Kronika ASTN - rok 2007

2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005
2004 2003 2002 2001 2000

Augustowsko‑Suwalskie Towarzystwo Naukowe

19 lutego

Na posiedzeniu Zarządu ASTN ustalony został ramowy plan działań towarzystwa na 2008 rok. Jako główne zadania przyjęto wydanie kolejnego (VIII) tomu „Rocznika Augustowsko‑Suwalskiego” oraz kontynuację cyklu spotkań w ramach „Studium Regionoznawczego”.

8 kwietnia

W Muzeum Okręgowym w Suwałkach odbyła się promocja dwóch wydawnictw, których współwydawcą było ASTN – zbioru materiałów pokonferencyjnych pt. Środowiska inteligenckie Suwalszczyzny oraz ziem ościennych w okresie zaborowym i II Rzeczy- pospolitej oraz VII tomu „Rocznika Augustowsko‑Suwalskiego”. W czasie spotkania Tadeusz Radziwonowicz wygłosił referat Staroobrzędowcy w dokumentach władz 1950–1970.

13 kwietnia

W ramach obchodów Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej w Muzeum Okręgowym w Suwałkach Krzysztof Skłodowski wygłosił wykład Augustowskie, sejneńskie i suwalskie ofiary Katynia.

20 czerwca

ASTN we współpracy z Regionalnym Ośrodkiem Kultury i Sztuki zorganizowało seminarium „O pieśni suwalskiej…”. W czasie sesji zostały wygłoszone wykłady: Izabeli Filipiak‑Sokołowskiej – O suwalskiej pieśni ludowej i wybranych przykładach jej regio- nalnego nacechowania oraz Mirosława Nalaskowskiego – Folklor Suwalszczyzny: ochrona, kontynuacja, przydatność? W trakcie seminarium odbyły się występy zespołów muzycznych i śpiewaczych.

5–7 września

ASTN uczestniczyło w II Festiwalu Nauki i Sztuki zorganizowanym przez Wszechnicę Mazurską w Olecku. W czasie festiwalu członkowie towarzystwa wygłosili wykłady: dr Lu- bosza Wesołowska – Ekspansja obcych gatunków roślin i zwierząt na terenie Suwalsz- czyzny, dr Maciej Ambrosiewicz – Ile zostało z dziedzictwa Rzeczpospolitej?, Tadeusz Radziwonowicz – Działania administracji terenowej wobec struktur wyznaniowych na te- renie północnych powiatów województwa białostockiego w latach 1956–1975.

październik

ASTN zorganizowało cykl wykładów poświęconych przyrodzie. 10 października dr Lu- bosza Wesołowska wygłosiła wykład Ekspansja obcych gatunków roślin i zwierząt na tere- nie Suwalszczyzny; 17 października Joanna Górecka – Tradycyjne gatunki drzew owocowych; 24 października Jacek Adamczewski – Restytucja bartnictwa na Suwalsz- czyźnie.

19 listopada

Dwaj członkowie ASTN, Andrzej Makowski i Jarosław Szlaszyński, autorzy książki Augustów. Monografia historyczna zostali uhonorowani nagrodą Marszałka Województwa Podlaskiego za osiągnięcia w dziedzinie twórczości artystycznej i ochrony dóbr kultury (za sezon 2007/2008). Z wnioskiem o przyznanie nagrody wystąpił Zarząd ASTN.

17 grudnia

Odbyła się promocja VIII tomu „Rocznika Augustowsko‑Suwalskiego”. Publikacja mogła się ukazać dzięki wsparciu finansowemu ze strony Urzędu Miasta w Suwałkach, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego w Białymstoku, Archiwum Państwowego w Suwałkach oraz Muzeum Okręgowego w Suwałkach.

Opracował: Maciej Ambrosiewicz

Muzeum Okręgowe w Suwałkach

W roku 2008 miało miejsce kilka bardzo ważnych dla Muzeum Okręgowego w Suwałkach wydarzeń. Pierwszym z nich było uchwalenie przez suwalską Radę Miejską, w dniu 29 października, nowego statutu. Zgodnie z jego zapisami, muzeum powiększyło się o kolejny oddział i dwa nowe działy. 22 grudnia nastąpiło uroczyste otwarcie utworzonego od podstaw oddziału – centrum Sztuki Współczesnej – galerii Andrzeja Strumiłły, na parterze kamiennicy przy ul. T. Kościuszki 45. Rozpoczął też działalność Dział Kultury Literackiej Suwalszczyzny.

Bardzo istotnym dla dalszego funkcjonowania muzeum było przygotowanie i złożenie (do 15 września) wniosku do Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata 2007–2013 pt. „Remont i modernizacja budynku Muzeum Okręgowego w Suwałkach przy ul. Kościuszki 81 wraz z terenem przyległym”. Wyniki konkursu będą znane na początku przyszłego roku. Po raz pierwszy, i to z dużym powodzeniem, suwalscy muzealnicy zorganizowali w mieście Noc Muzeów. Aktywnie uczestniczyli także w ob- chodach 200‑lecia Akademii Sztuk Pięknych w Monachium. Skutecznie pozyskiwano środki na dofinansowanie działalności merytorycznej w ramach projektów Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (8 projektów na łączną kwotę 214 203 zł) i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego (6 projektów dofinansowanych kwotą 32 500 zł). W ciągu roku muzeum odwiedziło 20 744 osoby (w tym Muzeum im. Marii Konopnickiej – 8 768 osób, a nowo otwarte centrum Sztuki Współczesnej – Galerię Andrzeja Strumiłły – 420 osób).

W imprezach organizowanych przez muzeum wzięło udział blisko 9 000 osób.

