2012  2011  2010  2009  2008  2007  2006  2005
2004  2003  2002  2001  2000

Augustowsko‑Suwalskie Towarzystwo Naukowe

13 lutego

Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe wspólnie z Archiwum Państwowym w Suwałkach zorganizowało spotkanie z dr.   Arturem Markowskim, autorem książki Między Wschodem a Zachodem. Rodzina i gospodarstwo domowe Żydów suwalskich w pierwszej połowie XIX wieku. Pracę zaprezentował i omówił Andrzej Matusiewicz.

28 marca

W siedzibie Muzeum Okręgowego w Suwałkach odbyło się IV Walne zebranie Augustowsko-Suwalskiego Towarzystwa Naukowego. Prezes przedstawił sprawozdanie z działalności w latach 2006–2008. zarząd otrzymał absolutorium. Prezesem ASTN po raz czwarty został dr Maciej Ambrosiewicz. W skład zarządu weszli: Celina Kalejta, Jerzy Brzozowski, Andrzej Matusiewicz, Tadeusz Radziwonowicz, Krzysztof Skłodowski, Jarosław Szlaszyński. Przewodniczącym Komisji Rewizyjnej został Jarosław Schabieński, a Sądu Koleżeńskiego – ks. Jarema Sykulski. W trakcie dyskusji programowej zdecydowano o kontynuacji dotychczas prowadzonych działań. Wskazano jednak na konieczność skreślenia z listy członków ASTN osób nieuczestniczących w jego pracach oraz niepłacących składek. Ponadto zwrócono uwagę na konieczność włączania do prac ludzi młodych, a także adresowania działań do młodzieży szkolnej i studentów.

20–21 maja

Dom Pracy Twórczej w Wigrach, Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe, Muzeum Okręgowe w Suwałkach oraz Archiwum Państwowe w Suwałkach zorganizowały seminarium pt. „Dobra wigierskie”, któremu przewodniczyli prof. dr hab.   Adam Czesław Dobroński oraz Zdzisław Szkiruć. Wygłoszono siedem wykładów: Maciej Ambrosiewicz, Dzieje klasztoru wigierskiego; Ariusz Bogdan Małek, Kreis Wigry 1794–1807; Andrzej Matusiewicz, Dobra wigierskie; Inga Kuźma, Podania o Kamedułach. Raport z badań terenowych z Wigier i okolic; Zdzisław Szkiruć, Spotkania wigierskie; Zdzisław Jaroszek, Udział suwalskiego BWA w Spotkaniach wigierskich; Dariusz Jachimowicz, Dom? Pracy? Twórczej?. W trakcie seminarium odbyła się projekcja polskiej kroniki filmowej z początku lat 60. ubiegłego wieku oraz wystawa dokumentów związanych z Wigrami ze zbiorów Archiwum Państwowego w Suwałkach (faksymile dokumentów) i Muzeum Okręgowego w Suwałkach (archiwum Knuta Olafa Falka). Spotkaniu towarzyszyła prezentacja książki Macieja Ambrosiewicza Dobra wigierskie oraz wystawa fotografii w Galerii Fotografii im. Edwarda Hartwiga.

19 września

Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe i Archiwum Państwowe w Suwałkach zorganizowało seminarium pt. „Wielokulturowość Suwalszczyzny – Staroobrzędowcy”. W czasie spotkania prof. dr hab. Eugeniusz Iwaniec wygłosił wykład o staroobrzędowcach na Suwalszczyźnie, a Tadeusz Radziwonowicz – komunikat.

4 listopada

Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe, Archiwum Państwowe w Suwałkach i III Liceum Ogólnokształcące w Suwałkach zorganizowały seminarium pt. „Wielo- kulturowość Suwalszczyzny – Cygani”. Spotkanie poprowadził Jacek Milewski, autor książki o suwalskich Romach Dym się rozwiewa.

10 grudnia

Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe i Archiwum Państwowe w Suwałkach zorganizowały seminarium pt. „Wielokulturowość Suwalszczyzny – ewangelicy”. Wygłoszono dwa wykłady: Michał J. Marciniak Ewangelicy na Suwalszczyźnie  i Tadeusz Radziwonowicz, Ewangelickie struktury kościelne w województwie suwalskim.

Grudzień

Ukazał się IX tom „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego” oraz pierwszy tom nowej serii wydawniczej towarzystwa – Biblioteka ASTN, w ramach której został opublikowany Słownik oficerów i chorążych Korpusu Ochrony Pogranicza w Suwałkach (1929–1939) opracowany przez Artura Ochała.

Opracował: Maciej Ambrosiewicz

Muzeum Okręgowe w Suwałkach

Rok 2009 był w historii suwalskiego muzeum wyjątkowo ważny i korzystny. Po pozytywnej ocenie wniosku złożonego w konkursie w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata 2007–2013 i podpisaniu umowy z Urzędem Marszałkowskim Województwa Podlaskiego w Białymstoku rozpoczął się od dawna oczekiwany kapitalny remont i prace modernizacyjne głównego budynku muzeum. Prace zostały rozłożone na dwa lata, a planowany termin ich zakończenia przypada w sierpniu 2011 roku. Wyjątkowo skutecznie muzeum zabiegało o środki finansowe pochodzące ze źródeł zewnętrznych. Łącznie udało się pozyskać ponad 350 000 zł z dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego w Białymstoku, Urzędu Miejskiego w Suwałkach oraz sponsorów. Na szczególną uwagę zasługuje dotacja na zakup spuścizny artystycznej Romana Kochanowskiego, której wysokość wynosiła 80 000 zł, a ze względu na wartość merytoryczną i historyczną obiektów przyznana została przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego poza urzędowym trybem postępowania. Roczna frekwencja w muzeum wyniosła 20 072 osoby (w tym w Muzeum im. Marii Konopnickiej – 10 276 osób, a w Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły – 3666 osób). W imprezach zorganizowanych przez muzeum uczestniczyło rekordowo ponad 21 000 osób.

Badania i sesje naukowe

Pracownicy merytoryczni muzeum realizowali 13 tematów badawczych z dziedziny archeologii, etnografii, sztuki, historii regionu i literatury. Muzeum im. Marii Konopnickiej prowadziło prace dokumentacyjne i bibliograficzne do tematu „Życie i twórczość Marii Konopnickiej”, Dział Kultury Literackiej Suwalszczyzny realizował tematy: „związki Zbigniewa Herberta z Suwalszczyzną”, „Środowisko literackie 1991–1998 w województwie suwalskim”, „Zbigniew Herbert i Suwalszczyzna”, „Kultura literacka Suwalszczyzny”. Dział Archeologii prowadził zagadnienia „Późnopaleolityczne osadnictwo w rejonie Szczebry” oraz „Późnopaleolityczne i mezolityczne osadnictwo w dorzeczu Legi”. Pracownicy Działu Archeologii wraz z dyrektorem oraz kilkunastoma współpracownikami, od drugiego do czwartego kwartału, byli zaangażowani w opracowanie naukowe badań wykopaliskowych stanowisk w obrębie obwodnic Augustowa i Sztabina. Dział etnografii kontynuował badania do tematu „Wielokulturowość Suwalszczyzny – Staroobrzędowcy”. Dział Sztuki realizował tematy: „Środowisko artystyczne XIX-wiecznego Monachium”,   „Życie i twórczość Alfreda Wierusza-Kowalskiego”, „Życie i twórczość Czesława Wierusza-Kowalskiego i Joanny Wierusz-Kowalskiej”. Dział Historii prowadził tematy: „Oddziały wojskowe Garnizonu Suwałki” i „Działalność Suwalskiego Okręgu POW”.

