2012  2011  2010  2009  2008  2007  2006  2005
2004  2003 2002  2001  2000

Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe

12 stycznia

Zorganizowano uroczystości poświęcone 140. rocznicy wybuchu powstania styczniowego; odbyły się: uroczysta msza w kościele pw. św. Aleksandra w Suwałkach oraz spotkanie z harcerzami hufców z Augustowa, Sejn i Suwałk; prowadził je Maciej Ambrosiewicz.

25 stycznia

Odbyło się walne zebranie A-STN. Przyjęto sprawozdanie z trzech lat działalności, wybrano nowe władze towarzystwa w składzie: Maciej Ambrosiewicz (prezes), Andrzej Matusiewicz (wiceprezes), Jerzy Brzozowski (sekretarz), Celina Kalejta (skarbnik) oraz członkowie Dariusz Piotrowski i Jarosław Szlaszyński.

11 lutego

W Urzędzie Gminy w Filipowie zorganizowano pokaz filmu archiwalnego z 1937 roku. z udziałem Macieja Ambrosiewicza i Andrzeja Matusiewicza.

11 kwietnia i 16 maja

Dr S. Roszak wygłosił wykłady w ramach programu „Wszechnica historyczna”.

21 maja

Rozpoczęto prace organizacyjne związane z budową pomnika upamiętniającego powstanie styczniowe.

29 maja

Podczas spotkania promującego wydanie drugiego tomu „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego” referaty wygłosili: dyrektor suwalskiego archiwum Tadeusz Radziwonowicz „Echa obławy augustowskiej w zbiorach AP w Suwałkach” i pracownik Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku Mariusz Filipowicz „Obława augustowska w świetle zachowanych dokumentów”.

26–28 września

Podczas Podlaskiego Festiwalu Nauki i Sztuki. A-STN wspólnie z Archiwum Państwowym, Wigierskim Parkiem Narodowym i Instytutem Pamięci Narodowej w Białymstoku zorganizowało cykl wykładów i spotkań naukowych.

W siedzibie archiwum odbyło się seminarium, w czasie którego Paweł Kalisz (Instytut Pamięci Narodowej) wygłosił referaty „Powstanie i organizacja Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa w Suwałkach” zaś Tadeusz Radziwonowicz (AP w Suwałkach) komunikat „Działalność organów bezpieczeństwa i milicji w świetle archiwaliów suwalskich”. Odsłonięto także wystawę pt. „Opary absurdu – pamiątki rocznic funkcjonowania peerelowskiego aparatu bezpieczeństwa”. W Muzeum Okręgowym w Suwałkach Jerzego Siemaszko wygłosił odczyt o archeologii XXI wieku i korzyściach wynikających ze współpracy różnych dziedzin nauki w badaniach archeologicznych. Odbyła się także projekcja filmu archiwalnego o Suwałkach i Suwalszczyźnie w 1937 roku.

27 września przygotowano seminarium o odnawialnych źródłach energii. Wykłady i komunikaty zaprezentowali: Maciej Ambrosiewicza i Adama Gryko („Odnawialne źródła energii na Suwalszczyźnie” i „Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w Wigierskim Parku Narodowym”) oraz Bogusław Białous („Zastosowanie pelet jako alternatywnego źródła energii na podstawie doświadczeń Szwecji”).

22 listopada

A-STN wspólnie z Archiwum Państwowym i Muzeum Okręgowym zorganizowało sesję naukową pn. Samorządy miejskie na Suwalszczyźnie w XIX i XX wieku. Wygłoszono następujące referaty: Sławomir Filipowicz „Samorząd miejski w Suwałkach w XIX wieku”, Andrzej Matusiewicz „Samorząd miejski w Suwałkach w latach 1918–1939”, Jarosław Szlaszyński „Władze miasta Augustowa w okresie międzywojennym”, Stanisław Buchowski „Rada Miejska w Sejnach w okresie międzywojennym”, Tadeusz Radziwonowicz „Suwalski samorząd 1944–1950” oraz Jarosław Schabieński „Miejska Rada Narodowa w Suwałkach 1978–1984 w świetle dokumentów archiwalnych”. (Ukazały się w tomie trzecim „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego”). Sesję prowadził prof. dr hab. Adama Czesław Dobroński.

Maciej Ambrosiewicz

Muzeum Okręgowe w Suwałkach

Po raz pierwszy od kilku lat w 2003 roku sytuacja finansowa i organizacyjna muzeum była stabilna, co umożliwiło realizację zaplanowanych działań. Co więcej, oferta wystawiennicza i oświatowa została powiększona w stosunku do roku poprzedniego, głównie dzięki aktywności oddziału muzeum – Muzeum im. Marii Konopnickiej (szczególnie pod względem ilości imprez). Nieznacznie jednak zmalał udział dzieci i młodzieży w lekcjach muzealnych z 5686 osób w roku ubiegłym do 4905 osób w obecnym. Zmalała także liczba zwiedzających – 19 653 (w roku 2001 – 20 555, w 2002 – 22 137), w tym w Muzeum im. M. Konopnickiej – 7517 (w 2001 – 7254, a w 2002 – 9452). Zdecydowanie natomiast – do około 9 tys. osób – zwiększyła się liczba uczestników imprez plenerowych proponowanych przez muzeum.

Rozpoczęto starania o dokończenie remontu elewacji głównego budynku Muzeum im. M. Konopnickiej.

Badania i sesje naukowe

Pracownicy merytoryczni muzeum realizowali bądź uczestniczyli w realizacji 19 tematów badawczych z zakresu archeologii, etnografii, sztuki, historii regionu i literatury.