Badania i sesje naukowe

Pracownicy merytoryczni muzeum realizowali 11 tematów badawczych z dziedziny archeologii, etnografii, sztuki, historii regionu i literatury. Muzeum im. Marii Konopnickiej prowadziło prace dokumentacyjne i bibliograficzne do tematu „Życie i twórczość Marii Konopnickiej”, Dział Kultury Literackiej Suwalszczyzny realizował projekty: „Związki Zbigniewa Herberta z Suwalszczyzną”, „Środowisko literackie 1991–1998 w województwie suwalskim” oraz „Maria Konopnicka, a malarze polscy w Monachium”. Dział Archeologii prowadził zagadnienia: „Późnopaleolityczne osadnictwo w rejonie Szczebry” oraz „Późnopaleolityczne i mezolityczne osadnictwo w dorzeczu Legi”, a Dział Etnografii temat „Wielokulturowość Suwalszczyzny – Staroobrzędowcy”. Dział Sztuki: „Środowisko artystyczne XIX‑wiecznego Monachium” oraz „Życie i twórczość Alfreda Wierusza‑Kowalskiego”, Dział Historii: „Odziały wojskowe garnizonu Suwałki” i „Działalność suwalskiego okręgu POW”. Suwalscy archeolodzy wraz ze współpracownikami kontynuowali badania na obwodnicach Augustowa, Wasilkowa, Sztabina i Gołdapi. Na obwodnicy Gołdapi, po opracowaniu wyników badań przez podwykonawcę – Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, dokonano odbioru końcowego i prace zostały zakończone. Sfinalizowane zostały także prace terenowe na obwodnicy Wasilkowa, prowadzone przez firmę „Izis” z Białej Podlaskiej. Opracowanie wyników badań zostało wykonane przez firmę „Izis” z Białej Podlaskiej, „Profil” z Zamościa i Muzeum Podlaskie w Białymstoku. Po dokonaniu odbiorów dokumentacji, prace na obwodnicy Wasilkowa zostały ostatecznie zamknięte.

Muzeum zakończyło realizację badań rozpoznawczych na obwodnicy Sztabina. W ich ramach przeprowadzono badania sondażowe pięciu stanowisk. Trzy z nich: Horodnianka 12, Horodnianka 13 i Sztabin 12 wytypowano do przeprowadzenia ratowniczych badań wykopaliskowych. Po opracowaniu wyników prac przekazano je inwestorowi – generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Białymstoku. Następnie muzeum przystąpiło do ogłoszonego przez GDDKiA w Białymstoku przetargu na archeologiczne badania ratownicze na obwodnicy Sztabina. Po podpisaniu umowy, w końcu sierpnia ekspedycja muzealna rozpoczęła działanie na dwóch stanowiskach: Horodnianka st. 12 i Sztabin st. 12, a następnie również na stanowisku Horodnianka 13. Stanowiska Sztabin 12 i Horodnianka 13 wyeksplorowano w całości w obrębie pasa drogowego. Do najciekawszych odkryć na tych stanowiskach należy zaliczyć obiekty kultury łużyckiej. Na stanowisku Horodnianka 12 dokonano niezwykle interesujących odkryć, poczynając od późnego paleolitu, poprzez mezolit, neolit, epokę brązu i wczesną epokę żelaza (kultura łużycka), po średniowiecze i okres nowożytny. Szczególnie wartościowe okazały się drewniane, koncentryczne palisady, usytuowane na piaszczystych wyniesieniach na brzegu Biebrzy. Z przebadanej części stanowiska pozyskano ponad 40 000 znalezisk. Stanowisko należy zaliczyć do najcenniejszych w północno‑wschodniej Polsce. Niestety, badań nie udało się zakończyć, gdyż z początkiem listopada GDDKiA wstrzymała ich finansowanie.

Na obwodnicy Augustowa prace wykopaliskowe zostały zawieszone. Na zlecenie inwestora dodatkowo wykonano jedynie niewielkie badania rozpoznawcze na stanowisku 3 i 4 w Szczeberce. Ich celem było uchwycenie granicy zasięgu stanowiska od strony północno‑wschodniej. Udało się określić teren występowania zabytków krzemiennych oraz materiałów późnośredniowiecznych i nowożytnych. Na tej podstawie wyznaczono strefę przeznaczoną do badań ratowniczych wyprzedzających budowę obwodnicy Augustowa. Terenowe badania etnograficzne dotyczyły tradycji i technik tkackich w rodzinie tkaczki Sabiny Knoch, zamieszkałej w Szczepkach, a także tradycji przetwórstwa mleka i pro- dukcji masła w Filipowie (przeprowadzono je na zlecenie miejscowej Spółdzielni Mleczarskiej Rospuda). W dniach 18–20 września muzeum zorganizowało międzynarodową konferencję naukową pt. „Badania etnograficzne na pograniczu polsko–litewsko–białoruskim w drugiej połowie XX wieku”, w większości sfinansowaną ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz sponsorów. W konferencji wzięli udział pracownicy naukowi z wielu ośrodków z kraju oraz Litwy i Białorusi. W jej trakcie wygłoszono 20 referatów. Pracownik muzeum, Krzysztof Snarski przedstawił referat: Badania etnograficzne Muzeum Okręgowego w Suwałkach na pograniczu polsko‑litewskim w latach 1964–2008. Konferencję zakończył objazd naukowy po pograniczu polsko‑litewsko‑białoruskim.

Pracownicy muzeum aktywnie uczestniczyli w kilku spotkaniach naukowych w kraju. W konferencji „Na wschodnich rubieżach państwa Piastów – z archeologami szlakiem grodzisk”, która odbyła się 6 listopada w Łomży, wzięli udział Jerzy Brzozowski, Renata Maskowicz i Jerzy Siemaszko. Jerzy Siemaszko wygłosił referat (w formie prezentacji multimedialnej) przygotowany wraz z Jerzym Brzozowskim pt. Kompleks osadniczo‑obronny w Wiźnie w świetle rozpoznania powierzchniowego AZP. Krzysztof Snarski, pracownik Działu etnografii, uczestniczył w sesji naukowej „Sacrum i piękno. Ikona jako obiekt kultowy i muzealny”, zorganizowanej 6–7 marca przez Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, a 26–27 czerwca wziął udział w konferencji naukowej „Staro- obrzędowcy za granicą. Historia. Religia. Język. Kultura” w Toruniu, gdzie wygłosił referat. Krzysztof Skłodowski z Działu Historii uczestniczył w konferencji „I Muzealne Spotkania z Kresami”, zorganizowanej 27 maja przez Muzeum Niepodległości w Warszawie, na której wygłosił wykład z prezentacją multimedialną pt. Na pograniczu Kresów. Gubernia suwalska, obszar, ludność, dziedzictwo. Zbigniew Fałtynowicz, pracownik Działu Kultury Literackiej Suwalszczyzny, 10–11 grudnia wziął udział w międzynarodowej sesji naukowej poświęconej twórczości Zbigniewa Herberta i ogólnopolskich uroczystościach kończących Rok Herberta w Bibliotece Narodowej w Warszawie.