Suwalscy archeolodzy w lipcu przeprowadzili ratownicze badania wykopaliskowe na stanowisku Horodnianka 12, w ramach projektowanej obwodnicy Sztabina. Była to kontynuacja prac z roku poprzedniego. Pracami kierował mgr Marcin Bednarz przy współpracy Jerzego Brzozowskiego. ze względu na decyzję Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Białymstoku o przerwaniu prac, wyeksplorowano jedynie 11, 86 ara wykopów otwartych i niedokopanych w 2008 roku. W efekcie tych badań odkryto i wyeksplorowano łącznie (razem z badaniami 2008 roku) 880 obiektów z różnych epok: pradziejów, średniowiecza i okresu nowożytnego, pozyskując 54 265 zabytków, w znacznej części bardzo wartościowych pod względem naukowym i ekspozycyjnym. Na szczególną uwagę zasługuje odkrycie osiedla obronnego kultury łużyckiej z epoki brązu (ok. 800 lat przed Chrystusem), z systemem palisad, domów mieszkalnych, jam gospodarczych etc. Jest to odkrycie bezprecedensowe w Polsce północno-wschodniej. Pełny obraz i wartość dokonanego odkrycia będzie można ocenić dopiero po wykonaniu analiz i opracowań naukowych. Muzeum Okręgowe podpisało umowę z dziekanem Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego dotyczącą współpracy z Instytutem etnologii i Antropologii Kulturowej. Celem są wspólne badania etnograficzne na Suwalszczyźnie w latach 2009–2011. W ramach współpracy z prof. Marianem Pokropkiem prowadzono prace badawcze polegające na dokumentacji istotnych wydarzeń kulturalno-religijnych na Suwalszczyźnie. Krzysztof Snarski, pracownik Działu etnografii wykonał dokumentację fotograficzną: Niedzieli Palmowej w Krasnopolu i Sejnach (5 kwietnia), Wielkiej Soboty w Krasnopolu i Sejnach (11 kwietnia), Uroczystości Bożego Ciała w Jeleniewie (11 czerwca), „Wesela w Skansenie” w Białostockim Muzeum Wsi (2 sierpnia), festynu „Na przeroskim rynku” organizowanego przez Urząd Gminy i Gminny Ośrodek Kultury w Przerośli (9 sierpnia), święta Matki Boskiej zielnej w Puńsku i Wigrach (15 sierpnia), festynu „Dożynki w Skansenie” w Białostockim Muzeum Wsi (30 sierpnia), cmentarzy starowierskich we wsiach Buda Ruska, Pogorzelec i Karolin, a także wsi Jaziewo i Polkowo. Uczestniczył też w spotkaniu „z rodzinnego albumu – Polkowo” (11 października). Pracownicy muzeum udzielili 64 konsultacji dla piszących prace doktorskie, magisterskie, dyplomowe i semestralne oraz dla nauczycieli i uczniów ze szkół w mieście i regionie. Przeprowadzili 33 kwerendy naukowe oraz odpisywali na zapytania kierowane z innych muzeów. Pracownicy Działu Archeologii, na wniosek Kierownika Delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony zabytków w Suwałkach, wykonali 14 ekspertyz dotyczących występowania stanowisk archeologicznych na terenie planowanych inwestycji i wytycznych do ochrony konserwatorskiej. Anetta Ejdulis z Działu Archeologii uczestniczyła w charakterze rzeczoznawcy w sprawie odkrycia wczesnośredniowiecznego szkieletu i XIX-wiecznej ikony w zaleskich gm. Sejny, prowadzonej przez Komendę Powiatową Policji w Sejnach. z Miejskim Konserwatorem zabytków wzięła też udział w interwencji terenowej w obrębie bazy transportowej Pogotowia Ratunkowego przy ul. Mickiewicza w Suwałkach, w związku z odkryciem macew pochodzących z cmentarza żydowskiego.

Jerzy Brzozowski wspólnie z Jerzym Siemaszką wzięli udział w międzynarodowej konferencji pt. „Badania archeologiczne na trasach inwestycji drogowych – wyzwania i osiągnięcia” organizowanej przez Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji zabytków w Warszawie i Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, gdzie wygłosili referat Specyfika badań archeologicznych na inwestycjach liniowych w północno-wschodniej Polsce. Muzeum wraz ze Starostwem Powiatowym w Suwałkach współorganizowało seminarium popularnonaukowe pt. „Dziedzictwo militarne jako czynnik atrakcyjności turystycznej powiatu suwalskiego” w ramach europejskich Dni Dziedzictwa (11 września). W trakcie seminarium Jerzy Brzozowski wygłosił referat Grodziska powiatu suwalskiego, a Krzysztof Skłodowski referat Suwalszczyzna w pierwszych dniach września 1939 roku.

Zbigniew Fałtynowicz uczestniczył w wieczorze upamiętniającym piątą rocznicę śmierci Czesława Miłosza, przygotowanym w Krasnogrudzie przez Ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” oraz w sesji naukowej „Poezja i milczenie”, która odbyła się 15 sierpnia w Sejnach. Eliza Ptaszyńska wzięła udział w sesji naukowej zorganizowanej przez warszawskie Stowarzyszenie Historyków Sztuki pod nazwą „Wielkie i małe historie fotografii”. W trakcie sesji wygłosiła krótki komunikat omawiający pozyskaną do zbiorów muzeum spuściznę fotograficzną Romana Kochanowskiego. Krzysztof Skłodowski wziął udział w konferencji „Białystok wyzwolony 1919. Miasto i region” w Muzeum Wojska w Białymstoku (20 lutego), gdzie wygłosił referat Powstanie sejneńskie 23–28 sierpnia 1919 roku.

Krzysztof Snarski przygotował i przedstawił referat Zmiany w tradycyjnej kulturze staroobrzędowców na wybranych przykładach na konferencji naukowej, która miała miejsce w dniach 17–19 maja w Baranowie Sandomierskim.

Działalność wydawnicza i publikacje

Na zlecenie Urzędu Miejskiego w Suwałkach muzeum przygotowało drugie uzupełnione wydanie książki Krzysztofa Skłodowskiego zatytułowanej„Dzisiaj ziemia wasza jest wolną”. O niepodległość Suwalszczyzny. Publikacja ukazała się drukiem w sierpniu, tuż przed obchodami 90. rocznicy wyzwolenia Suwałk, w nakładzie tysiąca egzemplarzy. Ukazał się IX tom „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego” w nakładzie 500 egzemplarzy, którego współwydawcą jest muzeum. W nakładzie 500 egzemplarzy wydano album Obrazy w drewnie żłobione: twórczość Alfreda Wierusza-Kowalskiego w drzeworytach, opracowany przez Elizę Ptaszyńską. Ukazał się też album autorstwa prof. Mariana Pokropka Suwalszczyzna. Świat pogranicza, pod red. Adama Żulpy, w nakładzie tysiąca egzemplarzy. Muzeum było wydawcą publikacji Artura Ochała Batalion Korpusu Ochrony Pogranicza Suwałki 1927–1939, w nakładzie tysiąca egzemplarzy. Ukazały się katalogi czterech wystaw czasowych prezentowanych w Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły. Pracownicy muzeum opublikowali ponadto 11 artykułów naukowych i popularnonaukowych w różnych pismach w kraju.

