Andrzeja Strumiłły.

Ogółem, w imprezach organizowanych przez muzeum wzięło udział blisko 8 600 osób.

Bogatą ofertę bezpłatnych zajęć edukacyjnych muzeum przygotowało w okresie ferii zimowych. W zajęciach obejmujących 8 tematów wzięło udział 327 osób.

Jak co roku, pracownicy merytoryczni muzeum oferowali możliwość wygłoszenia wykładów naukowych i popularnonaukowych ze wszystkich dziedzin działalności muzeum. Ich słuchaczami byli nauczyciele, przewodnicy turystyczni, młodzież szkolna, studenci, członkowie Uniwersytetu III Wieku i wyspecjalizowane grupy zawodowe odbywające na Suwalszczyźnie objazdy naukowe. 21 wykładów wysłuchało łącznie1420 osób.

W prasie, radiu i telewizji ogólnopolskiej oraz regionalnej, a także w prasie i telewizji litewskiej ukazało się blisko 140 publikacji i materiałów popularyzujących działania muzeum.

Dzięki dofinansowaniu Urzędu Miejskiego w Suwałkach wykonano nową tablicę informacyjną na „Cmentarzysku Jaćwingów” w Szwajcarii.

Inne

W dniu 20 czerwca w Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu odbyły się wojewódzkie obchody Międzynarodowego Dnia Muzeów. Magdalena Wołowska-Rusińska odebrała nagrodę główną w Konkursie na Najważniejsze Wydarzenie Muzealne Roku w Regionie Podlaskim. Nagroda została przyznana w kategorii najważniejsze wydarzenie pozawystawiennicze za organizację cyklu wydarzeń muzealnych towarzyszących obchodom Roku Marii Konopnickiej w Suwałkach 2010.

Miejskie obchody Międzynarodowego Dnia Muzeów odbyły się 21 maja w Muzeum im. Marii Konopnickiej, po raz pierwszy od kilkunastu lat bez udziału przedstawicieli Urzędu Miejskiego w Suwałkach. Laureatami wyróżnienia Przyjaciel Muzeum w Suwałkach zostali w tym roku prof. Marian Pokropek i Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Suwałkach.

W ramach przygotowania do realizacji nowych wystaw stałych w budynku Resursy pracownicy muzeum odbyli wyjazd szkoleniowy do Krakowa (7–9 marca), odwiedzając: Muzeum Gombrowicza we Wsoli, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, oddziały Muzeum Historycznego Miasta Krakowa: Fabrykę Schindlera i Podziemia Rynku oraz Muzeum Ojcowskiego Parku Narodowego, gdzie zwiedzili ekspozycje i spotkali się z pracownikami merytorycznymi odpowiedzialnymi za ich realizację.

Opracował: Jerzy Brzozowski

Archiwum Państwowe w Suwałkach

1. Przejmowanie materiałów archiwalnych

W 2011 roku zasób Archiwum w Suwałkach (bez Oddziału w Ełku) zwiększył się o pięć nowych zespołów archiwalnych. Nabytkami z zewnątrz były trzy zespoły archiwalne oraz dopływy do już posiadanych zespołów. W ten sposób przejęto do archiwum 1811 jednostek archiwalnych i 15,3 metra bieżącego akt. Zbiory zostały uzupełnione ewidencyjnie o materiały (dwa zespoły archiwalne, 946 j.a. i 9,0 m.b. akt) wyodrębnione w trakcie weryfikacji i uzupełniania ewidencji, a także w toku porządkowania posiadanego zasobu. Łącznie zwiększyły się o 2757 j.a. i ponad 24 m.b. akt.