Dział etnografii kontynuował badania terenowe. W trakcie 11 wyjazdów terenowych pracownik działu przeprowadził wywiady z mieszkańcami Suwalszczyzny na temat obrzędów w regionie.

Suwalscy archeolodzy zorganizowali w sezonie badawczym jedną ekspedycję wykopaliskową, penetracje podwodne i dwie interwencje terenowe. Jerzy Siemaszko przeprowadził (23–24 X) badania sondażowe na stanowisku nr 4 w Danowskich w powiecie augustowskim (wyspa Ostrów na jeziorze Blizno). Koncentrowały się one, w strefie mokrej stanowiska, na poszukiwaniu warstw i artefaktów z epoki kamienia. Okazało się, że punkty osadnicze z wczesnego holocenu znajdowały się w części bardziej wzniesionej, a zatem materiały organiczne uległy rozkładowi. Zidentyfikowano warstwę akumulacji wodnej z nielicznymi zabytkami krzemiennymi. Przy okazji zlokalizowano warstwę kulturową, mającą swą kontynuację w torfie i zawierającą bardzo bogate materiały datowane od wczesnego średniowiecza po okres nowożytny.

Jerzy Brzozowski wspólnie z Andrzejem Markiewiczem z suwalskiego Klubu Nurkowego „Orka” przeprowadził 20 lipca penetracje podwodne w poszukiwaniu grobli przedzielającej jezioro Wigry. Klasyczne metody poszukiwań okazały się w tym wypadku niewystarczające. Potrzebne są penetracje z zastosowaniem radaru.

Muzeum Okręgowe w Suwałkach wygrało przetarg ogłoszony przez Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Białymstoku na realizację badań powierzchniowych metodą AZP (archeologicznego zdjęcia Polski) na obszarze województwa podlaskiego. Badania terenowe realizowały zespoły badawcze złożone z archeologów suwalskich oraz pracowników działu archeologii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku. Poszukiwania koncentrowały się, zgodnie z wytycznymi służb konserwatorskich, w kilku rejonach: na północnej Suwalszczyźnie (okolice jezior Szelment Wielki i Mały w gminach Szypliszki i Jeleniewo), w rejonie Augustowa (tereny pomiędzy Augustowem a Bargłowem Kościelnym), w rejonie przejścia granicznego Bobrowniki przy granicy z Białorusią (tereny wzdłuż granicznej rzeki Świsłocz w gminie Krynki), obszar pomiędzy Szepietowem a Brańskiem oraz w rejonie gmin: Jaświły, Goniądz, Janów, Korycin, Sokółka i Suchowola. Łącznie objęły one 17 obszarów AZP o powierzchni ponad 600 km².

W trakcie badań terenowych zostało odkrytych blisko 700 nowych stanowisk archeologicznych i zweryfikowanych ponad 50 znanych z badań i odkryć wcześniejszych. Rekordowy pod względem znalezisk okazał się obszar z miejscowością Becejły i północną częścią jeziora Szelment Mały (tuż przy granicy z Litwą), gdzie na powierzchni 35 km² odkryto aż 138 nowych stanowisk archeologicznych. Większość nowo odkrytych stanowisk – to ślady osadnictwa datowane na epokę kamienia lub od mezolitu po epokę żelaza, w postaci małej ilości zabytków krzemiennych o stosunkowo niewielkiej wartości naukowej. Jednakże blisko 50 z nich to obiekty niezwykle cenne, o wysokich walorach naukowych i konserwatorskich. Do najcenniejszych należą: nowo odkryte grodzisko pradziejowe w Przejmie Wielkiej, gm. Szypliszki – niewielki (40 x 20 m) gródek refugialny prawdopodobnie z III–VI wieku n.e. z osadą podgrodową położoną na płaskowzgórzu u podnóża grodziska datowaną na III–VI wiek n.e.; zweryfikowane i nowo odkryte stanowiska w bałtyjskim kompleksie osadniczym w rejonie wsi Netta I i Netta II w gminie Augustów; pięć dużych osad wielokulturowych datowanych od pradziejów po średniowiecze w rejonie wsi: Gierałty Stare, Wojny Izdebnik, Żochy Stare i Rzepki Nowe w gminach Szepietowo i Nowe Piekuty; zweryfikowane cmentarzysko kurhanowe w miejscowości Łużany, gm. Krynki – wzmiankowane przez Aleksandra Pokrowskiego w jego pracy Archeołogiczeskaja karta grodzieńskoj guberni z 1895 roku. Kurhany opisywane przez autora przed ponad 100 laty zostały odnalezione, zainwentaryzowane i zostaną w najbliższym czasie poddane badaniom sondażowym w celu określenia ich chronologii; dwa zweryfikowane i dwa nowo odkryte cmentarzyska ze stellami kamiennymi datowane na okres od średniowiecza po czasy nowożytne, w tym jedno z nich w Kruszynianach zgłoszone archeologom w trakcie badań przez leśniczego z Walił Adama Ciuńczyka; kilkanaście kopców-kurhanów we wszystkich strefach badań na terenie województwa; kilkadziesiąt interesujących znalezisk pojedynczych w postaci krzemiennych grotów strzał, narzędzi krzemiennych, zdobionych fragmentów naczyń pradziejowych i średniowiecznych oraz glinianych przęślików. Wszystkie te stanowiska zostały wpisane do ewidencji służb konserwatorskich województwa podlaskiego i w najbliższym czasie na niektórych z nich zostaną podjęte bardziej szczegółowe badania archeologiczne i konserwatorskie postępowania administracyjne.