Wystawiennictwo i zbiory

W pierwszym półroczu Muzeum Okręgowe i jego oddziały udostępniały sześć ekspozycji stałych. Cztery w gmachu głównym: „Pradzieje Suwalszczyzny i Mazur Wschodnich”, „Z przeszłości geologicznej Suwalszczyzny”, „Alfred Wierusz-Kowalski” (poprzez kontakty z domami aukcyjnymi i kolekcjonerami, na ekspozycję do długoletniego depozytu pozyskano kolejne dwa obrazy z kolekcji prywatnych: Trojka na piaszczystej drodze, olej na płótnie, 85, 5 x 148 cm oraz Wilk, akwarela o rozmiarach 49 x 57 cm), „Malarstwo polskie przełomu XIX i XX wieku” oraz dwie w oddziałach: w Muzeum im. Marii Konopnickiej „Maria Konopnicka 1842–1910. za zamkniętymi drzwiami czasu” i w Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły wystawę autorską twórczości i zbiorów Andrzeja Strumiłło. W drugim półroczu, w związku z rozpoczęciem kapitalnego remontu budynku głównego Muzeum Okręgowego, eksponowane w nim wystawy stałe zostały zdemontowane. Wystawa „Pradzieje Suwalszczyzny i Mazur Wschodnich” została umieszczona w magazynach. Dłubanka z tej wystawy oraz ekspozycja „z przeszłości geologicznej Suwalszczyzny” zostały wypożyczone do Muzeum Wigierskiego Parku Narodowego w Starym Folwarku. W magazynach złożono wystawę „Malarstwo polskie przełomu XIX i XX wieku”. Natomiast wystawę „Alfred Wierusz-Kowalski” przeniesiono do północnego (lewego) skrzydła Muzeum im. Marii Konopnickiej. została oficjalne otwarta 16 października w nowej aranżacji autorstwa Witolda Błażejowskiego, podczas uroczystości 160. rocznicy urodzin Alfreda Wierusza-Kowalskiego. W jednej z sal północnego skrzydła zorganizowano nową ekspozycję: „Galeria malarstwa monachijskiego”, na którą składają się 22 obrazy malarzy związanych ze środowiskiem artystycznym Monachium przełomu XIX i XX wieku. Wystawa „Maria Konopnicka 1842–1910. za zamkniętymi drzwiami czasu” została zredukowana do jednego (południowego) skrzydła budynku. Do czasu rozpoczęcia kapitalnego remontu, w Muzeum Okręgowym prezentowanych było pięć wystaw czasowych (w tym dwie zorganizowane jeszcze w 2008 roku): „Sygnatura inaczej pisana. Obecność polskich artystów w Monachium w świetle archiwaliów” (czynna do 12 stycznia); „Czasy saskie” (15 stycznia); „Generał brygady pilot Witold Urbanowicz – legenda Polskich Skrzydeł” – zorganizowana przez Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie i wzbogacona eksponatami ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Suwałkach (wernisaż 6 lutego); „Grzegorz Moryciński. Chwile blasku i cienia” – ekspozycja ukazująca jeden z etapów twórczości urodzonego w Augustowie warszawskiego artysty, Grzegorza Morycińskiego (wernisaż 27 kwietnia) oraz „Suwalskie przenikania” – wystawa fotografii Stanisława J. Wosia, zrealizowana w ramach stypendium Prezydenta Miasta Suwałk (wernisaż 26 marca).

W Muzeum im. Marii Konopnickiej zaprezentowano pięć wystaw czasowych (w tym jedną zorganizowaną w 2008 roku): „Szopki bożonarodzeniowe różnych kultur świata” (wystawa prezentowana do 31stycznia); „Wacław Sieroszewski – pisarz, zesłaniec, legionista” – przygotowaną przez Muzeum Literatury w Warszawie (od 30 marca do 16 maja); „Legendy polskie – spotkanie w Ogrodzie Baśni” – na której, zaprezentowano eksponaty ze zbiorów Muzeum Lalek w Pilźnie, lalki teatralne ze zbiorów Joanny Łupinowicz oraz autorskie Teresy Barbary Nowickiej (od 28 maja do 13 lipca); „Suwałki. Podróż z otwartymi oczyma” – wystawę powstałą jako autorski projekt malarki Isy Schmidlehner, Austriaczki obecnie zamieszkałej w Berlinie, prezentującą sześć prac malarskich (akryl na płótnie) oraz instalację plastyczną (wernisaż 23 lipca); „Podróże Pana Cogito” – wystawę poświęconą Zbigniewowi Herbertowi, przygotowaną na bazie ekspozycji prezentowanej w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie (wernisaż 28 lipca). Przygotowano też sześć witryn literackich, m. in. : „Krasnoludki są na świecie”, „Laura Pytlińska”, „Rok 2009 Juliusza Słowackiego”. W sali do zajęć lekcyjnych zorganizowano wystawę edukacyjną poświęconą Marii Konopnickiej i jej rodzinie. W Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły zaprezentowano cztery wystawy czasowe: ekspozycję gwaszy Danuty Strumiłło pt. „Notatki malarskie z Wietnamu” (wernisaż 22 kwietnia, wystawa trwała do 20 sierpnia); „Kamień i brąz” – ekspozycję współczesnej rzeźby białoruskiej, na której pokazano prace Viktara Kopacha, Andreia Ostashova, Vladimira Pancialejeva, Vladimira Pipina, Hanny Staravojtavej, Andreja Warabiou, Igora zasimowicza i Katiaryny Zlotsiny (wernisaż 26 sierpnia, czynna do końca października); wystawę rysunków Zbigniewa Mieruńskiego „Album” (wernisaż 4 listopada, czynna do końca listopada); wystawę rzeźby litewskiej autorstwa Vladasa Vildziunasa i Kunotasa Vildziunasa (otwarcie 16 grudnia, czynna do 29 stycznia 2010 roku). Podczas ostatniego wernisażu podsumowano projekt „e-Galeria. Digitalizacja i udostępnienie zbiorów”, wystąpił też Teatr Form Czarno-Białych „Plama” z Suwałk. Wystawa „Życie Pogranicza”, przygotowana na bazie ekspozycji „Świat pogranicza, Suwalszczyzna według prof. Mariana Pokropka”, prezentowana była w kilku muzeach na Litwie: w Muzeum Regionalnym w Alytusie (wernisaż 10 czerwca), w Muzeum Miejskim w Druskiennikach (18 września), w Muzeum Regionalnym w Prenach (6 listopada) i w Narodowym Muzeum Instrumentów Muzycznych w Kownie (9 grudnia). Muzeum współorganizowało też wystawę towarzyszącą konferencji naukowej „Dobra wigierskie” w Domu Pracy Twórczej w Wigrach. eksponaty ze zbiorów muzeum były prezentowane na ośmiu wystawach stałych i dwóch czasowych w kraju oraz w Wileńskiej Akademii Sztuk Pięknych na Litwie, gdzie na międzynarodowej wystawie „Sztuka Bałtów” pokazano dziewięć najcenniejszych eksponatów z cmentarzysk w Szwajcarii i Paprotkach. Wernisaż odbył się 5 lipca w Wilnie z udziałem prezydenta i premiera Litwy z okazji 1000-lecia pierwszej wzmianki pisanej o tym kraju. W kolejnych latach wystawa będzie prezentowana na Łotwie, w Polsce, Szwecji, Finlandii i Danii. W 2009 roku zbiory muzeum powiększyły się o 2 566 eksponatów: Działu Historii – 11 eksponatów, Działu etnografii – 45, Działu Sztuki – 2225, Działu Archeologii – 292, Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły – 2. Na specjalne podkreślenie zasługują: dar rodziny Wieruszów-Kowalskich przekazany przez Marka Turowskiego (prawnuka Alfreda), zawierający 153 prace Czesława i Joanny Wieruszów-Kowalskich oraz innych artystów, jak np. Franciszka Żeniszka z dedykacją dla Alfreda Wierusza-Kowalskiego, Ludomira Sleńdzińskiego, przypisywaną Alfredowi Wieruszowi-Kowalskiemu i kilka prac niezidentyfikowanych autorów. Ponadto spuścizna artystyczna Romana Kochanowskiego zawierająca 15 prac olejnych, 1948 fotografii własnych i obcych, 28 drzeworytów reprodukcyjnych, 3 teki litografii, 12 litografii, 16 XIX-wiecznych reprodukcji malarstwa, 3 staloryty, 2 publikacje książkowe, 2 płytki miedziorytnicze z odbitkami oraz 6 negatywów szklanych. zakup spuścizny po Romanie Kochanowskim sfinansowało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. zbiory biblioteki muzealnej powiększyły się o 712 książek (w tym 663 dary). Do zbiorów pozyskano archiwum Stefana Buczyńskiego (autor książki Suwalszczyzna w latach 1939–1944), przekazane przez Krystynę Buczyńską. W skład archiwum wchodzą opracowania, rękopisy, maszynopisy i korespondencje dotyczące głównie okresu II wojny światowej.