Działalność wydawnicza i publikacje

Rok 2008 był wyjątkowo bogaty w publikacje wydane lub współwydane przez muzeum. W nakładzie 500 egzemplarzy ukazała się drukiem pozycja Środowiska inteligenckie Suwalszczyzny oraz ziem ościennych w okresie zaborowym i II Rzeczypospolitej, stanowiąca zbiór referatów z ubiegłorocznej sesji naukowej. Jej współwydawcami byli Uniwersytet w Białymstoku oraz Augustowsko‑Suwalskie Towarzystwo Naukowe. Muzeum było także współwydawcą dwóch tomów „Rocznika Augustowsko‑Suwalskiego” (t. VII i t. VIII). W ramach ogłoszonego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego programu „Herbert” ukazała się książka autorstwa Zbigniewa Fałtynowicza Podróże bliskie: Zbigniew Herbert i Suwalszczyzna. Jej wydawcą było Muzeum Okręgowe w Suwałkach, a nakład wyniósł 2000 egzemplarzy. Opracowanie tego samego autora, pt. Środowisko literackie 1991– 1998 w województwie suwalskim: bibliografia, zrealizowane zostało w nakładzie 300 egzemplarzy, przy wsparciu finansowym Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego w Białymstoku. Muzeum było również wydawcą obszernej monografii autorstwa Adama Czesława Dobrońskiego i Krzysztofa Skłodowskiego pt. 2 Pułk Ułanów Grochowskich im. gen. Józefa Dwernickiego. Jej nakład wyniósł 1000 egzemplarzy, a wydanie zostało dofinansowane przez Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego w Białymstoku. Wystawie pt. Czasy saskie towarzyszył informator z tekstami Celiny Kalejty i Krzysztofa Skłodowskiego (nakład 500 egzemplarzy). Staraniem muzeum ukazała się również okolicznościowa publikacja w języku polskim i niemieckim, w której znalazły się teksty Haliny Stępień, Elizy Ptaszyńskiej i Zbigniewa Fałtynowicza, mówiące o obecności malarzy i pisarzy polskich w Monachium oraz reedycja Jednodniówki monachijskiej z 1897 roku. Jej współwydawcą był Konsulat Generalny RP w Monachium, a nakład wyniósł 1000 egzemplarzy. Muzeum było także współwydawcą albumu Magiczny Bajkał, który towarzyszył prezentowanej w muzeum wystawie fotografii Piotra Malczewskiego. Ponadto pracownicy muzeum opublikowali kilka artykułów naukowych i popularnonaukowych w różnych pismach w kraju.

Wystawiennictwo i zbiory

W minionym roku Muzeum Okręgowe i jego oddziały udostępniały sześć ekspozycji stałych. cztery w budynku głównym: „Pradzieje Suwalszczyzny i Mazur Wschodnich”, „Z przeszłości geologicznej Suwalszczyzny”, „Alfred Wierusz‑Kowalski 1849– 1915” (na ekspozycji zaprezentowano stanowiący depozyt, jeden z charakterystycznych i pięk- niejszych obrazów Alfreda Wierusza‑Kowalskiego Wieczorna sanna), „Malarstwo polskie przełomu XIX i XX wieku” oraz dwie w oddziałach: w Muzeum im. Marii Konopnickiej „Maria Konopnicka 1842–1910. Za zamkniętymi drzwiami czasu” i w centrum Sztuki Współczesnej – galerii Andrzeja Strumiłły, wystawę twórczości i zbiorów Andrzeja Strumiłły. W gmachu głównym zaprezentowano dziesięć wystaw czasowych, w tym dwie zorganizowane w 2007 roku. Do 6 stycznia można było zwiedzać wystawę „Chińska armia terakotowa cesarza Qin”, prezentującą jedno z największych odkryć archeologicznych XX wieku na świecie. ekspozycja cieszyła się ogromnym powodzeniem zwiedzających. Do końca stycznia czynna była wystawa „Stanisław J. Woś. Fotografia”, na której pokazano około stu prac z ostatnich dwudziestu lat twórczości artysty. Sezon wystawienniczy zainaugurowała ekspozycja prac Piotra Malczewskiego pt. „Magiczny Bajkał”. Znany fotografik, zamieszkały na Suwalszczyźnie, zaprezentował na niej efekty swoich wypraw nad Bajkał. Wernisaż z udziałem blisko 200 osób odbył się 25 stycznia. Wystawę pokazywano do 26 marca. W trakcie prezentacji odbyły się dwa pokazy slajdów z wy- kładami autora oraz koncert pieśni i ballad rosyjskich w wykonaniu Daniela Kujałowicza, w których uczestniczyło łącznie ponad 200 osób. ekspozycji towarzyszyło wydawnictwo. W ramach polsko‑słowackiej wymiany kulturalnej, 22 lutego otwarto wystawę ikon ze zbiorów Muzeum Szariskiego w Bardejowie, zatytułowaną „Między wschodem i zachodem. Ikony ze Słowacji”. Honorowy patronat objął nad nią František Ružička, ambasador Republiki Słowackiej w Polsce. W wernisażu uczestniczyło ponad 150 osób. Wzięli w nim udział m.in. cecilia Kandráčová, dyrektor Instytutu Słowackiego w Warszawie i František Gutek, dyrektor Muzeum Szariskiego w Bardejowie. Na ekspozycji pokazano około 60 ikon prawosławnych i unickich, datowanych od XVI po XIX wiek, w tym cały ikonostas. Wystawę prezentowano do 31 marca. Jej uzupełnieniem było wydawnictwo o tym samym tytule. „Piękno do mnie przyszło… Malarstwo Wojciecha Weissa okresu białego 1905–1912” to wystawa, której autorką była Zofia Weiss‑Nowina‑Konopka, wnuczka malarza. Premiera ekspozycji odbyła się w czerwcu 2007 roku, w Muzeum Pałacu w Wilanowie. W jej suwalskim wernisażu, 28 marca wzięło udział około 100 osób. Na ekspozycji zaprezentowano 121 prac wybitnego malarza. Wystawa „Świat pogranicza. Suwalszczyzna według prof. Mariana Pokropka”, to wynik wieloletniej współpracy muzeum z prof. dr hab. Marianem Pokropkiem, znakomitym polskim etnografem i wybitnym badaczem pogranicza polsko‑litewskiego. Zaprezentowano na niej archiwalne fotografie z drugiej połowy dwudziestego wieku ukazujące świat, który przeminął. Wystawę wzbogaciły eksponaty ze zbiorów własnych oraz teksty zaczerpnięte z publikacji autora zdjęć. Ekspozycja była czynna od 16 maja do 21 września.