Pracownicy muzeum aktywnie uczestniczyli w naukowych konferencjach krajowych i zagranicznych. Dyrektor muzeum oraz pracownicy działu archeologii wzięli udział (8–14 września) w The European Association of Archaeologists 9th Annual Meeting w Sankt Petersburgu (Rosja). Jerzy Brzozowski i Jerzy Siemaszko zaprezentowali referat pt. Wet sites from the Stone Age in the north-eastern Poland, a Anetta Ejdulis przedstawiła poster zatytułowany Archaeology in the Resocialization of Prisoners. An Example of Cooperation between Suwalki Province Museum and the State Prison at Suwalki, NE Poland. Ponadto Jerzy Siemaszko na konferencji „Kultura bogaczewska – 20 lat później” w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie (26–27 marca) zaprezentował poster „Grób nr 5 ze stanowiska 1 w Przytułach”, a Jerzy Brzozowski, Anetta Ejdulis i Wiesław Kapla omówili na seminarium bałtyjskim w Warszawie (15 października) wyniki badań archeologicznych i antropologicznych na cmentarzysku kurhanowym w miejsco- wości Garbas I, stan. 1, gm. Filipów.

Pracownicy Muzeum im. Marii Konopnickiej (Zbigniew Fałtynowicz i Magdalena Wołowska) uczestniczyli w ogólnopolskiej sesji naukowej (6–10 września) pn. „Upominki od narodu. Jubileusze, rocznice, obchody pisarzy (1864–1918)”, która została zorganizowana w Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu. Tam też Zbigniew Fałtynowicz wygłosił referat pt. Pisarskie jubileusze nad Czarną Hańczą w XX wieku. Nawiązano kontakty z potomkami Marii Konopnickiej: prawnukiem Janem Bieleckim i praprawnuczkami Marią Rajpold i Elżbietą Twardowską.

Działalność wydawnicza i publikacje

Ukazał się drugi tom „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego”, którego współwydawcą jest muzeum. Promocja odbyła się 29 maja w Archiwum Państwowym w Suwałkach.

Pracownicy muzeum przygotowali i oddali do druku 10 artykułów naukowych i 13 popularnonaukowych w różnych wydawnictwach krajowych i zagranicznych. Między innymi w serii Eraul nr 102, wychodzącej na Uniwersytecie w Liége (Belgia), w aktach międzynarodowego sympozjum „Prehistorie des Pratiques Mortuaires. Paléolithique – Mésolithique – Néolithique” ukazał się artykuł Jerzego Brzozowskiego i Jerzego Siemaszki Ochre and Beads. The hunter’s style of the burials in the Polish Mesolithic. Krzysztof Skłodowski kontynuował współpracę z „Tygodnikiem Suwalskim” w dziedzinie popularyzacji historii (ukazało się 15 tekstów), a dyrektor i pracownicy działu archeologii rozpoczęli publikację serii artykułów popularyzujących archeologię i pradzieje regionu.

Wystawiennictwo i zbiory

Muzeum Okręgowe w Suwałkach udostępniało w roku 2003 cztery wystawy stałe. Trzy w budynku głównym („Alfred Wierusz-Kowalski – życie i twórczość”, „Malarstwo polskie XIX i XX wieku” i „Pradzieje Suwalszczyzny i Mazur Wschodnich”) i jedną w Muzeum im. Marii Konopnickiej – „Maria Konopnicka 1842–1910. Za zamkniętymi drzwiami czasu”. Trwały też ostatnie prace nad udostępnieniem stałej wystawy geologicznej „Z przeszłości geologicznej Suwalszczyzny”.

W głównym budynku muzeum zaprezentowano siedem ekspozycji czasowych. Dwie z nich eksponowano od roku ubiegłego: „Samotny wędrowiec – Jacek Malczewski” (do połowy lutego) i „Formacje graniczne ziem północno-wschodnich II Rzeczypospolitej” (do końca marca).

Wystawę „Pod strzechą. Tradycyjne gospodarstwo wiejskie na Suwalszczyźnie” (10 kwietnia – 15 września), według scenariusza Adama Żulpy, zorganizowano w oparciu o zbiory własne, uzupełniając ją eksponatami z Muzeum Ziemi Augustowskiej w Augustowie i z Izby Regionalnej w Zelwie.

Kontynuowano współpracę z Ambasadą Chin w Warszawie, z której zbiorów zaprezentowano ekspozycję „Sto najciekawszych odkryć archeologicznych w Chinach w XX wieku” (25 kwietnia – 9 czerwca). W wernisażu uczestniczyli przedstawiciele chińskiej dyplomacji (II i III sekretarz ambasady).

Wystawą autorską, według scenariusza Krzysztofa Skłodowskiego, były „Widoki Suwałk”, na którą złożyły się zbiory własne muzeum, Archiwum Państwowego w Suwałkach i prywatnych kolekcji Bogdana Dziobkowskiego i Grzegorza Płatonowa. Podczas prezentacji prowadzono sprzedaż wybranych widoków. Po zakończeniu wystawa została zakupiona przez suwalski Urząd Miejski i ozdobiła wnętrza oddanego do użytku po remoncie ratusza miejskiego.

Sezon wystawienniczy zakończyły dwie interesujące ekspozycje: „Bolesław Cybis 1895–1957” ze zbiorów prywatnych rodziny autora i kilku muzeów polskich, na którą złożyły się malarstwo i rzeźby artysty (19 września – 16 listopada) oraz „Między Mykenami a Bałtykiem. Kultura Otomani-Füzesabony”, przygotowaną przez Muzeum Wschodniosłowackie w Koszycach (Słowacja), Muzeum Podkarpackie w Krośnie i Państwo- we Muzeum Archeologiczne w Warszawie. Honorowy patronat nad tą wystawą objęła ambasador Republiki Słowackiej w Polsce Magda Vášáryova, która uczestniczyła w uroczystym wernisażu 3 października (wzięło w nim udział około 200 osób). Ekspozycja była prezentowana w Polsce zaledwie w czterech muzeach (Warszawa, Biskupin, Krosno i Suwałki). Prezentację w Suwałkach zakończono 2 grudnia.