Działalność oświatowa i popularyzatorska

Dział Sztuki przygotował zamknięty pokaz nowo pozyskanych depozytów prac Alfreda Wierusza-Kowalskiego. Poprowadziła go eliza Ptaszyńska, która opowiedziała o historii oraz cechach formalnych i artystycznych pozyskanych dzieł malarza, a Zbigniew Fałtynowicz przypomniał publikacje muzealne związane z programem merytorycznym i działalnością muzeum oraz Działu Sztuki. 9 stycznia odbyły się piąte „Spotkania z kolędą”. Wystąpiły dwa zespoły regionalne: „Kapela Racisów” z Jasionowa oraz zespół Regionalny „Gozdawa” z Raczek. W okresie wielkanocnym, 16 kwietnia, zrealizowano kolejną edycję imprezy „Allelujki 2009”. Miała charakter dwuetapowy. W pierwszej części w formie prezentacji multimedialnej przedstawione zostały uczestnikom ciekawe pisanki ze zbiorów Działu etnografii. W drugiej części zaprezentował się zespół regionalny „Przeroślaki”, który wykonał pieśni wielkopostne, wielkanocne, a także wykonywane na terenie gminy Przerośl przed drugą wojną światową. 24 kwietnia odbyła się promocja książki 2 Pułk Ułanów Grochowskich im. gen. Józefa Dwernickiego 1917–1939 autorstwa Adama Czesława Dobrońskiego i Krzysztofa Skłodowskiego. Towarzyszyła jej prezentacja multimedialna, obejmująca archiwalne nagrania dźwiękowe, filmy i zdjęcia oraz wystawa pamiątek. W spotkaniu uczestniczyli reprezentanci Stowarzyszenia Ułanów Grochowskich im. gen. Dwernickiego z Warszawy, którzy wystąpili w replikach mundurów historycznych.

Po raz drugi zorganizowano w Suwałkach Noc Muzeów. W Muzeum im. Marii Konopnickiej przygotowano inscenizację: dom rodzinny poetki odwiedziła jej córka Laura Pytlińska, a po wystawie zwiedzających oprowadzały Maria Dulębianka i Eliza Orzeszkowa. Na dziedzińcu muzeum wystawiono sztukę Serenada według Sławomira Mrożka, w wykonaniu Teatru „Lustro”. W oficynie odbyło się przedstawienie Jednoabsurdy na podstawie Samuela Becketta, w wykonaniu Teatru Form Czarno-Białych „Plama”. Około północy otwarto wystawę czasową „Wacław Sieroszewski – pisarz, zesłaniec, legionista”. W gmachu głównym można było zwiedzać wystawy stałe i czasowe, a o 22. 00 odbył się Bal w Resursie – etiuda w wykonaniu Teatru „Lustro”. W Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły odbywały się projekcje filmowe, autorskie poezje prezentował Andrzej Strumiłło, a przed galerią miała miejsce inscenizacja w wykonaniu aktorów Teatru Lustro. Łącznie muzeum i jego oddziały odwiedziło tej nocy około 3 tysiące osób. 20–21 czerwca odbył się IX Piknik Kawaleryjski. W pokazach i konkursach wzięło udział około 60 uczestników reprezentujących barwy siedmiu pułków międzywojennej kawalerii oraz członkowie grup rekonstrukcji historycznej. W trakcie imprezy odbyły się: konkurs sprawności kawaleryjskiej, pokazy ułańskie, rekonstrukcja starcia kawalerii polskiej ze zmotoryzowanym patrolem niemieckim (pokaz z wykorzystaniem broni i efektów pirotechnicznych), zawody hippiczne oraz konkurs w powożeniu bryczką. W ciągu dwóch dni w imprezie uczestniczyło 7 tysięcy widzów. W dniach 11–12 lipca odbył się XI Jaćwieski Festyn Archeologiczny „Szwajcaria 2009”. W organizację festynu zaangażowanych było około 125 osób, w tym 110 wykonawców. Imprezę transmitowano na żywo w Polskim Radiu euro. Prócz bogatej oferty pokazów stałych, w sobotę odbyła się inscenizacja pt. „Najazd Mazowszan na gród jaćwieski w 1109 roku”, a w niedzielę II Turniej Wojów o Skarb Skomanda. W festynie wzięło udział 3 tysiące osób. Muzeum opracowało scenariusz i zrealizowało rekonstrukcje historyczne związane z obchodami 90. rocznicy wyzwolenia Suwałk (22 sierpnia).

