Towarzystwo w 2002 roku kontynuowało spotkania i wykłady w dwóch programach: Studium regionoznawczego i Spotkań z nauką. Wspólnie z Centrum Edukacji Nauczycieli w Suwałkach zorganizowało cykl prelekcji poświęconych poszczególnym epokom historycznym pod wspólnym tytułem „Wszechnica historyczna”. Ich głównym celem było przedstawienie najnowszych ustaleń nauk historycznych. Wykłady prowadziło też wspólnie z z Muzeum Okręgowym oraz Archiwum Państwowym w Suwałkach.

19 stycznia

Towarzystwo wspólnie z Muzeum Okręgowym i Archiwum Państwowym w Suwałkach zorganizowało sesję naukową pt. Powstanie styczniowe na Suwalszczyźnie. W czasie sesji, prowadzonej przez prof. dr. hab. Adama Czesława Dobrońskiego, wygłoszono następujące wykłady i komunikaty: Konfiskaty dóbr ziemskich i losy właścicieli tych dóbr, Zesłańcy z Suwałk po powstaniu styczniowym, Egzekucje w Suwałkach w okresie powstania styczniowego, Źródła do dziejów powstania styczniowego, Manifestacje przed wybuchem powstania styczniowego. (Opublikowano je w drugim tomie „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego”).

marzec – maj

Wspólnie z Wyższą Szkołą Służby Społecznej zorganizowano w cyklu „Spotkania z nauką” następujące wykłady: mgr Dariusza Piotrowskiego: Rola i miejsce Suwałk i Suwalszczyzna w układzie rozwojowym i peryferyjnym (13 III), prof. dr. hab. Marka Żmigrodzkiego: Polityka i jej determinanty (13 IV), prof. dr. hab. Andrzeja Wróblewskiego: Prawa Unii Europejskiej (27 IV), prof. dr. hab. Łukasza Czumy: Wspomnienia z PRL-u (18 V).

11 maja

„Archiwum lat osiemdziesiątych” przy Augustowsko-Suwalskim Towarzystwie Naukowym zorganizowało sesję pt. Witaj majowa jutrzenko – obchody 3 Maja w Suwałkach w okresie międzywojennym i powojennym. Wygłoszono następujące wykłady: Andrzej Matusiewicz i Tadeusz Radziwonowicz: Obchody 3 Maja w Suwałkach w okresie międzywojennym i powojennym oraz Jarosław Schabieński: Echa prasowe manifestacji 3. Maja 1981. Odbyła się tez projekcja amatorskiego filmu Ryszarda Łapińskiego, na którym zarejestrowano manifestację w Suwałkach 3 maja 1981 roku.

25 maja

ASTN, parafia rzymskokatolicka p.w. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Sejnach oraz władze miasta Sejny zorganizowały sesję naukową pt. Dominikanie w Sejnach 1602–1804. Przewodniczył jej prof. dr hab. Józef Maroszek. Referaty wygłosili:

Stanisław Buchowski: Ziemia sejneńska przed przybyciem dominikanów w XIV–XVI wieku; Sławomir Brzozecki OP: Dominikanie prowincji litewskiej;

Maciej Ambrosiewicz: Historia zespołu dominikańskiego w Sejnach;

Andrzej Gryguć: Rozwój osadnictwa na Sejneńszczyźnie w XVII wieku.

Wydarzeniem było powitania na moście w Sejnach, jak przed czterystu laty, delegacji dominikanów przez władze miejskie. W bazylice sejneńskiej odbyła się także uroczysta msza oraz koncert organowy.

1 czerwca

Prezes A-STN Maciej Ambrosiewicz wygłosił odczyt pt. 400 lat obecności figury Matki Boskiej Sejneńskiej w Sejnach, który poprzedzał uroczystości kościelne związane z tą rocznicą.

14 czerwca

Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe wspólnie z Centrum Edukacji Nauczycieli przeprowadziło w cyklu „Wszechnicy historycznej” następujące wykłady: dr. hab. Andrzeja Nieuważnego (z Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu): Prawo i instytucje napoleońskie na ziemiach polskich (14 VI) i Rewolucja francuska – mity i fakty (11 X), dr. Jerzego Fiećki (z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu): Postawy zesłańców na Syberii w okresie między powstaniowym. Konfrontacja mitu literackiego z rzeczywistością (29 X), dr. Andrzeja Nieuważnego: Polskie powstania narodowe – nowe spojrzenie (13 XII).

9 października

Zorganizowano wraz z Archiwum Państwowe w Suwałkach sesję popularnonaukową pt. Kultura i rozrywka w Suwałkach w połowie XIX wieku. Wykład tytułowy wygłosił Sławomir Filipowicz, a komunikat pt. Krótka historia plakatu – Anna Ambrosiewicz. W czasie sesji otwarto wystawę afiszy z połowy XIX wieku ze zbiorów archiwum.

listopad

Zorganizowano dwa wykłady o tematyce archeologicznej, które wygłosili: mgr. Jerzy Brzozowski: Mezolityczne groby w Dręstwie k. Rajgrodu na tle obrządku pogrzebowego środkowej epoki kamienia (13 XI) i mgr. Jerzy Siemaszko: Obozowisko łowców, rybaków i zbieraczy sprzed 10,5 tysiąca lat w Miłukach k. Ełku w świetle badań inter- dyscyplinarnych (27 XI).