Muzeum im. Marii Konopnickiej przygotowało pięć ekspozycji czasowych i witrynę literacką. Wydarzeniem była wystawa „Żywe wiązanie. W 100-lecie urodzin Igora Newerlego” przygotowana wspólnie z Biblioteką Narodową w Warszawie (9 czerwca – koniec października). Wystawę „Sygnatura jms – Jan Marcin Szancer” zaprezentowano w trzydziestą rocznicę śmierci artysty (21 marca – połowa maja). Poza tym w muzeum można było obejrzeć: „Okruchy – fotografie Janiny Osewskiej” (11 kwietnia – koniec ma- ja), wystawę dziecięcego exlibrisu zainspirowanego twórczością Marii Konopnickiej, a przygotowaną przez Zespół Placówek Pracy Pozaszkolnej w Suwałkach (23 maja – koniec września) i wystawę zdjęć z planu filmowego Starej baśni (od 10 października). Z okazji Roku Gałczyńskiego prezentowano witrynę literacką poświęconą znakomitemu poecie.

Zabytki ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Suwałkach były eksponowane na wystawach stałych i czasowych w 18 muzeach w kraju i za granicą, m.in. eksponaty archeologiczne na wystawie „Die Vandalen.– Die Könige, Die Eliten, Die Krieger, Die Handwerker” w Kulturzentrum Weserrenaissance Schloss Bevern w Niemczech.

Zbiory muzealne powiększyły się o 78 eksponatów, w większości były to dary. Dodatkowo zbiory działu archeologii wzbogaciły zabytki z badanego wykopaliskowo stanowiska archeologicznego oraz z 280 stanowisk odkrytych w trakcie badań powierzchniowych AZP.

Planowej konserwacji poddano 38 eksponatów z działu etnografii.

Działalność oświatowa i popularyzatorska

W Szwajcarii koło Suwałk, w sąsiedztwie rezerwatu „Cmentarzysko Jaćwingów”, odbył się (30–31 maja) piąty już Festyn Archeologiczny. Formuła festynu okazała się na tyle interesująca, że zainteresowanie nim wykazało około dwa tysiące osób. Wśród organizatorów i wykonawców atrakcji i działań związanych z historią i kulturą dawnych społeczeństw byli między innymi: członkowie Klubu Archeologii Eksperymentalnej „Pajauta” z Litwy, Klubu Archeologicznego przy Muzeum Okręgowym w Suwałkach, Bractwa Rycerskiego Zamku Olsztyn, Bractwa Wojowników „Wataha Wilcze Kły” z Poznania, Bractwa „Kruki” z Inowrocławia, „Bractwa Jaćwingów” z Suwałk i „Bractwa Galindów” z Augustowa. Impreza tradycyjnie polegała na prezentacji bardzo różnorodnej problematyki archeologii eksperymentalnej, przede wszystkim odtwarzaniu i demon- strowaniu dawnych rzemiosł, życia codziennego w pradziejach i okresie wczesnohistorycznym oraz metod walki. Pokazom towarzyszyła muzyka dawna i folkowa. Zaprezentowano inscenizację „Podbój Jaćwieży przez Krzyżaków” (w 720. rocznicę upadku drugiego powstania jaćwieskiego w 1283 roku, uznawanego umownie za datę ostatecznego upadku Jaćwieży).

Trzeci już Piknik Kawaleryjski trwał dwa dni (17–18 maja) i otrzymał podtytuł „Dni kawaleryjskie w Suwałkach”. Uczestniczyło w nim około 4500 osób. Wykonawcami pokazów sprawności ułańskiej i uczestnikami zawodów kawaleryjskich i hippicznych byli, m.in.: Stowarzyszenie Sympatyków 5. Pułku Ułanów Zasławskich z Ostrołęki, Szwadron Kawalerii im. 10. Pułku Ułanów Litewskich z Białegostoku, Stowarzyszenie Miłośników Barwy i Tradycji 11. Pułku Ułanów Legionowych im. Edwarda Rydza-Śmigłego Marszałka Polski ze Słupna, patrol konny strażnicy Straży Granicznej w Wiżajnach oraz kluby jeździeckie: „Wigry” Suwałki, Gałkowo i Białystok. Po zakończeniu pierwszego dnia zawodów ułani wzięli udział w imprezie towarzyszącej „Tygodniowi bezpieczeństwa” w Suwałkach, a wieczorem w pizzerii „Rozmarino” odbył się tzw. wieczór kawaleryjski, który wypełniły opowieści weteranów i ułańskie piosenki. Zawodom i prezentacjom towarzyszyły pokazy sprzętu wojskowego 14. Suwalskiego Pułku Artylerii Przeciwpancernej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, otwarte zawody w powożeniu bryczką o nagrodę dyrektora muzeum, pokazy koni do hipoterapii, giełda kolekcjonerska i stoisko z wydawnictwami muzealnymi.

W Dniu Dziecka na muzealnym dziedzińcu odbyła się impreza zorganizowana przez „Café Rozmarino” przy współudziale muzeum. Wśród wielu atrakcji z okazji dziecięcego święta Klub Archeologiczny zaprezentował, jak dawniej przygotowywano pożywienia, a Jerzy Siemaszko uzupełnił to pogadanką na temat sposobów ich przyrządzania. W imprezie uczestniczyło blisko 1500 osób (dzieci i rodziców).