W ramach imprezy zostały zorganizowane rekonstrukcje trzech epizodów związanych z wydarzeniami 1919 roku: z walk 41. Suwalskiego Pułku Piechoty pod Lidą, 16 kwietnia 1919 roku; wkroczenie do Suwałk 41. Suwalskiego Pułku Piechoty, 24 sierpnia 1919 roku; wizyta Józefa Piłsudskiego w Suwałkach, 12–13 września 1919 roku (rolę Józefa Piłsudskiego odegrał znany aktor Janusz Zakrzeński). W pokazach wzięło udział około 100 osób (m. in. członkowie grup rekonstrukcyjnych, wolontariusze, harcerze, pracownicy muzeum), a obejrzało je około 7 tysięcy mieszkańców miasta oraz gości. Rekonstrukcje przygotowane przez muzeum były doskonałą lekcją historii, godnym uczczeniem ważnej rocznicy i doskonałym elementem promocyjnym miasta. Uroczyste urodziny Alfreda Wierusza-Kowalskiego zorganizowano 16 października w Muzeum im. Marii Konopnickiej. Wzięło w nich udział ponad 100 osób, w tym władze miasta oraz Marek Turowski, prawnuk malarza. Odsłonięto płaskorzeźbę z wizerunkiem artysty na jego rodzinnym domu przy ul. Kościuszki 16. Następnie prezydent Józef Gajewski odsłonił i przekazał muzeum popiersie Alfreda Wierusza-Kowalskiego, autorstwa Elżbiety Pietras i Alojzego Nawrata. Otwarto też nową galerię prac artysty w Muzeum im. Marii Konopnickiej, gdzie odbył się pierwszy publiczny pokaz jednego z jego najlepszych dzieł: Napad wilków (z kolekcji prywatnej). Marek Turowski przekazał do zbiorów muzeum prace Czesława i Joanny Wieruszów-Kowalskich oraz innych malarzy. Uroczystość zakończyła promocja albumu Obrazy w drewnie żłobione – twórczość Alfreda Wierusza-Kowalskiego w drzeworytach. Podczas ferii zimowych w Muzeum im. Marii Konopnickiej zorganizowano zajęcia „zwyczaje bożonarodzeniowe różnych kultur świata”. 28 maja odbyło się kolejne „Spotkanie w Ogrodzie Baśni”, otwarto wystawę „Legendy polskie”, przeprowadzono warsztaty plastyczne, w czasie których dzieci malowały portret krasnoludka, wykonywały czapeczki i uczestniczyły w zabawach. W Dzień Dziecka dla najmłodszych udostępniono bezpłatnie wystawę czasową. W towarzyszących jej zajęciach muzealnych uczestniczyło 254 dzieci. 6 grudnia na Mikołajkowe Spotkanie w Pałacyku zimowym Świętego Mikołaja przygotowano zabawy i konkursy literackie z nagrodami, odbyło się przedstawienie Taka sobie bajeczka oraz koncert świąteczny Wesołe nutki. Święty Mikołaj obdarowywał dzieci słodyczami. W spotkaniu uczestniczyło około 500 osób. 18 grudnia „pełen serdeczności” wóz Mikołaja podróżował ulicami miasta. zorganizowano spotkania z dziećmi w przedszkolach oraz świetlicy środowiskowej przy ul. Kościuszki, obdarowano dzieci drobnymi upominkami. W Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły odbyły się: wykład Buddyzm. Wschód – Zachód(24 kwietnia); wykład Jarosława Jarszaka O Bogu i człowieku. Krótka historia ukryta w poezji i w malarstwie(26 kwietnia); pokaz slajdów i promocja albumu LOT autorstwa Wiktora Wołkowa i Andrzeja Strumiłły (26 sierpnia); wykład Jakuba Kadleca, nauczyciela buddyjskiego z Czech pt. Miłość i partnerstwo (13 października); warsztaty twórcze prowadzone przez Andrzeja Strumiłłę pt. Psalmy – cykl powstawania obrazu(17 października) oraz spotkanie na temat twórczości malarskiej Leona Tarasewicza (7 listopada); wykład Egle Rasimaite z Litwy pt. Wolność umysłu (4 grudnia). Ponadto odbyło się 19 spotkań autorskich z udziałem Andrzeja Strumiłły dla grup polskich, litewskich i białoruskich.

Pracownicy merytoryczni muzeum jak co roku oferowali możliwość wygłoszenia wykładów zarówno naukowych, jak i popularnonaukowych ze wszystkich dziedzin działalności muzeum: archeologii, geologii, etnografii, sztuki i historii sztuki, literatury i historii literatury oraz historii regionu. Wygłosili 17 wykładów, w których uczestniczyło 531 osób. Ich adresatami byli nauczyciele, przewodnicy turystyczni, młodzież szkolna, studenci, członkowie Uniwersytetu Trzeciego Wieku, osadzeni w suwalskim Areszcie Śledczym oraz wyspecjalizowane grupy zawodowe odbywające na Suwalszczyźnie objazdy naukowe. W trakcie wernisażu wystawy: „Marszałek Józef Piłsudski …Dziś ziemia wasza jest wolną…” Krzysztof Skłodowski wygłosił wykład o związkach Józefa Piłsudskiego z Suwałkami. Dwukrotnie (10 lutego i 7 grudnia) w muzeum odbyły się szkolenia, w których uczestniczyli dyrektor muzeum oraz pracownicy Działu Archeologii i Działu Sztuki, zorganizowane przez Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora zabytków w Białymstoku dla Policji, Straży Granicznej i CBŚ (około 20 osób), poświęcone ochronie zabytków.

W prasie, radiu i telewizji ogólnopolskiej i regionalnej („Tygodnik Suwalski”, „Gazeta Współczesna”, „Gazeta Wyborcza”, „Kurier Poranny”, „Przegląd Powiatowy”, Radio Białystok, Radio RMF FM, Radio 5, Telewizja Regionalna 3, Telewizja Białystok i Telewizja Suwałki), a także w prasie i telewizji litewskiej, ukazało się łącznie blisko 150 publikacji popularyzujących działania organizowane przez muzeum. Pracownicy muzeum prowadzili stałą współpracę z „Tygodnikiem Suwalskim”. Wojciech Nowakowski z TV Polonia przygotował w oparciu o tegoroczny Piknik Kawaleryjski oraz o wizyty w muzeum i oddziałach kolejny odcinek programu „zaproszenie”. Krzysztof Skłodowski wziął udział w realizacji filmu dokumentalnego Powstanie Sejneńskie 1919 roku przygotowywanego przez TVP Białystok. została uruchomiona strona internetowa Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły, na której na bieżąco ukazują się informacje o działalności oddziału, a także e-Galeria, w której prezentowane są reprodukcje cyfrowe prac Andrzeja Strumiłły. W 152 lekcjach muzealnych przeprowadzonych przez pracowników muzeum uczestniczyły 3672 osoby (w tym w 116 lekcjach przepro- wadzonych w Muzeum im. Marii Konopnickiej – 2759 osób, a w 4 lekcjach w Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły – 57 osób).

Inne

W Konkursie na Podlaską Markę Roku 2008 muzeum zostało laureatem wyróżnienia w kategorii miejsce, za Centrum Sztuki Współczesnej – Galerię Andrzeja Strumiłły w Suwałkach.

Pracownicy muzeum zostali laureatami nagrody głównej i wyróżnienia w Konkursie na Najważniejsze Wydarzenie Muzealne Roku w Regionie Podlaskim. Wystawa „Czasy Saskie”, zrealizowana przez Celinę Kalejtę i Krzysztofa Skłodowskiego, otrzymała nagrodę główną, natomiast Krzysztof Skłodowski, za monografię2 Pułk Ułanów Grochowskich im. gen. Dwernickiego 1917–1939 – wyróżnienie. W trzecim kwartale, w związku z remontem budynku głównego muzeum, pracownie, magazyny i ekspozycje zostały przeniesione do Muzeum im. Marii Konopnickiej w Suwałkach oraz do lokalu zastępczego przy ul. Kościuszki 76 (pracownie i magazyny działów: archeologii i etnografii). 27 sierpnia nastąpiło przekazanie placu budowy zwycięzcy przetargu na remont i modernizację muzeum – Konsorcjum Budowlanemu KONSBUD S. A., a 10 września zostały rozpoczęte roboty remontowo-budowlane.