Największe nabytki pochodziły z archiwów zakładowych. Najwięcej najciekawszych materiałów archiwalnych (akt, wydawnictw, afiszy i plakatów, fotografii, nagrań) przejęto z likwidowanego Domu Pracy Twórczej w Wigrach z lat 1976–2011 (4,85 m.b., 893 j.a.). Do archiwum trafiły dwa mniejsze zespoły archiwalne, a mianowicie Akta komisji wyborczych z wyborów do Sejmu i Senatu RP przeprowadzonych 21 października 2007 roku (0,6 m.b., 33 j.a.) i Stowarzyszenie Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę Oddział Terenowy w Suwałkach 1988–2008 (3,15 m.b., 59 j.a.). W formie dopływów do 27 już posiadanych zespołów archiwalnych (w tym do: 11 zespołów akt stanu cywilnego, 2 zespołów instytucji wymiaru sprawiedliwości, w tym Sądu Wojewódzkiego w Suwałkach, 5 zespołów administracji państwowej, między innymi Urzędu Kontroli Skarbowej w Suwałkach z lat 1993–1999, 2 zespołów banków, 1 zespołu o charakterze zbiorów i kolekcji, 6 zespołów akt wyborczych) przejęto 6,7 m.b. akt, liczących 826 j.a. Warto zaznaczyć, że wśród nich znalazły się cenne i ciekawe akta osobowe (503 j.a.) pracowników Zarządu Miejskiego i Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Suwałkach z lat 1945–1960, przekazane przez Urząd Miejski w Suwałkach.

Na koniec 2011 roku zbiory archiwum obejmowały ogółem 698 zespołów archiwalnych, które liczyły 1756 m.b. akt, 263 652 jednostek archiwalnych (głównie akt, ale też fotografii, map i planów, dokumentacji technicznej, druków ulotnych, filmów i nagrań).

2. Przejmowanie dokumentacji niearchiwalnej

W 2011 roku archiwum kontynuowało odpłatne przejmowanie dokumentacji niearchiwalnej likwidowanych podmiotów gospodarczych. W związku ze spadkiem zapotrzebowania na tego rodzaju usługi przejęto tylko 3,5 m.b. akt, liczących 336 jednostek, w których znalazło się 316 teczek akt osobowych, ale rozpoczęto działania, mające na celu przejęcie w 2012 roku dużej ilości dokumentacji likwidowanej Wszechnicy Mazurskiej w Olecku.

3. Opracowanie zasobu

W 2011 roku zakończono opracowanie dość dużego zespołu Sąd Grodzki w Sejnach 1929–1939, liczącego 6679 j.a. i 12,75 m.b. akt. Zinwentaryzowano dopływy do zespołów otwartych urzędów stanu cywilnego, wpisując dane do bazy IZA. Kontynuowano także, wpisując do bazy IZA dane 3081 j.a. (7,9 m.b. akt), inwentaryzację dużego zespołu akt Sądu Okręgowego w Grodnie Wydziału Zamiejscowego w Suwałkach z lat 1919–1939 i zakończono porządkowanie oraz inwentaryzację akt spraw cywilnych. Ogółem porządkowaniem objęto 3148 j.a., (11,2 m.b. akt), a inwentaryzacją w bazie IZA 3105 j.a. W celu weryfikacji ewidencji i przygotowania do wpisywania do bazy IZA dokończono inwentaryzację akt notarialnych, a także weryfikowano wprowadzone do tejże bazy rekordy z opisami jednostek archiwalnych 51 zespołów akt notarialnych.

Poza tym prowadzono prace mające na celu uzupełnienie ewidencji i usunięcie braków w środkach ewidencyjnych na poziomie jednostek oraz zespołów. Ewidencjonowano również materiały pozostające dotąd poza spisem. Konieczne okazało się ponowne przeprowadzenie wartościowania części materiałów kat. B, a efektem tego było przekwalifikowanie ich na materiały archiwalne (kat. A) i włączenie do właściwych zespołów archiwalnych. Oprócz tego do bazy danych SEZAM wprowadzono i poddano modyfikacji niemal 600 rekordów w ramach dokumentowania zmian w stanie ilościowym zasobu.

Przy okazji przemieszczeń akt oraz pakowania w pudła uzupełniano opisy jednostek w niektórych zespołach archiwalnych, ze szczególnym uwzględnieniem sygnatur archiwalnych. Sprawdzono poprawność ewidencji ze stanem rzeczywistym dużego zespołu archiwalnego Urzędu Wojewódzkiego w Suwałkach.