Maciej Ambrosiewicz

Mimo bardzo trudnej sytuacji finansowej na początku roku (zobowiązania z roku ubiegłego wyniosły 119 860 zł) i nieregularnego finansowania przez Urząd Miejski w pierwszym półroczu, zrealizowano większość założeń merytorycznych. Działalność wystawiennicza i oświatowa kształtowała się na nieco wyższym poziomie w stosunku do roku poprzedniego, zarówno pod względem oferty, jak i liczby niej korzystających.

Wzrosła liczba dzieci i młodzieży uczestnicząca w lekcjach muzealnych z 4947 w roku ubiegłym do 5686. Zwiększyła się też liczba uczestników imprez plenerowych organizowanych przez muzeum. Na dobrym poziomie kształtowała się działalność wydawnicza i publikacyjna. Większy nacisk położono na sprawy inwentaryzacji i opracowania naukowego materiałów. Została zahamowana w naszej placówce widoczna w całym kraju tendencja do systematycznego zmniejszania się ilości zwiedzających ( 2001 – 20 555, 2002 – 22 137), w tym w Muzeum im. M. Konopnickiej (2001 – 7254, 2002 – 9452), co jest rezultatem interesującej oferty wystawienniczej i uruchomienia od połowy roku sali wystaw czasowych w oddziale.

Niezwykle cenne pod względem naukowym były osiągnięcia suwalskich archeologów (udział z referatami w dwóch ważnych kongresach międzynarodowych, badania terenowe, jubileusz Klubu Archeologicznego, publikacje). Nie udało się zrealizować nowej wersji stałej wystawy geologicznej, mało było zakupów i konserwacji muzealiów. Zakończono, trwający od 1995 roku, remont oficyny (pałacyku) w Muzeum im. M. Konopnickiej.

Badania i sesje naukowe

Pracownicy merytoryczni muzeum realizowali 15 tematów badawczych z zakresu archeologii, etnografii, sztuki, historii regionu i literatury.

Po dłuższej przerwie regularne badania terenowe rozpoczął działu etnografii; pozyskany pracownik tego działu, Janusza Przyczyna, podczas 12 wyjazdów terenowych przeprowadził 24 wywiady z mieszkańcami podsuwalskich wsi na temat obrzędowości świąt Bożego Narodzenia, wielkiego postu, Wielkanocy, Matki Boskiej Gromnicznej, zapustów i stroju ludowego pogranicza.

Suwalscy archeolodzy zorganizowali w sezonie badawczym cztery ekspedycje terenowe i współpracowali przy organizacji dwóch. Odkryto nową łódź-dłubankę w jeziorze Hańcza. 6 lipca ekipa badawcza pod kierunkiem dyrektora muzeum Jerzego Brzozowskiego i Waldemara Ossowskiego z Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, w skład której wchodzili także Renata Maskowicz i nurkowie z klubu „Orka” wydobyła ją na powierzchnię i przeprowadziła eksplorację i szczegółową inwentaryzację. Pobrano próbki do analiz dendrologicznych i dendrochronologicznych i zatopiono obiekt obok poprzednich dwóch.

Badaniami wykopaliskowymi (od 22 lipca do 2 sierpnia) w Szczebrze, gm. Nowinka na stanowisku nr 15 kierował Jerzy Siemaszko. Ekipa badawcza składała się w większości z członków Klubu Archeologicznego działającego przy muzeum. Wyeksplorowano pracownię krzemieniarską ze schyłkowego paleolitu związaną z kulturą ahrensburską. Znaleziono niewiele narzędzi, co utrudnia analizę materiału zabytkowego. Ze względu na duży stopień zniszczenia stanowiska orką badania nie będą kontynuowane.