Opracowali: Jerzy Brzozowski i Celina Kalejta

Archiwum Państwowe w Suwałkach

Przejmowanie materiałów archiwalnych

zasób Archiwum Państwowego w Suwałkach w 2009 roku zwiększył się o 11 nowych zespołów archiwalnych, dopływy do zespołów już posiadanych oraz materiały wyodrębnione w trakcie porządkowania zbiorów. Łącznie o 24, 4 metra bieżącego i 2375 jednostek archiwalnych. W odróżnieniu od dwóch poprzednich lat, największe nabytki pochodziły z archiwów zakładowych, czyli komórek tych państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych, które tworzą materiały archiwalne. Kontynuowano jednak działania mające na celu przejmowanie archiwaliów także od innych podmiotów. W ich wyniku udało się przejąć materiały Suwalskiego Towarzystwa Kultury [1962–1966] 1976–1996 (1,5 m.b. akt i 559 j.a.), cenne ze względu na swą treść, ale też zróżnicowanie form i rodzajów dokumentacji. Natomiast z archiwów zakładowych do zbiorów trafiły na przykład akta: Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddziału Regionalnego w Augustowie z lat 1990–2007 (8,3 m.b., 513 j.a.), zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w Augustowie z lat 1979–1999 (0,9 m.b., 103 j.a.), Prokuratury Rejonowej w Suwałkach z lat 1973–1989 (1,2 m.b., 205 j.a.), Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony zabytków w Suwałkach z lat 1975–1989 (1,5 m.b., 68 j.a.), Referendum Ogólnokrajowego w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację Traktatu dotyczącego przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii europejskiej z 8 czerwca 2003 roku (0,6 m.b., 64 j.a.). W formie dopływów do kilkudziesięciu już posiadanych zespołów archiwalnych przejęto 9,5 m.b. akt, to jest 784 j.a. (na przykład akt stanu cywilnego, instytucji wymiaru sprawiedliwości, w tym Sądu Wojewódzkiego w Suwałkach – 2, 2 m.b. i 251 j.a. oraz Prokuratury Powiatowej w Suwałkach – 1,4 m.b. i 109 j.a., zespołów administracji państwowej, w tym Urzędu Wojewódzkiego w Suwałkach – 1,3 m. b., 191 j.a.).

Ogółem zasób archiwum na koniec 2009 roku obejmował 685 zespołów archiwalnych, które liczyły 1709, 5 m. b. akt i prawie 259 tys. jednostek archiwalnych.

Przejmowanie dokumentacji niearchiwalnej

W 2009 roku archiwum kontynuowało odpłatne przejmowanie dokumentacji niearchiwalnej likwidowanych podmiotów gospodarczych. W związku ze spadkiem zapotrzebowania na tego rodzaju usługi przejęto tylko 4,5 m.b. akt liczących 1298 jednostek aktowych, w których znalazło się 1268 teczek akt osobowych. W ramach obsługi dokumentacji niearchiwalnej rozpatrzono 153 podania. Odpowiadając na nie wydano 191 kopii i 49 wypisów, głównie z dokumentacji osobowo-płacowej. Udostępniono i wypożyczono ponad 20 jednostek akt.

Opracowanie zasobu

W 2009 roku zakończono opracowanie jednego dużego zespołu archiwalnego: Sąd Pokoju w Sejnach 1919–1928 (9 m. b., 6336 j. a. ) oraz trzech dokumentów w zespole: Dokumenty z XVII i XVIII w. – zbiór 1601–1738. Inwentaryzowano, z wpisaniem do właściwej bazy danych, materiały zespołów będących w toku opracowywania. Prowadzono też inwentaryzację mającą na celu uzupełnienie, usunięcie braków w ewidencji oraz uzupełnienie środków ewidencyjnych i informacyjnych pomocy archiwalnych. zakończono inwentaryzowanie akt Sądu Pokoju w Sejnach 1919–1928, inwentaryzowano akta Sądu Grodzkiego w Sejnach 1929–1939, zinwentaryzowano akta notariusza Władysława Russockiego 1857–1877, księgi 13 zespołów urzędów stanu cywilnego oraz dokumenty z XVII i XVIII w. (łącznie ponad 10 m. b. akt, to jest ponad 3400 j. a. ). Oprócz tego wpisano do bazy danych IzA inwentarze kartkowe zespołów archiwalnych inwentaryzowanych wcześniej. Ogółem wpisano dane o 1372 j. a. i 23, 5 m. b. akt: Prezydium Powiatowej Rady Narodowej i Urzędu Powiatowego w Augustowie 1950–1975, notariuszy Władysława Krzemińskiego 1944–1951 i Jana Niwińskiego 1865–1876 oraz Starszego Strażnika Rewiru Olickiego Powiatu Kalwaryjskiego 1914– 1915. Przy okazji przemieszczeń akt oraz wymiany teczek i pakowania w pudła uzupełniano opisy jednostek w 24 zespołach, na 4750 j. a., ze szczególnym uwzględnieniem sygnatur archiwalnych. Poważnym zadaniem było sporządzanie ewidencji do dużych zbiorów fotografii (Spuścizna fotograficzna Romana Łysionka 1975–1995 – 42 606 j. a., Spuścizna fotograficzna Tadeusza Smagacza 1952–1995 – 7907 j. a. ). W ramach jego realizacji uporządkowano oraz zeskanowano klisze pozytywowe w ilości 2940 klatek, wydrukowano 9344 odbitek fotograficznych – wglądówek i nadano im tymczasowe sygnatury. Poza tym prowadzono prace ewidencyjne nad nowo przejętym zespołem Suwalskie Towarzystwo Kultury, a także rozpoczęto prace nad weryfikacją i uzupełnianiem ewidencji.

Profilaktyka i konserwacja zbiorów

Zabiegom z zakresu konserwacji właściwej, polegającym na czyszczeniu mechanicznym, odkwaszaniu, usunięciu starych napraw, uzupełnieniu ubytków, klejeniu rozdarć, prostowaniu kart, rekonstrukcji bloku księgi i opraw poddano około 300 kart – głównie druków ulotnych z zespołu Tymczasowa Rada Obywatelska Okręgu Suwalskiego i zarząd Rady Ludowej Okręgu Suwalskiego 1918–1920 oraz materiałów archiwalnych Gimnazjum im. K. Brzostowskiego w Suwałkach z lat 1920–1939. W celu poprawy zabezpieczenia zbiorów w pudłach z tektury bezkwasowej umieszczono księgi meldunkowe i rejestry mieszkańców, akta Państwowych Biur Notarialnych w Augustowie i Suwałkach, a w nowych teczkach akta administracji powiatowej i niektórych sądów z II połowy XIX i początku XX wieku oraz z okresu międzywojennego (łącznie 65 m. b. akt). Również w zakupionych odpowiednich pudełkach i tekach umieszczono fotografie i taśmy magnetofonowe Biura Wystaw Artystycznych oraz odbitki i negatywy ze spuścizn fotograficznych Tadeusza Smagacza i Romana Łysionka (łącznie około 60 tys. obiektów). Natomiast w wykonanych we własnej pracowni kopertach zabezpieczono 146 druków ulotnych ze wspomnianego zespołu TROOS i ZRLOS. z myślą o poprawie warunków przechowywania przemieszczono blisko 300 m. b. akt oraz większość zbiorów fotograficznych.