Wystawa prac Joanny Wierusz‑Kowalskiej, wnuczki Alfreda, z kolekcji własnej Muzeum Okręgowego obejmowała 12 prac malarskich (oleje, akwarele) i tyleż rysunków. Prezentacji towarzyszyły cytaty z wypowiedzi artystki o sztuce, jej stosunku do życia i sztuki. Kolejna ekspozycja to „XIX‑wieczna Azja Środkowa w obiektywie Leona Barszczewskiego”. W wernisażu odbywającym się 11 lipca wziął udział Igor Strojecki, prawnuk pochodzącego z Suwalszczyzny pułkownika Leona Barszczewskiego. Unikatowe fotografie uzupełniały eksponaty ze zbiorów rodzinnych oraz muzeów i archiwów w War- szawie i w Suwałkach. Ukazały życie i wielostronną działalność Barszczewskiego. Wystawa udostępniana była do 23 września.

W drugiej połowie XIX i w początkach XX wieku jednym z najważniejszych ośrodków rozwoju sztuki europejskiej było Monachium. Wielu polskich artystów malarzy i rzeźbiarzy rozwinęło tam kariery artystyczne. Ekspozycja „Sygnatura inaczej pisana. Obecność polskich artystów w Monachium w świetle archiwaliów” pokazała sposób ich życia, nauki i pracy w tamtejszym środowisku oraz zainteresowania tematyczne i formalne. Na wystawie zaprezentowano oryginalne zdjęcia, dokumenty, dyplomy, listy oraz archiwalne publikacje i reprodukcje. eksponaty pochodziły ze zbiorów własnych, muzeów i archiwów w Warszawie, Radomiu oraz zbiorów prywatnych. Premiera wystawy, przygotowanej przez Elizę Ptaszyńską i Zbigniewa Fałtynowicza, miała miejsce 2 lipca w centrum Kultury Polskiej przy Konsulacie Generalnym RP w Monachium i była mocnym akcentem udziału suwalskich muzealników w obchodach 200‑lecia Akademii Sztuk Pięknych w Monachium. Natomiast od 28 października do 15 lutego 2009 roku, w nieco okrojonej formie, udostępniono ją zwiedzającym w Suwałkach. Drugim wyrazem obecności Muzeum Okręgowego w Suwałkach w monachijskim jubileuszu było wypożyczenie obrazu pt. Wilk autorstwa Alfreda Wierusza‑Kowalskiego i jego prezentacja na wielkiej wystawie „Próba sił” (Die Kraftprobe), ukazującej dorobek uczniów Akademii, zorganizowanej przez Haus der Kunst w Monachium. „Czasy saskie” to wystawa przygotowana według scenariusza Celiny Kalejty przy współpracy Krzysztofa Skłodowskiego, prezentująca epokę saską oraz początki Suwałk. Eksponaty wypożyczono z kilkunastu muzeów i archiwów w kraju, a także z Gemäldegalerie Alte Meister w Dreźnie i Parafii pw. św. Aleksandra w Suwałkach. W wernisażu 3 października wzięło udział około 200 osób. ekspozycja trwała do 15 stycznia 2009 roku.

W Muzeum im. Marii Konopnickiej zaprezentowano dwie nowe wystawy czasowe i trzy witryny literackie. Pierwszą z nich była ekspozycja „Joseph Conrad. Między lądem a morzem”. Jej premiera odbyła się w Muzeum Literatury w Warszawie. Wystawa była czynna od 26 marca do 31 maja. W czasie jej trwania przygotowano witrynę literacką poświęconą słynnemu pisarzowi, a w sali do zajęć lekcyjnych zorganizowano wystawę edukacyjną poświęconą Marii Konopnickiej i jej rodzinie.

Ze zbiorów Muzeum Zabawy i Zabawek w Kielcach pochodziły „Szopki bożo- narodzeniowe różnych kultur świata”. Otwarcie wystawy nastąpiło 6 grudnia, a można było ją oglądać do 31 stycznia 2009 roku. W kontekście powyższej wystawy przygotowano także witrynę świąteczną.

Obrazy Alfreda Wierusza‑Kowalskiego: Dzicy, Arab i Jeździec na koniu w pustynnym pejzażu oraz Piotra Stachiewicza – Portret kobiety, zostały wypożyczone na wystawę „Orientalizm w malarstwie polskim”, zorganizowaną przez Muzeum Narodowe w Warszawie. Eksponaty ze zbiorów muzeum były też prezentowane na ośmiu wystawach stałych i pięciu czasowych w różnych muzeach oraz instytucjach wystawienniczych w kraju.

W 2008 roku zbiory muzeum powiększyły się o 50 eksponatów: Działu Historii – 16 (w tym 5 darów), Działu Etnografii – 10 (5 darów), Działu Sztuki – 23 (w tym 14 darów), Działu Archeologii – 1 (dar). Działy muzeum blisko 60 razy udostępniały zbiory do publikacji, prac i opracowań naukowych. Księgozbiór biblioteki muzealnej powiększył się o 202 książki (w tym 168 darów). Ważnym wydarzeniem było pozyskanie w końcu roku do zbiorów bibliotecznych i archiwalnych spuścizny naukowej doc. dr hab. Haliny Stępień, wybitnej znawczyni malarstwa polskiego drugiej połowy XIX wieku. W jej skład wchodzi liczący około 500 pozycji księgozbiór obejmujący wiele cennych i trudno dostępnych publikacji z zakresu historii sztuki (głównie dotyczących malarstwa polskiego i nie- mieckiego XIX wieku) oraz zbiór archiwaliów (notatek, wypisów, wycinków oraz zdjęć) związanych z pracą badawczą i twórczą Haliny Stępień. Inwentaryzacja zbioru nastąpi w przyszłym roku.