Na bogatą ofertę Muzeum im. M. Konopnickiej w 2003 roku złożyły się: „W ogrodzie baśni” – nowa cykliczna impreza plenerowa zorganizowana w przeddzień urodzin Marii Konopnickiej przy współpracy Zespołu Placówek Pracy Pozaszkolnej w Suwałkach, wypełniona zajęciami teatralnymi, plastycznymi i literackimi; Pierwszy Ogólnopolski Multi-Konwent POLIP poświęcony komiksowi i alternatywnym komputerowym systemom operacyjnym; „Wieczór trzydziestolecia 1973–2003” (23 sierpnia) z okazji jubileuszu Muzeum im. Marii Konopnickiej, na który złożyły się: wykład Zbigniewa Fałtynowicza o historii muzeum, quizy i konkursy literackie oraz koncert poezji śpiewanej w wykonaniu Mirosława Czyżykiewicza; „Wieczór z Gałczyńskim” wieńczący rok poety (5 grudnia), w trakcie którego uczestnicy wysłuchali wykładu o twórczości poety, obejrzeli monodram Bal u Salomona w wykonaniu Ireny Jun i wzięli udział w zabawach literackich; cykl letnich koncertów muzyki poważnej we współpracy ze Stowarzyszeniem Janko Muzykant; „Światowy Dzień Poezji” i „Święto Wiosny” (21 marca) zorganizowany wspólnie z Zespołem Placówek Pracy Pozaszkolnej w Suwałkach.

Kontynuowano spotkania najstarszego w kraju Klubu Archeologicznego. W 24. spotkaniach uczestniczyło każdorazowo co najmniej po kilkanaście osób. Tradycyjnie już w nagrodę za pomoc młodzieży w pracach przy Festynie Archeologicznym pracownicy muzeum zorganizowali im wycieczkę naukową na festyn archeologiczny do Kernave na Litwie (4–5 lipca) oraz do Trok i Wilna.

Liczba propozycji tematów lekcji muzealnych realizowanych przez pracowników muzeum przekroczyła dwadzieścia. Skorzystało z nich ponad 4900 dzieci i młodzieży. Szesnastu wykładów przygotowanych i wygłoszonych przez pracowników merytorycznych muzeum z zakresu archeologii, historii i literatury wysłuchało ponad 630 osób.

Inne

Po raz kolejny 16 maja suwalscy muzealnicy uroczyście obchodzili z udziałem władz miasta Międzynarodowy Dzień Muzeów, ustanowiony przez UNESCO. Z tej okazji po raz trzeci zostały wręczone honorowe wyróżnienia „Przyjaciel muzeum w Suwałkach”. Laureatami zostali: Krystyna Łukaszewicz, Bogumiła Wigierska i Polski Związek Łowiecki – Okręgowa Rada Łowiecka w Suwałkach. Pierwszy raz odbyły się obchody wojewódzkie Międzynarodowego Dnia Muzeów zorganizowane przez Podlaski Oddział Stowarzyszenia Muzealników Polskich w Białostockim Muzeum Wsi w Jurowcach koło Białegostoku z udziałem władz wojewódzkich. Wręczono nagrody Podlaskiego Oddziału SMP za najciekawsze wydarzenie muzealne ubiegłego roku w dwóch kategoriach: wystawa i impreza. W kategorii najciekawsza impreza laureatem został Krzysztof Skłodowski z suwalskiego muzeum za II Piknik Kawaleryjski. Dyrektor muzeum Jerzy Brzozowski został laureatem pierwszej edycji „Tele-macha” – dorocznej nagrody Telewizji Suwałki w dziedzinie kultury.

Jerzy Brzozowski

Archiwum Państwowe w Suwałkach

W roku 2003, na mocy przepisów ustawy z 18 grudnia 2002 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, zwiększyły się kompetencje archiwów państwowych. W związku z tym Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych przyznał suwalskiemu archiwum jeden etat. Ilość zatrudnionych wzrosła do 11 pracowników (bez Oddziału Archiwum Państwowego w Ełku) i nasza jednostka podjęła działalność w zakresie odpłatnego przejmowania i przechowywania oraz obsługi dokumentacji o czasowym okresie przechowywania, zwłaszcza osobowej i płacowej, likwidowanych firm.

1. Przejmowanie materiałów archiwalnych

Zasób AP zwiększył się o 10 zespołów archiwalnych o łącznym rozmiarze około 11 metrów bieżących i 1125 jednostek archiwalnych. Największymi nowo przejętymi zespołami były: Wojewódzka Biblioteka Publiczna 1975–1998 (4,8 m.b., 313 j.a.), Sąd Wojewódzki w Suwałkach 1975–1978 (1,3 m.b., 112 j.a.), Adwokat Czesław Lutostański 1872–1939 (1,3 m.b., 347 j.a.). Warto podkreślić, że ten ostatni zespół pochodzi ze zbiorów prywatnych, od spadkobierców jego twórcy z Warszawy i Poznania.

Znacznie więcej archiwaliów zostało przejętych jako dopływy do już posiadanych zespołów archiwalnych (do 25 zespołów przejęto 28,5 m.b., 5155 j.a.), w tym najwięcej do zespołów: Sąd Powiatowy w Augustowie (18,7 m.b., 4625 j.a.) oraz Wojewódzkie Biuro Planowania Przestrzennego w Suwałkach (5,65 m.b., 227 j.a.). Ogółem zasób archiwum zwiększył się o 41,2 m.b. i 6327 j.a. (ponownie duża ilość przejętych akt sądowych zdecydowała, że ilość nabytków w jednostkach archiwalnych była większa niż w latach 2000–2002) i na koniec 2003 roku obejmował 640 zespołów archiwalnych, które liczyły 1517 m.b. i 177 309 j.a.