4. Profilaktyka i konserwacja zbiorów

W 2011 roku kontynuowano prace przy konserwacji materiałów archiwalnych Gimnazjum im. K. Brzostowskiego w Suwałkach z lat 1920–1939, a na jeszcze większą skalę podjęto konserwację akt stanu cywilnego z XIX wieku. Konserwacji właściwej poddano ponad 1300 kart i 44 fotografie, a czyszczeniu mechanicznemu ponad 8 tys. kart. Zrekonstruowano 120 opraw, głównie ksiąg metrykalnych (stanu cywilnego), a 16 tomów akt zdezynfekowano. Aby poprawić zabezpieczenie archiwaliów przed oddziaływaniem negatywnych czynników, prawie 3700 j.a. zapakowano do pudeł, teczek z tektury bezkwasowej lub nadano im obwoluty z papieru bezkwasowego, odkurzono lub oczyszczono, natłuszczono oprawy skórzane (w 60 księgach), a blisko 40 m.b. akt i kilkaset map oraz planów przemieszczono w celu poprawy warunków ich przechowywania. We wszystkich pomieszczeniach magazynowych termohigrometry włosowe zastąpiono elektronicznymi z automatycznym zapisem danych. Dokonano też analizy stanu zachowania zasobu Archiwum w Suwałkach i Oddziału w Ełku, sporządzono stosowny materiał i rozpoczęto opracowywanie szczegółowego stanu zachowania poszczególnych zespołów archiwalnych.

W ramach zabezpieczenia zbiorów wykonano blisko 4000 skanów, cennych i dość często wykorzystywanych, a znajdujących się w nie najlepszym stanie ksiąg wieczystych.

W związku z zatrudnieniem dyplomowanych konserwatorów archiwalnych przystąpiono do organizacji pracowni konserwatorskiej i w celu poprawy jej wyposażenia zakupiono sprzęt, narzędzia oraz materiały niezbędne do podjęcia bardziej skomplikowanych zabiegów z zakresu konserwacji właściwej i zachowawczej, głównie papieru, a także do profilaktyki zbiorów.

5. Nadzór nad narastającym zasobem archiwalnym

W zakresie kształtowania zbiorów i ich zabezpieczenia, suwalskie archiwum prowadziło nadzór nad narastającym zasobem archiwalnym na terenie Suwałk oraz powiatów: augustowskiego, sejneńskiego, suwalskiego, gołdapskiego bez gminy Banie Mazurskie i oleckiego bez gminy Świętajno. W 100 państwowych i samorządowych jednostkach, które tworzą materiały archiwalne i posiadają archiwa zakładowe, przeprowadzono 46 kontroli ogólnych, problemowych i sprawdzających oraz wykonano 30 ekspertyz w związku z wydaniem zezwoleń na wybrakowanie dokumentacji niearchiwalnej. Wydano też 92 zezwolenia i opinie na wybrakowanie (zniszczenie) około 1500 m.b. dokumentacji niearchiwalnej. Uzgodniono i zaopiniowano 33 normatywy kancelaryjno-archiwalne (instrukcje kancelaryjne, instrukcje archiwalne, jednolite rzeczowe wykazy akt i zmiany do nich). Udzielono ponad 350 porad w ramach prowadzonych konsultacji z personelem kancelaryjno-archiwalnym różnych instytucji. Dużo uwagi poświęcono przygotowaniu materiałów archiwalnych do przekazania archiwum przez różne jednostki organizacyjne, w tym przez Sąd Okręgowy w Suwałkach, Urząd Miejski w Suwałkach, a zwłaszcza przez postawiony w stan likwidacji Dom Pracy Twórczej w Wigrach.

Przeprowadzono 8 szkoleń kancelaryjno-archiwalnych dla pracowników: Starostw Powiatowych w Suwałkach i Sejnach oraz jednostek samorządu i samorządowych jednostek organizacyjnych z terenu powiatów suwalskiego i sejneńskiego, Urzędu Miejskiego w Olecku, Urzędu Miejskiego w Lipsku i samorządowych jednostek organizacyjnych miasta i gminy, Urzędu Gminy w Kowalach Oleckich i samorządowych jednostek gminy, Urzędu Gminy w Świętajnie, a także w Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Ustawicznego w Suwałkach dla pracowników placówek oświatowych Suwałk i powiatów augustowskiego, sejneńskiego i suwalskiego, a dotyczące zasad postępowania z dokumentacją w tych jednostkach.

6. Udostępnianie i informacja archiwalna

W 2011 roku nie utrzymała się zaobserwowana w latach 2009–2010 tendencja niewielkiego spadku wskaźników udostępniania materiałów archiwalnych, ważnej dziedziny działalności archiwum szczególnie angażującej jego personel. Ogółem ze zbiorów korzystało 268 osób, w tym 10 z zagranicy. W trakcie 820 odwiedzin w pracowni naukowej badaczom tym oraz osobom, którym przesyłano posiadane mikrofilmy do pracowni naukowych innych archiwów, udostępniono 7906 jednostek inwentarzowych (w 2010 roku udostępniono 7127 j.inw.).