Działalność oświatowa i popularyzatorska

Odbyła się kolejna, czwarta edycja „Spotkań z kolędą”, w trakcie której wystąpił zespół śpiewaczy „Przeroślaki” z Przerośli, zespół teatralny „Kameleon” z Jeleniewa i zespół folkowy „Dautenis” z Suwałk. W ramach imprezy został zorganizowany konkurs literacki dla uczniów gimnazjów z Suwałk i okolic, pt. „Moje Boże Narodzenie. Tradycja czy nowoczesność”. W imprezie, która miała miejsce 11 stycznia, uczestniczyło około 100 osób. W okresie wielkanocnym zrealizowano „Allelujki 2008”, cykliczną imprezę muzealną, w której wzięli udział uczestnicy konkursu literackiego pt. „Znaczenie symboliki wielkanocnej na Suwalszczyźnie”. gościem spotkania był zespół folklorystyczny „Rospuda” z Filipowa. W imprezie uczestniczyło 70 osób. Muzeum, 17 maja, po raz pierwszy zorganizowało „Noc Muzeów”. W jej przygotowanie zaangażowały się: Teatr Form Czarno‑Białych „Plama”, który przygotował spektakl „Ptam” oraz Teatr „Lustro”, którego aktorzy wcielili się w postaci z przeszłości, spacerowali po mieście i zapraszali suwalczan do bezpłatnego odwiedzenia muzeum i jego oddziału. W ciągu czterech godzin trwania imprezy przez muzeum przewinęło się blisko 1000 osób. X Jubileuszowy Jaćwieski Festyn Archeologiczny „Szwajcaria 2008” odbył się 30–31 maja. Organizatorem imprezy było muzeum przy współpracy Bractwa Jaćwingów „Pera Sudinoi” w Suwałkach, Klubu Archeologicznego przy Muzeum Okręgowym w Suwałkach i Klubu Archeologii Doświadczalnej „Pajauta” z Litwy. Poza tradycyjnymi prezentacjami, festynowi towarzyszył „I Jaćwieski Turniej Wojów o Skarb Skomanda” z cennymi nagrodami w postaci replik ozdób i miecza z wczesnego średniowiecza. Publiczność mogła też obejrzeć inscenizacje: „Najazd Jarosława Mądrego na Jaćwież” i „Pogrzeb wodza jaćwieskiego”. W imprezie uczestniczyło blisko 1500 osób. 14–15 czerwca odbył się kolejny, VIII Piknik Kawaleryjski – Dni Kawaleryjskie w Suwałkach. Pierwszego dnia imprezy, tradycyjnie wokół Zalewu Arkadia rozegrano wchodzącą w skład Konkursu Sprawności Ułańskiej próbę dzielności konia. Następnie pododdziały przemaszerowały ulicami miasta, a wieczorem w Pizzerii‑Galerii „Rozmarino” odbył się „Wieczór Kawaleryjski”. Drugiego dnia imprezy szwadrony kawalerii przemaszerowały ulicami miasta pod budynek Muzeum Okręgowego w Suwałkach, gdzie towarzyszyła im Orkiestra Wojskowa Garnizonu Giżycko. Następnie na placu przy ulicy Świerkowej odbyły się zawody sprawności ułańskiej – konkurs władania szablą i lancą oraz pokaz woltyżerki i dżygitówki w wykonaniu grupy Kaskaderów Konnych ze Słupna. Kaskaderzy zaprezentowali także pokaz średniowiecznego turnieju rycerskiego na kopie. Odbyły się też konkursy hippiczne oraz otwarte zawody w powożeniu bryczką. Zawodom i prezentacjom towarzyszyły: pokaz sprzętu wojskowego 14. Suwalskiego Pułku Artylerii Przeciwpancernej, przejażdżki bryczkami, grochówka wojskowa, stoisko z publikacjami muzealnymi oraz stoiska gastronomiczne i handlowe. W imprezie wzięło udział ponad 5000 osób. Tradycyjnie, w grudniu w Pałacyku Zimowym Świętego Mikołaja odbył się cykl imprez dla najmłodszych mieszkańców miasta. 6 grudnia otwarto wystawę „Szopki bożonarodzeniowe różnych kultur świata”, rozstrzygnięto konkurs „Reksio i jego Pan – z suwalskiego podwórka do krainy bajek” oraz pokazano filmy animowane „W krainie animacji”. Z kolędą wystąpili uczniowie Szkoły Podstawowej nr 2 im. Aleksandry Piłsudskiej w Suwałkach. W mikołajkowym spotkaniu uczestniczyło około 500 osób. W grudniowych dyżurach Świętego Mikołaja w Pałacyku Zimowym uczestniczyło około 200 dzieci. Ponadto Muzeum im. Marii Konopnickiej zorganizowało spotkania Mikołaja z dziećmi z kilku suwalskich przedszkoli, Ośrodka Szkolno‑Wychowawczego nr 1 w Suwałkach oraz Ośrodka Rehabilitacyjno‑Edukacyjno‑Wychowawczego w Brodzie Nowym. Święty Mikołaj ze swą świtą obdarował upominkami i cukierkami około 500 dzieci. Wóz pełen słodyczy i serdeczności podróżował po Suwałkach 19 grudnia. Współorganizatorami imprezy byli „Tygodnik Suwalski” oraz Regionalny Ośrodek Kultury i Sztuki w Suwałkach. W 128 lekcjach muzealnych (z kilkunastu tematów) uczestniczyło 3041 osób (w tym w 80 lekcjach przeprowadzonych w Muzeum im. Marii Konopnickiej – 2007 osób). Pracownicy merytoryczni muzeum wygłosili 11 wykładów naukowych i popu- larnonaukowych ze wszystkich dziedzin działalności muzeum: archeologii, geologii, etnografii, sztuki i historii sztuki, literatury i historii literatury oraz historii regionu. Adresatami wykładów byli nauczyciele, przewodnicy turystyczni, młodzież szkolna, studenci, członkowie Uniwersytetu III Wieku, osadzeni w suwalskim Areszcie Śledczym oraz wyspecjalizowane grupy zawodowe, odbywające na Suwalszczyźnie objazdy naukowe.