Nadzór nad narastającym zasobem archiwalnym

W ramach kształtowania zbiorów i ich zabezpieczenia suwalskie archiwum prowadziło działania z zakresu nadzoru nad narastającym zasobem archiwalnym na terenie Suwałk oraz powiatów: augustowskiego, sejneńskiego, suwalskiego, gołdapskiego (bez gminy Banie Mazurskie) i oleckiego (bez gminy Świętajno). W 99 jednostkach organizacyjnych (51 państwowych, łącznie z urzędami stanu cywilnego oraz 48 samorządowych), tworzących materiały archiwalne i posiadających archiwa zakładowe, przeprowadzono 34 kontrole i 15 lustracji sprawdzających wykonanie zaleceń pokontrolnych lub materiały przed ich przejęciem do archiwum, a także 46 ekspertyz – głównie w związku z wydaniem zezwoleń na wybrakowanie dokumentacji niearchiwalnej. Wydano też 88 zezwoleń na wybrakowanie (zniszczenie) prawie 1700 m. b. dokumentacji niearchiwalnej. Uzgodniono 41 normatywów kancelaryjno-archiwalnych (instrukcji kancelaryjnych, instrukcji archiwalnych, jednolitych rzeczowych wykazów akt i zmian do nich). Udzielono ponad 200 porad w ramach prowadzonych konsultacji z personelem kancelaryjno-archiwalnym różnych instytucji. Pracownicy archiwum przeprowadzili dwa szkolenia kancelaryjno-archiwalne. Jedno zostało zorganizowane przez Augustowskie Centrum edukacyjne w Augustowie, a jego uczestnikami byli dyrektorzy i pracownicy administracji szkół ponadgimnazjalnych oraz placówek oświatowych. Szkolenie dotyczyło zasad postępowania z dokumentacją, jej zabezpieczania, przechowywania, brakowania. Drugie, dotyczące zasad przygotowania dokumentacji kategorii A do przekazania do archiwum, przeprowadzono w Domu Pracy Twórczej w Wigrach.

Udostępnianie i informacja archiwalna

W 2009 roku w porównaniu z rokiem poprzednim nastąpił pewien spadek w udostępnianiu materiałów archiwalnych. Nadal jest to jednak ta dziedzina w działalności archiwum, która szczególnie angażuje jego personel. Ogółem ze zbiorów korzystały 264 osoby, w tym 237 z kraju i 27 z zagranicy, podczas 754 odwiedzin w pracowni naukowej. Badaczom oraz osobom, którym przesyłano posiadane mikrofilmy do pracowni naukowych innych archiwów udostępniono 7378 jednostek inwentarzowych. Nadal największą grupę użytkowników stanowili genealodzy, którzy najczęściej korzystali z mikroflimów ksiąg metrykalnych. Stanowili oni 40% wszystkich użytkowników pracowni, ale udostępniono im prawie 70% ogólnej liczby jednostek inwentarzowych, z których korzystali wszyscy badacze. W swych poszukiwaniach genealodzy sięgali do ksiąg stanu cywilnego z XIX i początków XX wieku, głównie z Suwałk, Puńska, Przerośli, Jeleniewa, Filipowa, Kaletnika. Ponadto mikrofilmów ksiąg kościelnych, a także akt notarialnych, sądowych, hipotecznych, ubezpieczeniowych. Kolejna istotna grupa użytkowników (89 osób) korzystała z materiałów archiwalnych do celów własnościowych, szczególnie z akt hipotecznych, notarialnych (zwłaszcza Państwowych Biur Notarialnych w Augustowie i Suwałkach), sądowych i administracyjnych. Takich osób było więcej i odwiedzały one pracownię naukową częściej niż badacze (31 osób) korzystający ze zbiorów do celów naukowych. Jednakże ta ostatnia kategoria użytkowników, choć nie tak liczna, wykorzystała (z bardzo różnych zespołów archiwalnych, wytworzonych głównie w XIX i XX wieku przez administrację państwową i samorządową różnych szczebli, sądy, partie polityczne i inne organizacje społeczne, instytucje ubezpieczeniowe, a także osoby fizyczne) dwukrotnie więcej jednostek inwentarzowych (1000), niż poszukujący dowodów własności. Przedstawiona wyżej struktura udostępniania materiałów archiwalnych z jednej strony świadczy o tym, że archiwum i jego zbiory coraz częściej okazują się potrzebne tak zwanym „zwykłym obywatelom”, którzy nie mają ani kwalifikacji, ani zainteresowań naukowych, z drugiej zaś wskazywać może na rysującą się tendencję spadku zainteresowania badaniami nad historią regionu. W porównaniu z latami 2007–2008 do celów naukowych wykorzystano o 1/3 jednostek archiwalnych mniej. W 2009 roku archiwum rozpatrzyło 601 podań (czyli mniej niż w poprzednich latach), w tym 487 z kraju oraz 114 z zagranicy, które wpłynęły od 481 osób prywatnych i 120 instytucji. Najwięcej, bo 327 dotyczyło poszukiwań i przekazania kopii dokumentów własnościowych, a 181 zostało wniesionych w sprawie realizacji kwerend genealogicznych. Ogólny spadek liczby kwerend był spowodowany znaczącym zmniejszeniem napływu podań od potomków obywateli polskich narodowości litewskiej i rosyjskiej o wydanie zaświadczeń lub kopii dokumentów, które potwierdzają posiadanie gospodarstw przed przesiedleniem do byłego ZSRR w okresie II wojny światowej. W ciągu ostatnich kilkunastu lat do archiwum napływało bardzo wiele tego rodzaju spraw. Nie bez znaczenia jest też fakt, że coraz częściej genealodzy lub zainteresowani dokumentami własnościowymi prowadzą samodzielne poszukiwania w pracowni naukowej archiwum.

Na potrzeby użytkowników pracowni naukowej i osób składających podania w ramach usług archiwalnych wykonano 2059 kserokopii oraz 856 fotografii cyfrowych i skanów.