2. Przejmowanie dokumentacji niearchiwalnej

Od maja 2003 roku, gdy archiwum przystąpiło do odpłatnego przejmowania takiej dokumentacji, podpisano trzy umowy przechowywania. Ogółem przejęto z trzech zlikwidowanych jednostek organizacyjnych akta o rozmiarze 86,2 m.b. i 1843 jednostek, w tym 666 teczek osobowych. W ramach obsługi tej dokumentacji przeprowadzono 21 kwerend, udostępniono 22 jednostki dla 10 użytkowników i wykonano 106 kserokopii. Oprócz tego pracownik zatrudniony na stanowisku do spraw dokumentacji o czasowym okresie przechowywania sporządził wykaz z miejscami przechowywania akt po zlikwidowanych wcześniej podmiotach oraz obsługiwał odpowiednią bazę danych o takich materiałach.

3. Opracowanie zasobu

Zatwierdzeniem przez komisję metodyczną wstępów do inwentarzy archiwalnych zakończono opracowywanie 7 zespołów (o rozmiarze 9,8 m.b., 857 j.a.), w tym: czterech zespołów Komitetów Miejsko-Gminnych Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Białej Piskiej, Gołdapi, Mikołajkach, Olecku oraz dwóch zespołów Komitetów Miejskich Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Ełku i Giżycku z lat 1970–1989, a także Miejskiego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego w Suwałkach z lat 1959–1991. Istotnym zadaniem była lustracja i znakowanie części materiałów archiwalnych (najstarszych dokumentów, map, fotografii, druków ulotnych, spuścizn i kolekcji, wybranych zespołów aktowych), w toku której dodatkowo zinwentaryzowano materiały 5 zespołów, ponieważ nie miały one ewidencji. Ogółem zinwentaryzowano materiały 20 zespołów archiwalnych (29 m.b., 2255 j.a.). Oprócz tego prowadzono prace przy sporządzaniu ewidencji skarbowej oraz uzupełniano i aktualizowano ewidencyjno-informacyjne komputerowe bazy danych.

4. Profilaktyka i konserwacja zbiorów

Wykonano 47 opraw książkowych, a rozmiar wykonanych prac w zakresie konserwacji właściwej materiałów archiwalnych był niewielki. Powodem tego było skierowanie konserwatora do rozpoczętego w 2002 roku kopiowania akt Gimnazjum im. K. Brzostowskiego w Suwałkach z okresu międzywojennego. Ogółem wykonano 5275 fotokopii cyfrowych i 816 skanów w ramach zabezpieczenia zasobu. Cały zespół suwalskiego gimnazjum został w ten sposób skopiowany i przeniesiony na 72 płyty CD-ROM z opisem.

5. Nadzór nad narastającym zasobem archiwalnym

Na terenie działalności nadzoru nad narastającym zasobem archiwalnym suwalskiego archiwum (m. Suwałki, powiaty: augustowski, sejneński, suwalski, gołdapski bez gminy Banie Mazurskie i olecki bez gminy Świętajno) funkcjonowało 98 jednostek organizacyjnych (51 państwowych, łącznie z urzędami stanu cywilnego, 47 samorządowych), które tworzą materiały archiwalne i posiadają archiwa zakładowe. Przeprowadzono 36 kontroli, głównie w tych jednostkach, w których były przeprowadzane przed trzema laty. Priorytetowo potraktowano również kontrole w tych jednostkach, które zostały uznane na wytwórców materiałów archiwalnych w 2002 roku. W ramach nadzoru przeprowadzono również 17 lustracji, sprawdzających wykonanie zaleceń pokontrolnych lub materiały przed ich przejęciem do archiwum oraz 22 ekspertyzy w związku z wydaniem zezwoleń na wybrakowanie dokumentacji niearchiwalnej. Udzielono też 115 zezwoleń na wybrakowanie (zniszczenie) ponad 1,5 tys. m.b. dokumentacji niearchiwalnej i uzgodniono 25 normatywów kancelaryjno-archiwalnych.

W celu podniesienia kwalifikacji personelu archiwów zakładowych, istniejący przy Archiwum Oddział Krajowego Centrum Edukacji Archiwalnej Stowarzyszenia Archiwistów Polskich, zorganizował kurs kancelaryjno-archiwalny, który ukończyło 10 osób, zaś archiwum przeprowadziło jednodniowe szkolenie dla personelu (14 osób) nadzoru i administracji Nadleśnictwa Pomorze.

Z udziałem pracowników AP odbyły się też dwa posiedzenia komisji archiwalnej oceny dokumentacji, wspólnej z Archiwum Państwowym w Białymstoku.