W prasie, radiu i telewizji ogólnopolskiej oraz regionalnej (także kilkakrotnie w prasie i telewizji litewskiej) ukazało się łącznie blisko 150 publikacji i audycji popularyzujących działania organizowane przez muzeum. W trakcie Festynu Archeologicznego Wojciech Nowakowski zrealizował odcinek programu „Zaproszenie”, poświęcony Jaćwingom, który został wyemitowany w Telewizji Polonia, 29 czerwca.

Inne

Miejskie obchody Międzynarodowego Dnia Muzeów z udziałem władz miasta – prezy- denta Józefa Gajewskiego i przewodniczącego Rady Miejskiej Włodzimierza Marczewskiego – odbyły się w Muzeum im. Marii Konopnickiej 21 maja. Laureatami wyróżnienia Przyjaciel Muzeum w Suwałkach zostali w tym roku Barbara Lewkowicz i Włodzimierz Odojewski z Monachium oraz Karol Chodkiewicz z Augustowa.

Dzięki dodatkowym środkom wyasygnowanym przez Urząd Miasta w Suwałkach muzeum zakupiło prawa autorskie do 2288 sztuk negatywów zdjęć fotograficznych, stanowiących zbiór archiwalny pod nazwą „Etnosuwaliana”, pochodzący ze zbiorów prof. Mariana Pokropka. Nastąpiło także kilka zmian personalnych związanych z nową organizacją muzeum. Nowy Dział Kultury Literackiej Suwalszczyzny objął Zbigniew Fałtynowicz, kierownictwo Muzeum im. M. Konopnickiej przejęła Magdalena Wołowska‑Rusińska, a kie- rownikiem Centrum Sztuki Współczesnej – Galerii Andrzeja Strumiłły została Izabela Muszczynko.

Opracowali: Jerzy Brzozowski, Celina Kalejta

Archiwum Państwowe w Suwałkach

Przejmowanie materiałów archiwalnych

W 2008 roku zasób Archiwum Państwowego w Suwałkach zwiększył się o pięć nowych zespołów archiwalnych, dopływy do już posiadanych zespołów oraz materiały wyodrębnione w trakcie porządkowania zbiorów – łącznie o 6,7 metrów bieżących i około 11 tys. jednostek archiwalnych. Podobnie jak w 2007 roku, największe nabytki pochodziły spoza archiwów zakładowych, bowiem kontynuowano działania, które miały na celu przejmowanie materiałów archiwalnych innych podmiotów niż państwowe i samorządowe. Przede wszystkim, ze środków przyznanych przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Fundusz Promocji Kultury, Program Operacyjny „Dziedzictwo kulturowe”), udało się zakupić cenne fotografie z prywatnych zbiorów jednego z najbardziej znanych suwalskich fotografów Tadeusza Smagacza (łącznie prawie 8 tysięcy negatywów, diapozytywów, odbitek na papierze). Pozostałe przejęte zespoły to Suwalskie Kopalnie Surowców Mineralnych w Suwałkach z lat 1967–2000 (80 j.a., 2,00 m.b.) i Szkoła Podstawowa w Jeglińcu 1945–2003 (154 j.a., 1,7 m.b.). Rozpoczęto też przejmowanie ksiąg metrykalnych dwóch zespołów akt stanu cywilnego z początków XX wieku (Akta stanu cywilnego wyznania staroobrzędowców parafii w Wodziłkach i Akta stanu cywilnego parafii prawosławnej w Sejnach). Jeden zespół archiwalny, a mianowicie Sąd Pokoju w Sejnach 1919–1928, został wyodrębniony w toku porządkowania zasobu. Najwięcej dopływów do posiadanych zespołów archiwalnych przejęto z Prokuratury Okręgowej w Suwałkach – do zespołu Prokuratura Wojewódzka w Suwałkach (1,0 m.b., 89 j.a.), z Urzędu Gminy w Bakałarzewie – do zespołu Urząd Gminy w Bakałarzewie 1973–1990 oraz z urzędów stanu cywilnego – do 21 zespołów akt stanu cywilnego różnych wyznań. Ogółem, na koniec 2008 roku zasób archiwum obejmował 674 zespoły archiwalne, które liczyły 1685 m.b. i ponad 256500 jednostek archiwalnych.

Przejmowanie dokumentacji niearchiwalnej

W 2008 roku archiwum kontynuowało odpłatne przejmowanie dokumentacji niearchiwalnej likwidowanych podmiotów gospodarczych. Ogółem przejęto akta kilku jednostek organizacyjnych, liczące prawie 58 metrów bieżących i 3908 jednostek aktowych, w których znalazło się 3360 teczek akt osobowych. W ramach obsługi tej dokumentacji, odpowiadając na 198 podań wydano 301 kserokopii i 56 wypisów, a na 17 wniosków wypożyczono 68 jednostek aktowych.

Opracowanie zasobu

W 2008 roku całkowicie opracowano 10 zespołów i zatwierdzono na posiedzeniach Komisji Metodycznej ich inwentarze, w tym: zespołu Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej Zarząd Wojewódzki w Suwałkach [1958–1976] 1976–1990 (680 j.a., 7,5 m.b.), siedmiu zespołów Samodzielnych Kół Stronnictwa Demokratycznego z terenu b. woje- wództwa suwalskiego (18 j.a., 0,2 m.b.), zespołu Liga Kobiet Polskich Zarząd Wojewódzki w Suwałkach 1975–1990 (16 j.a., 0,2 m.b.) oraz zespołu Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Konopnickiej w Suwałkach [1952–] 1955–1975 (42 j.a., 0,5 m.b.). Do bazy danych IZA wprowadzono i zinwentaryzowano przede wszystkim materiały zespołów będących w toku opracowywania, głównie Sądu Pokoju w Sejnach 1919–1928 (9,1 m.b., 5337 j.a.), a także akta mniejszych zespołów: Notariusz Dąbski Kajetan 1828–1835 i Notariusz Kassakajtis Jan 1921–1928 (łącznie 3,4 m.b. i 51 j.a.). Poza inwentaryzacją prowadzono także prace w zakresie ewidencjonowania i przygotowania do opracowywania materiałów, które przejęto w latach 2007–2008 bez należytej ewidencji. W zespole Izba Gospodarcza Rynków Wschodnich w Suwałkach 1992–2007 rozpoznano dokładniej dokumentację (18,6 m.b. akt i 606 j.a. akt, fotografii, nośników elektronicznych, przedmiotów) i sporządzono robocze spisy z rozbiciem na poszczególne jej formy. W spuściznach fotograficznych Romana Łysionka 1975–1995 i Tadeusza Smagacza 1952–1995 negatywy (łącznie ponad 50 tys. klatek) zabezpieczono i przygotowano do dalszego opracowania poprzez skanowanie, nadanie numerów ewidencyjnych poszczególnym klatkom, sporządzenie wydruków z naniesieniem sygnatur, a także opisanie możliwych do określenia tematów. W 2008 roku kontynuowano pracochłonną wymianę kart zespołów (wymieniono ponad 350 kart), a oprócz tego wydrukowano i oprawiono inwentarze książkowe zespołów opracowanych w ostatnich kilku latach.