Nadal największą grupę użytkowników zasobu archiwalnego stanowili genealodzy (103 osoby), którzy korzystali najczęściej z mikrofilmów ksiąg metrykalnych. W swych poszukiwaniach sięgnęli do 5553 jednostek, w tym do posiadanych przez archiwum mikrofilmów ksiąg kościelnych oraz akt notarialnych, sądowych, hipotecznych, ubezpieczeniowych. Kolejna grupa użytkowników (46 osób), liczebnie zbliżona do tej z lat 2009–2010, korzystała z materiałów archiwalnych do celów naukowych. W trakcie 170 odwiedzin użytkownicy ci zamówili 1375 j.inw (więcej niż w 2010 roku). Udostępnianie do celów własnościowych utrzymało się na poziomie zbliżonym do lat ubiegłych. W tej kategorii, tradycyjnie, liczna grupa użytkowników (94 osoby) korzystała ze stosunkowo niewielkiej ilości materiałów (651 jednostek).

Użytkownicy pracowni naukowej, podobnie jak w latach poprzednich, zamawiali materiały archiwalne wytworzone w różnym czasie przez wiele podmiotów. Swe poszukiwania prowadzili w aktach metrykalnych różnych wyznań (najczęściej w ich mikrofilmach) z XIX i początku XX wieku (zwłaszcza z Suwałk, Sejn, Filipowa, Jeleniewa, Kaletnika, Wigier), aktach hipotecznych i notarialnych (w tym Państwowych Biur Notarialnych w Augustowie i Suwałkach), w materiałach administracji gminnej i gromadzkiej z okresu po II wojnie światowej, miejskiej i powiatowej z XIX i XX wieku, wojewódzkiej (w otrzymanych z Litwy mikrofilmach zespołu z XIX wieku Rząd Gubernialny Augustowski, a także w dokumentacji urzędów byłego województwa suwalskiego), w archiwaliach policji oraz sądów – głównie z okresu międzywojennego, w materiałach byłej PZPR oraz w spuściznach fotograficznych Tadeusza Smagacza i Romana Łysionka.

Przedstawiona wyżej struktura udostępniania materiałów archiwalnych częściowo potwierdziła zauważone w poprzednich latach tendencje. Otóż z archiwum i jego zbiorów coraz częściej korzystają osoby, które przeważnie nie mają szczególnych kwalifikacji i zainteresowań naukowych, a poszukują bardzo konkretnych informacji, dotyczących ich przodków lub własności rodzin. Co istotne, w 2011 roku dało się zauważyć wyhamowanie spadkowego trendu korzystania ze zbiorów archiwum w ramach badań naukowych i popularnonaukowych.

W 2011 roku archiwum w ramach realizacji kwerend załatwiło 492 podania (czyli nieco mniej niż w poprzednich latach), w tym 118 z zagranicy, które wpłynęły od 410 osób prywatnych i 82 instytucji. Najwięcej podań, bo 264, dotyczyło poszukiwań i przekazania kopii dokumentów własnościowych, a 174 zostało wniesionych w sprawie prowadzenia poszukiwań genealogicznych. Ogólny spadek liczby kwerend był spowodowany znacznym zmniejszeniem liczby podań w sprawach socjalnych, a także od potomków obywateli polskich narodowości litewskiej i rosyjskiej dotyczących wydania zaświadczeń lub kopii dokumentów, potwierdzających posiadanie gospodarstw w granicach naszego kraju przed przesiedleniem do b. ZSRR (na tereny obecnej Litwy) w okresie II wojny światowej.

Na potrzeby użytkowników pracowni naukowej i osób składających podania wykonano w ramach usług archiwalnych 1186 kserokopii oraz 1062 kopie cyfrowe (fotografie i ska- ny).

Z kolei w ramach obsługi dokumentacji niearchiwalnej rozpatrzono 144 podania, które wpłynęły do archiwum. Odpowiadając na nie wydano 189 kopii i 49 wypisów, głównie z dokumentacji osobowo-płacowej oraz udostępniono i wypożyczono 8 jednostek akt.