6. Udostępnianie i informacja archiwalna

Udostępnianie materiałów archiwalnych w różnych formach nadal jest w działalności archiwum dziedziną najbardziej angażującą jego personel. Odnotowano, podobnie jak w 2002 roku, poważny wzrost rozmiarów udostępniania archiwaliów w pracowni naukowej. Ze zbiorów korzystało 213 badaczy z kraju i 6 z zagranicy, którzy 677 razy odwiedzili pracownię archiwum i którym udostępniono 7550 jednostek archiwalnych. Najwięcej, bo 76 osób, prowadziło poszukiwania w ramach badań naukowych, 70 osób korzystało z archiwaliów (głównie ksiąg metrykalnych lub ich mikrofilmów) w celach genealogicznych, a 45 do potrzeb własnościowych. Do badań naukowych najczęściej były wyko- rzystywane akta notariuszy z Augustowa, Sejn i Suwałk, materiały starostw, wydziałów powiatowych i Sądu Okręgowego w Grodnie Wydziału Zamiejscowego w Suwałkach z okresu międzywojennego. Rośnie zainteresowanie dokumentacją byłej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W poszukiwaniach własnościowych najczęściej wykorzystywane były akta hipoteczne, notarialne, ubezpieczeniowe i księgi meldunkowe. Warto zauważyć, że archiwum jest odwiedzane przez grupę stałych badaczy-regionalistów, którzy publikują w lokalnych wydawnictwach. Coraz więcej osób decyduje się, mimo braku profesjonalnego przygotowania do prowadzenia kwerend archiwalnych, na samodzielne poszukiwania interesujących ich dokumentów, zwłaszcza genealogicznych i własnościowych.

W porównaniu z rokiem poprzednim, gdy odnotowano spadek, nastąpił znaczący wzrost liczby załatwianych kwerend (wpływających do załatwienia podań). Ogółem wpłynęło 1035 podań, z tego 862 od odbiorców krajowych, a 173 od zagranicznych (głównie w sprawach genealogicznych i własnościowych), 928 od osób prywatnych oraz 107 od władz i urzędów oraz instytucji naukowych. Sporo było kwerend własnościowych i genealo- gicznych, odpowiednio 265 i 125, ale najwięcej socjalnych (531). Tu archiwum włączyło się między innymi w poszukiwania dokumentacji dla byłych robotników przymusowych i więźniów obozów koncentracyjnych, koordynowane przez Fundację „Pamięć, Odpowiedzialność, Przyszłość” w Berlinie.

Archiwum kontynuowało prace w międzynarodowym przedsięwzięciu Jewish Record Indexing-Poland, które dotyczy opracowania, w formie dostępnej w Internecie, bazy danych, indeksów osobowych do ksiąg stanu cywilnego wyznania mojżeszowego, przechowywanych w archiwach polskich. Polegały one na weryfikacji części indeksów z akt stanu cywilnego wyznania mojżeszowego. Przeprowadzono również kwerendę i inwentaryzację materiałów zastępczych dla akt metrykalnych wyznania mojżeszowego z Augustowa i sporządzano z nich wyciągi (2000 rekordów).

Na potrzeby użytkowników archiwum wykonano 2495 kserokopii, 234 fotografie cyfrowe i 10 skanów.

7. Popularyzacja archiwum i jego zasobu

Podstawową formą popularyzacji zbiorów, realizowaną we współpracy ze szkołami (szkoły średnie i gimnazja, kółka zainteresowań – plastyczne i historyczne), były wycieczki i lekcje historyczno-archiwalne połączone z prelekcjami, m.in.: „Archiwum Państwowe w Suwałkach: dzieje, działalność, zasób”, „Kultura i rozrywka popularna w Suwałkach w połowie XIX wieku”, „Powstanie styczniowe w guberni augustowskiej”, „Rok 1918 na Suwalszczyźnie”, „Aleksandra Piłsudska i jej związki z Suwałkami”. Archiwum odwiedziło 28 wycieczek. 18 z nich przybyło w czasie dni otwartych, które stały się najważniejszym przedsięwzięciem popularyzacji placówki. Odbyły się one 10 i 11 października pod hasłem „Poznaj historię rodziny i swojej małej ojczyzny”. Podjęto wówczas wiele działań popularyzujących archiwum i jego zbiory. Ukazały się informacje i artykuły w środkach przekazu, wykonano przykładowe kopie dokumentów genealogicznych, które przekazano uczniom, opracowano zainteresowanym poradnik genealoga, wydano folder pt. „Znane postacie w zbiorach Archiwum Państwowego w Suwałkach”, wyświetlono wypożyczony film archiwalny o Suwałkach i okolicach z lat trzydziestych ubiegłego wieku. Podczas dni otwartych prezentowano wystawę materiałów archiwalnych, niezbędnych i przydatnych w badaniach genealogicznych oraz najciekawszych dokumentów rodzinnych, posiadanych przez AP. Ogółem w dwa dni archiwum odwiedziło około 600 osób.

Archiwum w swojej siedzibie zorganizowało także wystawę pt. „Materiały do dziejów Gimnazjum im. K. Brzostowskiego w Suwałkach” i było współorganizatorem wystawy „Samorządy miejskie na Suwalszczyźnie”. Wypożyczało materiały archiwalne na wystawę w Muzeum Okręgowym w Suwałkach pt. „Widoki Suwałk”, a także udostępniło lokal na wystawę przygotowaną przez Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Białymstoku pt. „UB w walce z podziemiem i opozycją polityczną w województwie białostockim”.

W związku z konferencjami naukowymi i popularnonaukowymi, wystawami oraz dniami otwartymi udzielono kilku wywiadów radiowych i telewizyjnych, ukazało się też co najmniej 10 artykułów i notatek w lokalnej prasie. Dyrektor AP wystąpił w lokalnej rozgłośni radiowej w dwóch kilkunastominutowych audycjach, a także w Muzeum Okręgowym w Suwałkach w święto niepodległości poświęconych powstaniu sejneńskiemu w 1919 roku oraz wydarzeniom z lat 1918 i 1919 na Suwalszczyźnie.