Profilaktyka i konserwacja zbiorów

Zabiegom z zakresu konserwacji właściwej (czyszczenie, usunięcie starych napraw, uzupełnienie ubytków, klejenie rozdarć, prostowanie kart, rekonstrukcja bloku księgi, rekonstrukcja opraw) poddano tylko kilkadziesiąt kart ksiąg metrykalnych, ponieważ skoncentrowano się na skanowaniu i zabezpieczaniu negatywów, a także na profilaktyce archiwaliów. W celu poprawy zabezpieczenia zbiorów około 80 m.b. akt stanu cywilnego umieszczono w wykonanych na zamówienie 456 pudłach z litej tektury bezkwasowej, w 150 księgach hipotecznych natłuszczono oprawy skórzane, umieszczono ponad 50 tys. klatek negatywów w specjalnych koszulkach, odkurzono około 300 m.b. akt, akta sądów z Augustowa z okresu powojennego (53 m.b., ponad 20 tys. teczek) poddano odkażeniu w komorze fumigacyjnej w Archiwum Państwowym m. st. Warszawy Oddział w Grodzisku Mazowieckim, ponad 250 m.b. akt przemieszczono do nowego magazynu o lepszych warunkach przechowywania.

Nadzór nad narastającym zasobem archiwalnym

W ramach kształtowania zbiorów i ich zabezpieczenia suwalskie archiwum prowadziło działania z zakresu nadzoru nad narastającym zasobem archiwalnym na terenie miasta Suwałki, powiatów: augustowskiego, sejneńskiego, suwalskiego, gołdapskiego (bez gminy Banie Mazurskie) i oleckiego (bez gminy Świętajno). W funkcjonujących 98 jednostkach organizacyjnych (51 państwowych łącznie z urzędami stanu cywilnego, 47 samo- rządowych), które tworzą materiały archiwalne i posiadają archiwa zakładowe, przeprowadzono 33 kontrole, 12 lustracji sprawdzających wykonanie zaleceń pokontrolnych lub materiały przed ich przejęciem do archiwum oraz 25 ekspertyz w związku z wydaniem zezwoleń na wybrakowanie dokumentacji niearchiwalnej. Wydano też 83 zezwolenia na wybrakowanie (zniszczenie) prawie 1300 m.b. dokumentacji niearchiwalnej. Uzgodniono 40 normatywów kancelaryjno‑archiwalnych (instrukcji kancelaryjnych, instrukcji archiwalnych, jednolitych rzeczowych wykazów akt i zmian do nich). Przeprowadzone zostały dwa szkolenia kancelaryjno‑archiwalne, w których uczestniczyło 29 osób. Udzielono około 140 porad w ramach prowadzonych konsultacji z personelem kancelaryjno‑archiwalnym różnych instytucji.

Udostępnianie i informacja archiwalna

Udostępnianie materiałów archiwalnych w pracowni naukowej, a także załatwianie podań wniesionych przez interesantów pozostaje nadal w działalności archiwum dziedziną szczególnie angażującą personel. W 2008 roku w pracowni naukowej korzystało ze zbiorów 262 badaczy z kraju i 22 z zagranicy. Udostępniono im więcej niż w roku poprzednim, bo 8726 jednostek archiwalnych. Odnotowano 911 odwiedzin w pracowni naukowej.

Najwięcej materiałów archiwalnych udostępniono w ramach prowadzonych poszukiwań genealogicznych (prawie 70 %), znacznie mniej, bo prawie 17,5 %, do badań naukowych i popularnonaukowych i jeszcze mniej, ponad 7 %, w ramach poszukiwań własnościowych. Największym zainteresowaniem badaczy cieszyły się akta metrykalne, w tym zwłaszcza wyznania rzymskokatolickiego parafii z Suwałk, Puńska, Przerośli oraz Jeleniewa. Mikrofilmy z nich udostępniano nie tylko we własnej pracowni, ale też wypożyczano do pracowni naukowych innych archiwów w kraju. Użytkownicy zasobu zajmujący się genealogią w większym stopniu wykorzystywali inne źródła, a więc akta notarialne, hipoteczne, podatkowe, ubezpieczeniowe i miejskie. Do badań o charakterze naukowym, popularnonaukowym i popularyzacyjnym udostępniano akta magistratów z Augustowa, Sejn i Suwałk oraz akta z okresu międzywojennego (starostw i wydziałów powiatowych, Tymczasowej Rady Obywatelskiej Okręgu Suwalskiego, Sądu Okręgowego w Grodnie Wydziału Zamiejscowego w Suwałkach), które cieszyły się niesłabnącym zainteresowaniem badaczy. Znaczący procent wypożyczeń stanowiły archiwalia z lat 1946–1975 (starostw, wydziałów powiatowych oraz prezydiów rad narodowych różnych szczebli). Wzrosło też zainteresowanie materiałami po byłej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zdarza się, że w oparciu o zbiory archiwum powstają poważne prace naukowe, na przykład praca habilitacyjna o staroobrzędowcach naukowca z uniwersytetu w Stanie Indiana z USA, czy rozprawa doktorska pt. Podział socjologiczno‑polityczny woj. podlaskiego, do której zostały wykorzystane akta wyborcze z lat 1991–1997. W ramach poszukiwań prowadzonych do celów urzędowych, socjalnych oraz własnościowych korzystano głównie z akt notarialnych, hipotecznych i sądowych z XX wieku, z okresu międzywojennego i powojennego.