7. Popularyzacja archiwum i jego zasobu

W 2011 roku w archiwum zaprezentowane zostały dwie wystawy. Pierwsza z nich została poświęcona Ludwikowi Szacińskiemu, znakomitemu fotografowi, który urodził się w Suwałkach, a po powstaniu styczniowym mieszkał i tworzył w Oslo. Materiały (kopie dokumentów i przede wszystkim fotografii) na wystawę pt. „Suwalczanin na królewskim dworze. Ludwik Szaciński 1844–1894” przekazało Archiwum Państwowe w Krakowie, a suwalskie archiwum dodało z własnych zbiorów oryginalne dokumenty, głównie metrykalne, dotyczące tej postaci i jej rodziny. Druga wystawa materiałów archiwalnych „Czesław Miłosz i jego związki z Suwalszczyzną w materiałach archiwalnych (w setną rocznicę urodzin)” towarzyszyła zorganizowanemu wspólnie z Muzeum Okręgowym w Suwałkach spotkaniu autorskiemu z Andrzejem Franaszkiem, autorem biografii Czesława Miłosza.

Oprócz tego, w 2011 roku archiwum rozpoczęło na własnej stronie internetowej cykl prezentacji wybranych materiałów archiwalnych (fotografii i dokumentów) poświęconych różnym wydarzeniom i ludziom. Warto wymienić trzy z nich, zatytułowane: „Czesław Miłosz i jego związki z Suwalszczyzną w materiałach archiwalnych (w setną rocznicę urodzin)”, „Roman Łysionek – fotoreporter województwa suwalskiego”, „Polegli na polach bitew, straceni w miejscach kaźni: Suwałki, Warszawa, Stutthof …, Katyń 1939 – 1945”. Natomiast na stronie www.archiwa.gov.pl prowadzonej przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych została zamieszczona przygotowana przez pracownika archiwum prezentacja źródeł archiwalnych z zasobu suwalskiego archiwum, a dotycząca obławy augustowskiej.

Kopie wybranych materiałów archiwalnych prezentowane były także na wystawach organizowanych przez: Instytut Pamięci Narodowej – „586 dni stanu wojennego, Wigierski Areopag Nowej Ewangelizacji – „Wigry w dokumentach i fotografiach” i Archiwum Państwowe m. st. Warszawy – „Vivat Konstytucja! W 220. rocznicę Konstytucji 3 Maja.

W ramach działań popularyzacyjnych na zaproszenie Gminnego Ośrodka Kultury w Raczkach pracownik archiwum wygłosił z okazji Święta Niepodległości prelekcję połączoną z prezentacją multimedialną kopii materiałów pt. Kartki z historii Raczek – Niepodległość, zaś na prośbę Uniwersytetu III Wieku w Suwałkach przedstawił wykład Osadnicy szkoccy w dobrach dowspudzkich gen. Ludwika M. Paca, połączony z prezentacją multimedialną. Inni pracownicy przeprowadzili również kilka lekcji historyczno-archiwalnych dla młodzieży szkolnej, np. w Zespole Szkół Sióstr Salezjanek w Suwałkach oraz III Liceum Ogólnokształcącym, na temat Droga do Niepodległości. Suwalszczyzna lat 1918–1919 w materiałach archiwalnych z multimedialną prezentacją źródeł. W ramach współpracy ze szkołami wybrano i przekazano uczniom Gimnazjum im M. Konopnickiej w Suwałkach kopie materiałów archiwalnych na potrzeby konkursu „Rówieśnicy”, organizowanego przez Muzeum Historii Polski, a uczniom II Liceum Ogólnokształcącego w Suwałkach kopie archiwaliów dotyczące suwalskich Żydów.