Do działań popularyzatorskich placówki przyczyniły się też publikacje pracowników archiwum, w tym cykl pięciu tekstów „Z archiwalnych kart”, drukowanych w „Tygodniku Suwalskim”, a zawierających wybór źródeł archiwalnych, dotyczących interesujących osób, faktów i zjawisk. Ważny tekst o charakterze popularnonaukowym pt. „Testament Ludwika Michała hrabiego Paca” ukazał się w 19. numerze kwartalnika „Jaćwież”.

Archiwum podjęło współpracę z Uniwersytetem Trzeciego Wieku, a jej główną formą były prelekcje i pokazy.

8. Badania naukowe

Archiwum było organizatorem konferencji naukowej „Samorządy miejskie na Suwalszczyźnie w XIX i XX wieku”. W jej trakcie 22 listopada referaty wygłosili między innymi pracownicy archiwum: mgr Sławomir Filipowicz – „Samorząd miejski w Suwałkach w XIX wieku” oraz mgr Tadeusz Radziwonowicz – „Suwalski samorząd 1944–1950”. Podczas prezentacji 29 maja tomu drugiego „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego” T. Radziwonowicz wystąpił z odczytem pt. „Echa obławy augustowskiej w zbiorach Archiwum Państwowego w Suwałkach” oraz 26 września 2003 roku na sympozjum organizowanym między innymi przez archiwum I Podlaskiego Festiwalu Nauki i Sztuki z referatem pt. „Działalność organów bezpieczeństwa i milicji w świetle archiwaliów suwalskich”. Warto nadmienić, że konferencje te odbyły się w siedzibie archiwum. Także w archiwum na sesji towarzyszącej zjazdowi wychowanków Gimnazjum im. Karola Brzostowskiego (obecnie Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej), a zorga- nizowanej przez Stowarzyszenie Przyjaciół Suwalszczyzny, 30 czerwca mgr S. Filipowicz przedstawił referat pt. „Zespół archiwalny Gimnazjum im. Karola Brzostowskiego 1919–1939 w Archiwum Państwowym w Suwałkach”, połączony z prezentacją multimedialną.

Jak co roku archiwum było współorganizatorem konferencji naukowej pt. „Repatriacje i migracje ludności pogranicza w XX wieku. Stan badań oraz źródła do dziejów pogranicza polsko-litewsko-białoruskiego”, która odbyła się w Białymstoku 23–24 października. Z suwalskiego archiwum referat „Migracje ludności po drugiej wojnie światowej w świetle materiałów Archiwum Państwowego w Suwałkach” wygłosił mgr Marek Sidor.

5 czerwca mgr T. Radziwonowicz na konferencji naukowej w Kętrzynie, poprzedzającej osiemdziesiątą rocznicę powstania Korpusu Ochrony Pogranicza, przedstawił referat pt. „Źródła do historii Korpusu Ochrony Pogranicza w zasobie Archiwum Państwowego w Suwałkach”.

Do przedsięwzięć naukowych i popularnonaukowych pracowników AP należą niektóre ich publikacje: artykuły S. Filipowicza – „Ocena źródeł do powstania styczniowego w guberni augustowskiej w zasobie Litewskiego Państwowego Archiwum Historycznego w Wilnie” opublikowany w przygotowanym przez Archiwum w Białymstoku wydawnictwie Pogranicze polsko-litewsko-białoruskie. Źródła historyczne – stan badań oraz „Źródła do powstania styczniowego w guberni augustowskiej (w zasobie Litewskiego Państwowego Archiwum Historycznego w Wilnie)” ogłoszony drukiem w drugim tomie „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego”; opracowanie tekstu źródłowego przez T. Radziwonowicza „Regulamin powinności pańszczyźnianych włościan dóbr Czostków (1840)”, które zostało opublikowane też w drugim tomie rocznika, a także artykuł tegoż „Honorowe obywatelstwo Suwałk marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego”, zamieszczony w książce Marszałek Edward Rydz-Śmigły w 60. rocznicę śmierci wydanej w Białymstoku.

Wyrazem dobrej współpracy AP w Suwałkach z Augustowsko-Suwalskim Towarzystwem Naukowym i Muzeum Okręgowym w Suwałkach było wspólne wydanie drugiego tomu „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego”.

Odnotować też warto wyjazd naukowy mgr S. Filipowicza, który w Litewskim Państwowym Archiwum Historycznym i Litewskim Państwowym Archiwum Centralnym w Wilnie prowadził badania w zakresie uzupełniania i weryfikacji materiałów do Przewodnika po zasobie archiwalnym Suwalszczyzny.

9. Inne działania

Archiwum zatrudniało czworo stażystów skierowanych spośród bezrobotnych absolwentów szkół średnich przez Powiatowy Urząd Pracy w Suwałkach. Praktyki archiwalne odbyło dwoje studentów historii o specjalności archiwalnej z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Poprawiło się wyposażenie w sprzęt komputerowy – zakupiono dwa zestawy komputerowe, w tym jeden przeznaczony na stanowisko reprografii, a także rzutnik multimedialny. W budynku Oddziału AP w Ełku wymieniono ogrzewanie ze zbyt drogiego elektrycznego na tańsze centralne z sieci miejskiej.

Środki finansowe na działalność pochodziły z budżetu Archiwów Państwowych, pozostającego w dyspozycji naczelnego dyrektora. Archiwum uzyskało też znaczące dochody w ramach środków specjalnych. Przeznaczono je na pokrycie kosztów niektórych zakupów, np. pudeł z tektury bezkwasowej do przechowywania i zabezpieczenia materiałów archiwalnych, a także niektórych usług oraz na działalność popularyzacyjną i naukowo-informacyjną, w tym na sfinansowanie z innymi jednostkami wydania „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego” oraz folderu na dni otwarte.

Tadeusz Radziwonowicz