W 2008 roku archiwum załatwiło 721 podań, które wpłynęły od 582 osób prywatnych (w tym od 418 interesantów krajowych i 164 zagranicznych) oraz 139 od władz, urzędów i instytucji naukowych.

Najwięcej podań dotyczyło prowadzenia dość często skomplikowanych poszukiwań dokumentów własnościowych, wydania kopii lub sporządzenia na ich podstawie zaświadczeń. Załatwiono też sporo podań w sprawach socjalnych oraz poszukiwań genealogicznych.

Na potrzeby użytkowników pracowni naukowej i osób składających podania wykonano w ramach usług archiwalnych prawie 2900 kserokopii oraz blisko 600 fotografii cyfrowych i skanów.

Popularyzacja archiwum i jego zasobu

Podstawową formą popularyzacji działalności i zbiorów archiwum były wycieczki i lekcje historyczno‑archiwalne o tematyce związanej z historią regionu, przedstawiające także bogactwo i różnorodność materiałów archiwalnych pod względem treści i formy. Niektóre z nich były połączone z prezentacjami multimedialnymi. Na przykład prelekcji na kursie dla nauczycieli, poświęconym problematyce mniejszości narodowych, towarzyszyła prezentacja Suwalscy Żydzi. Od założenia miasta do II wojny światowej, zaś jednej z lekcji prezentacja Życie codzienne suwalczan w XIX wieku. Infrastruktura Suwałk: kanalizacja, zaopatrzenie w wodę, oświetlenie miejskie. Archiwum prowadziło też dzia- łalność wystawienniczą. W ramach VI Podlaskiego Festiwalu Nauki i Sztuki zorganizowano wystawę materiałów archiwalnych pt. Osobliwości w archiwaliach. Kilkakrotnie wypożyczano oryginały materiałów archiwalnych lub przekazywano ich kopie do celów wystawienniczych innym instytucjom, na przykład Muzeum Okręgowemu w Suwałkach, a także Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych na ogólnopolską wystawę Dwa oblicza archiwów – co kryją archiwa ? – curiosa w archiwach państwowych oraz na ekspozycję poświęconą poszczególnym archiwom państwowym, w związku z obchodami ich 200‑lecia. W 2008 roku na portalu www.polska.pl została zamieszczona w ramach przedsięwzięcia „Miasta w dokumencie archiwalnym”, prowadzonego przez Naukową i Akademicką Sieć Komputerową oraz NDAP, przygotowana przez pracowników Archiwum prezentacja dotycząca historii Suwałk, zawierająca syntezę dziejów miasta oraz kopie wybranych materiałów archiwalnych z obszernymi opisami.

Do przedsięwzięć popularyzacyjnych Archiwum należy zaliczyć również kilka wywiadów w lokalnym radiu i telewizji oraz artykułów w prasie.

Badania naukowe

Na konferencji naukowej, poświęconej różnym dziedzinom wiedzy, zorganizowanej przez Wszechnicę Mazurską w Olecku w ramach II Festiwalu Nauki i Sztuki, Tadeusz Radziwonowicz wygłosił referat Działania administracji terenowej wobec struktur wyznaniowych na terenie północnych powiatów województwa białostockiego w latach 1956–1975, a na promocji tomu VII „Rocznika Augustowsko‑Suwalskiego” przedstawił źródłowy referat pt. Staroobrzędowcy w dokumentach władz 1950–1970. W druku ukazało się kilka publikacji pracowników archiwum. Tadeusz Radziwonowicz w VIII tomie „Rocznika Augustowsko‑Suwalskiego” opublikował wybór źródeł archiwalnych Staroobrzędowcy w dokumentach władz oraz recenzję wspomnień Kazimierza Omiljanowicza Syberia niejedno ma imię w opracowaniu Janusza Kopciała, zaś w IV tomie „Almanachu Sejneńskiego” szkic biograficzny Generał Mieczysław Mackiewicz (1880, Kurcieniszki – 1954, Bangor). Natomiast Marek Sidor opublikował w „Komunikatach Mazursko‑Warmińskich” (numer 3 z 2008 roku) recenzję książki Stanisława Achremczyka Między Wisłą a Niemnem. Szkice historyczne, wydanej w Olsztynie w 2008 roku. Sławomir Filipowicz, w ramach przedsięwzięcia koordynowanego przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych Reconstitution of the Memory of Poland, opracował i wpisał do bazy danych informację o polonicach – 146 zespołach – przechowywanych w Litewskim Państwowym Archiwum Historycznym w Wilnie i Litewskim Centralnym Archiwum Państwowym w Wilnie. W 2008 roku archiwum wsparło wydanie VIII tomu „Rocznika Augustowsko‑Suwalskiego”.

Inne działania

W 2008 roku w archiwum praktykę studencką odbywała jedna osoba (z Uniwersytetu Gdańskiego). Zatrudniano też troje stażystów, skierowanych przez Powiatowy Urząd Pracy w Suwałkach. W sytuacji, gdy placówka zatrudnia tylko 11 pracowników (bez Oddziału w Ełku), pomoc stażystów przy pracach z zakresu porządkowania i profilaktyki materiałów archiwalnych jest nader przydatna. W magazynach archiwalnych zamontowano dźwig towarowy, a w części frontowej budynku naprawiono i pomalowano pokrycie dachowe, zaś w oknach magazynów i pracowni naukowej zamontowano folię termoizolacyjną. Pewne prace wykonano na rzecz Oddziału w Ełku (przede wszystkich zamontowano system wykrywania i sygnalizacji pożaru). Środki finansowe na działalność pochodziły z budżetu archiwów państwowych, pozostającego w dyspozycji Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych. Archiwum uzyskało też pewne wpływy w ramach dochodów własnych. Przeznaczono je na pokrycie kosztów niektórych zakupów i usług oraz na działalność popularyzacyjną i naukowo‑informacyjną.

Opracował: Tadeusz Radziwonowicz