8. Badania naukowe i popularnonaukowe

Pracownicy archiwum aktywnie uczestniczyli w kilku konferencjach i zebraniach naukowych. Tadeusz Radziwonowicz wygłosił referat pt. Sytuacja oraz funkcjonowanie struktur organizacyjnych kościołów i związków wyznaniowych w Suwałkach w latach 1975–1989 podczas sesji „Życie religijne w Suwałkach w XIX i XX wieku”, zorganizowanej przez Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe, Muzeum Okręgowe w Suwałkach oraz archiwum. Podczas seminarium polsko-niemieckiego w Poznaniu „Lekcje pogranicza. Europa Środkowo-Wschodnia (XX/XXI w.)”, zorganizowanego przez Uniwersytet im. A. Mickiewicza i Uniwersytet we Freiburgu, Sławomir Filipowicz wystąpił z referatem Rozproszone dziedzictwo archiwalne Suwalszczyzny. Na spotkaniu pracowników nadzoru nad narastającym zasobem archiwalnym w Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych przedstawił natomiast referat połączony z prezentacją pt. Zespół archiwalny a archiwum zakładowe. Dylematy praktyczne i teoretyczne. Na konferencji naukowej w Sejnach, zorganizowanej przez Stowarzyszenie Litwinów w Polsce oraz Uniwersytet Witolda Wielkiego w Kownie, Tadeusz Radziwonowicz przedstawił referatGeneza i okoliczności zawarcia 7 października 1920 roku umowy suwalskiej, a Marek Sidor – O powojennych konsekwencjach wysiedlenia w 1941 roku Litwinów z Suwalszczyzny i Sejneńszczyzny. Na seminarium „Ostpreuβen ohne Legende”, zorganizowanym przez Academia Baltica w m. Sankelmark w Niemczech, został przedstawiony referat Marka Sidora Przesiedlenia ludności z Suwalszczyzny na „Ziemie Odzyskane” w latach 1945–1949.

Poszerzone teksty wygłoszonych na konferencji w Sejnach referatów Tadeusza Radziwonowicza Suvalkų sutarties pasirašymo genezé ir aplinkybés – Geneza i okoliczności zawarcia umowy suwalskiej i Marka Sidora Apie lietuvių iškeldinimą iš Suvalkų krašto1941–1949 metais – O wysiedleniach Litwinów z Suwalszczyzny w latach 1941–1949 zostały opublikowane w trzecim tomie rocznika „Terra Jatwezenorum”, a ich skróty w numerach 8. i 9. z 2011 roku czasopisma „Aušra”. Oprócz tego, z publikacji pracowników archiwum należy wymienić artykuły: Tadeusza Radziwonowicza,Z taboru do miasta. O osiedlaniu i „produktywizacji” ludności cygańskiej na Suwalszczyźnie i Marka Sidora, Ludwik Michał hrabia Pac – polski ziemianin w angielskim stylu”, które ukazały się w XI tomie „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego”.

Warto wspomnieć, że we współpracy z Augustowsko-Suwalskim Towarzystwem Naukowym i Muzeum Okręgowym w Suwałkach w archiwum zorganizowano promocję X tomu „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego” oraz książki Jarosława Schabieńskiego i Krzysztofa Sychowicza Wydarzenia roku 1976 w Polsce północno- wschodniej.

Jak co roku, pracownicy archiwum brali udział w pracach organów kolegialnych, wspólnych z Archiwum Państwowym w Białymstoku, a więc w Komisji Metodycznej i Komisji Archiwalnej Oceny Dokumentacji, które zajmowały się różnymi problemami z zakresu opracowania materiałów archiwalnych oraz nadzoru nad narastającym zasobem archiwalnym. Sławomir Filipowicz uczestniczył w pracach Centralnej Komisji Metodycznej przy Naczelnym Dyrektorze Archiwów Państwowych.

9. Inne działania

Pozytywną zmianą, która miała zauważalny wpływ na działalność archiwum, było zatrudnienie na jeden i pół etatu dwojga dyplomowanym konserwatorów materiałów archiwalnych ze specjalnością konserwacji papieru i skóry. Dzięki temu obsada kadrowa archiwum zwiększyła się z 11 do 12 osób. W 2011 roku praktykę studencką odbywały w archiwum trzy osoby (z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Uniwersytetu w Białymstoku i Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu). Zatrudniano też dwóch stażystów, skierowanych przez Powiatowy Urząd Pracy w Suwałkach, którzy zajmowali się pracami przy porządkowaniu i profilaktyce materiałów archiwalnych.

W 2011 roku nie prowadzono poważniejszych prac konserwacyjnych w obiekcie archiwum. Środki finansowe na funkcjonowanie archiwum pochodziły z budżetu archiwów państwowych, pozostającego w dyspozycji Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych. Archiwum uzyskało też dotację z rezerwy budżetowej, pochodzącej ze środków pozyskanych przez archiwum w ramach realizacji usług, a w ograniczonej mierze korzystało z sum na zlecenie. Środki te przeznaczono przeważnie na konserwację i profilaktykę materiałów archiwalnych oraz na pokrycie kosztów niektórych zakupów i usług.

Opracował: Tadeusz Radziwonowicz