Popularyzacja archiwum i jego zasobu

W 2009 roku podstawową formą popularyzacji działalności i zbiorów archiwum pozostawały, choć było ich mniej, wycieczki (15) i lekcje historyczno-archiwalne (7). Niektóre z nich były połączone z prezentacjami multimedialnymi dla młodzieży szkolnej. Natomiast nauczycielom zorganizowano zajęcia szkoleniowe z zakresu źródłoznawstwa i metodyki koordynowane przez Centrum edukacji Nauczycieli w Suwałkach. Były one połączone z prezentacją przykładowych źródeł, a poświęcone księgom metrykalnym i stanu cywilnego oraz księgom hipotecznym i notarialnym jako źródłom do badań historycznych oraz genealogicznych. Bogatsza niż zwykle była działalność wystawiennicza prowadzona we własnej sali wystawowej, a także w innych instytucjach. I tak, w archiwum prezentowano dwie wystawy. W pierwszej, zatytułowanej „Przyszłe losy Polski są dziś w Twoich rękach – Wybory 4 i 18 czerwca 1989”, eksponowano dokumenty, druki ulotne, fotografie ze zbiorów własnych archiwum. Jej otwarciu towarzyszyło spotkanie z Jerzym Pietkiewiczem, posłem Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego oraz działaczami Wojewódzkiego Komitetu Obywatelskiego w Suwałkach, zorganizowane we współpracy z Augustowsko-Suwalskim Towarzystwem Naukowym. Drugiej dużej wystawie pt. „Co kryją archiwa? Dwa oblicza archiwów. Curiosa w zbiorach archiwów państwowych”, przygotowanej przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych we współpracy z wieloma polskimi archiwami państwowymi, towarzyszyły również oryginalne w treści lub formie eksponaty ze zbiorów suwalskiego archiwum. Obie ekspozycje cieszyły się znaczącym zainteresowaniem. Wystawy zorganizowane zostały również w innych instytucjach. I tak, kopie materiałów archiwalnych dotyczących powiatu suwalskiego w latach 1918–1939 prezentowano w Starostwie Powiatowym w Suwałkach, w ramach obchodów 10-lecia powstania powiatu suwalskiego i w związku z konferencją pt. „Z tradycji powiatu suwalskiego 1918–1939”. Na obchody 90. rocznicy odzyskania wolności przez Suwałki archiwum przekazało elektroniczne kopie dokumentów na ekspozycję pt. „Suwałki w latach 1918–1919 w Urzędzie Miejskim w Suwałkach”. Archiwum przygotowało również wystawę w Domu Pracy Twórczej w Wigrach, towarzyszącą seminarium naukowemu Dobra wigierskie, na której zaprezentowano kopie materiałów dotyczących dóbr Wigry. z okazji „Dnia pamięci o Holocauście” archiwum przekazało kopie materiałów o suwalskich Żydach na ekspozycję w zespole Szkół Technicznych w Suwałkach. W związku z rocznicą wprowadzenia stanu wojennego archiwum przekazało kopie wybranych materiałów o wydarzeniach z lat 1980–1984 w Suwałkach i województwie suwalskim na wystawę w III Liceum Ogólnokształcącym w Suwałkach, zorganizowaną przez uczniów tej szkoły w ramach projektu „Stan wojenny w Polsce”. Podczas Święta Niepodległości, na konferencji historycznej „I stała się Polska” zorganizowanej w archiwum przez Radę Oddziału NSzz „Solidarność” w Suwałkach oraz Jarosława Zielińskiego, posła na Sejm, zaprezentowano dokumenty o Suwałkach i Suwalszczyźnie z lat 1918–1919. z kolei materiały dotyczące prof. Bronisława Geremka zostały przedstawione podczas uroczystości z okazji nadania jego imienia auli Państwowej Wyższej Szkoły zawodowej w Suwałkach. Do działań popularyzacyjnych można zaliczyć także teksty o wydarzeniach w archiwum oraz wywiady z jego pracownikami, które ukazały się lub były emitowane w lokalnej prasie, radiu i telewizji.

Badania naukowe

Archiwum i jego pracownicy aktywnie wspierali Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe w realizacji projektów naukowych i popularnonaukowych. Wskazać tu trzeba przede wszystkim cykl trzech seminariów: „Wielokulturowość Suwalszczyzny – Staroobrzędowcy; – Cyganie; – ewangelicy”, z których dwa odbyły się w archiwum. W ich trakcie mgr Tadeusz Radziwonowicz wygłosił następujące referaty: Struktury wyznaniowe staroobrzędowców po II wojnie światowej; Z taboru do miasta. O tak zwanym osiedlaniu i produktywizacji ludności cygańskiej w latach 60. XX wieku; Ewangelickie struktury kościelne w województwie suwalskim. W archiwum odbyła się również promocja książki dr. Artura Markowskiego, pracownika naukowego Uniwersytetu Warszawskiego, zatytułowanej Między Wschodem a Zachodem. Rodzina i gospodarstwo domowe Żydów suwalskich. Publikacja powstała w dużym stopniu w oparciu o materiały z zasobu suwalskiego archiwum i została wydana w cyklu rozpraw Instytutu Historii UW. Podczas konferencji „Z tradycji powiatu suwalskiego 1918–1939” w Starostwie Powiatowym w Suwałkach, mgr Marek Sidor wygłosił wykład na temat Powiat suwalski w okresie międzywojennym – podstawy prawne oraz organizacja administracji i samorządu terytorialnego, a Tadeusz Radziwonowicz zaprezentował referat pt. Powiat suwalski w latach 1918–1920. Na konferencji naukowej w Muzeum Wojska w Białymstoku „Białystok wyzwolony 1919. Miasto i region”, Tadeusz Radziwonowicz wygłosił referat pt. Suwalszczyzna 1918–1919. Droga do Niepodległej, a na konferencji „Zginęli, bo byli Polakami…– Obława Augustowska 1945 roku”, zorganizowanej przez Klub Historyczny im. Armii Krajowej w Augustowie w II Liceum Ogólnokształcącym w Augustowie, referat –Pierwsze poszukiwania zaginionych. Archiwalia dotyczące Obławy w zasobach Archiwum Państwowego w Suwałkach.

Z publikacji naukowych pracowników archiwum należy wymienić artykuły Tadeusza Radziwonowicza: Droga do Niepodległej (Suwalszczyzna listopad 1918 – sierpień 1919), opublikowany w „Zeszycie Naukowym Muzeum Wojska” (Białystok 2009, nr 22, s. 91–111); Konferencja naukowa. Badania etnograficzne na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim w drugiej połowie XX wieku Suwałki, 18–20 września 2008 r., zamieszczony w „Biuletynie Historii Pogranicza” (Białystok 2008, nr 9, 156–160); O samorządach gminnych w powiecie suwalskim w latach 1918–1920, w „Roczniku Augustowsko-Suwalskim” (Suwałki 2009, t. 9, s. 5–32) oraz Marka Sidora: Przesiedlenia ludności z Suwalszczyzny na Ziemie Odzyskane w latach 1945–1949, opublikowany w materiałach pokonferencyjnych Pogranicza – Ludzie pogranicza (Olsztyn 2009, s. 168–181) oraz Powiat suwalski w okresie międzywojennym – podstawy prawne i organizacja administracji ogólnej oraz samorządu terytorialnego, zamieszczony w „Roczniku Augustowsko-Suwalskim” (Suwałki 2009, t. 9, s. 33–42). Jak co roku, pracownicy archiwum brali udział w pracach organów kolegialnych, wspólnych z Archiwum Państwowym w Białymstoku, a więc w Komisji Metodycznej i Komisji Archiwalnej Oceny Dokumentacji, które zajmowały się problematyką z zakresu opracowania materiałów archiwalnych oraz nadzoru nad narastającym zasobem archiwalnym. Mgr Sławomir Filipowicz uczestniczył w pracach Centralnej Komisji Metodycznej przy Naczelnym Dyrektorze Archiwów Państwowych, a także został zaproszony do polsko-litewskiej grupy ekspertów archiwalnych do spraw wspólnego dziedzictwa kulturalnego i na jej posiedzeniu wygłosił referat Znaczenie archiwalnych zbiorów litewskich dla badań w Polsce.

Inne działania

W 2009 roku praktykę studencką w archiwum odbywały dwie osoby (z Uniwersytetu Gdańskiego i Uniwersytetu w Białymstoku) oraz jedna osoba praktykę zawodową. zatrudniano też siedmiu stażystów skierowanych przez Powiatowy Urząd Pracy w Suwałkach, którzy przy porządkowaniu oraz profilaktyce materiałów archiwalnych przepracowali łącznie 41 miesięcy. W sytuacji, gdy archiwum zatrudnia w Suwałkach 11 osób, a w Oddziale w Ełku – 4, pomoc stażystów okazała się nader cenna.

Z uwagi na wprowadzone oszczędności w 2009 roku nie podjęto większych prac konserwacyjnych w obiektach archiwum. Środki finansowe na funkcjonowanie placówki pochodziły z budżetu archiwów państwowych, pozostającego w dyspozycji Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych. Archiwum uzyskało też pewne wpływy w ramach dochodów własnych. Przeznaczono je na pokrycie kosztów niektórych zakupów i usług oraz na działalność popularyzacyjną i naukowo-informacyjną.

Opracował: Tadeusz Radziwonowicz