W lipcu i sierpniu kontynuowano rozpoczętą w poprzednich sezonach planigrafię podwodną i eksplorację krzemienicy późnopaleolitycznej w Jegrzni. Badaniami kierował Jerzy Brzozowski przy współpracy Marcina Dziewanowskiego z Instytutu Archeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Stanowisko archeologiczne nr 1 w miejscowości Garbas I, gm. Filipów, pow. suwalski zostało zarejestrowane przez ekipę archeologów z muzeum po uprzednim zgłoszeniu przez mieszkańca wsi, Adama Pliszko. Znalazca przekazał do muzeum dwie wypełnione przepalonymi kośćmi ludzkimi popielnice. W jednej z nich po wyeksplorowaniu znaleziono bursztynowy paciorek. Interwencja terenowa, przeprowadzona na miejscu znaleziska, pozwoliła na odkrycie nowego cmentarzyska kurhanowego, liczącego 7 kopców, oraz na stwierdzenie, iż jeden z nich jest prawie w połowie zniszczony przez eksplorację żwiru. W osypisku żwirowni zabezpieczono fragmenty co najmniej sześciu zniszczonych popielnic i ich zawartości oraz pierścień spiralny. Niezwłoczne zgłoszenie przez znalazcę niszczonego obiektu archeologicznego pozwoliło na szybkie podjęcie badań ratowniczych oraz wyeksplorowanie i zadokumentowanie ponad połowy kurhanu. Udało się rozpoznać konstrukcję obiektu oraz odkryć 10 następnych nienaruszonych i jeden zniszczony pochówek. Badania prowadzili Jerzy Brzozowski i Anetta Ejdulis przy współpracy Renaty Maskowicz (rysownik-dokumentalista) i Wiesława Kapli (antropolog). Cmentarzysko kurhanowe w Garbasie I jest charakterystycznym dla okresu miedzy schyłkiem IV a przełomem VI i VII wieku n.e. obiektem sepulkralnym, zawierającym wielopokoleniowe kurhany rodzinne, będące pozostałością po osadnictwie zachodniobałtyjskiej kultury sudowskiej.

Muzeum współpracowało też przy organizacji kolejnego sezonu wykopaliskowego prowadzonego przez Instytut Historii Uniwersytetu w Białymstoku na cmentarzysku ciałopalnym kultury bogaczewskiej z pierwszych wieków naszej ery w Paprotkach Kolonii st. 1, gm. Miłki oraz pomogło w zorganizowaniu ekspedycji Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego i Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, badającej cmentarzysko ciałopalne z tego samego okresu w Czerwonym Dworze st. 15, gm. Kowale Oleckie.

24-26 maja w Muzeum im. Marii Konopnickiej zorganizowano z okazji 160. rocznicy urodzin poetki sesję naukową „Ludzie-rzeczy-obrazy”. Wzięło w niej udział i wygłosiło referaty 23 naukowców zajmujących się literaturą pozytywistyczną i związkami literatury ze sztukami plastycznymi z różnych ośrodków naukowych w kraju. Współorganizatorami sesji byli Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie i Stowarzyszenie Literackie w Suwałkach. Muzeum włączyło się także wspólnie z Augustowsko-Suwalskim Towarzystwem Naukowym i Archiwum Państwowym w organizację sesji „Powstanie styczniowe na Suwalszczyźnie”, która odbyła się w budynku muzeum 19 stycznia. Referaty wówczas wygłoszone zostały opublikowane w tym tomie rocznika.

Jerzy Brzozowski i Jerzy Siemaszko wzięli udział w I Northern Archaeological Congress, który odbył się w dniach 9–14 września w Chanty-Mansyjsku w Syberii Zachodniej. Wygłosili tam, w sesji poświęconej badaniom stanowisk mokrych, przygotowane wspólnie dwa referaty: „Miluki research project. An interdisciplinary study of the wet early Mesolithic camp site in NE Poland” oraz “The Stone Age Settlement Complex on the Peat-bog near Dręstwo, NE Poland”. Dyrektor muzeum oraz pracownicy działu archeologii 24-29 września uczestniczyli w The European Association of Archaeologists 8th Annual Meeting w Salonikach (Grecja). J. Siemaszko wygłosił referat zatytułowany „Miluki research project. An inter-disciplinary study of the early Mesolithic campsite in NE Poland”, przygotowany wraz z J. Brzozowskim; J. Brzozowski zaprezentował poster i referat pt. „Log boats from the territory of lake districts in NE Poland in the light of the recent discoveries”, a A. Ejdulis i R. Maskowicz pokazały poster zatytułowany “Archaeology yesterday and today „In eye our youngest”. Szwajcaria burial ground (III c. AD) near Suwalki, NE Poland. Popularisation for lectures, studies and experimental archaeology”. Ponadto J. Siemaszko wziął udział w drugich warsztatach krzemieniarskich „Techniki i technologie kamienia” w Wojnowicach koło Wrocławia, gdzie wygłosił referat pt. „Szczebra, stan. 14, pow. Augustów, woj. podlaskie. Pierwsze stanowisko kultury ahrensburskiej w północno-wschodniej Polsce?” oraz poprowadził (wraz z Piotrem Dmochowskim z Instytutu Archeologii UAM w Poznaniu) prezentację materiałów kulturowych pt. „Wschodnioahrensburska technologia łupania krzemienia na stanowisku Szczebra 14, woj. podlaskie”.

Ukazały się informatory wystaw: Łowiectwo – historia i współczesność autorstwa Jana Goździewskiego i Jerzego Siemaszki (dzięki finansowemu wsparciu Zarządu Okręgu Polskiego Związku Łowieckiego w Suwałkach) i Samotny wędrowiec – Jacek Malczewski autorstwa Elizy Ptaszyńskiej, zredagowany przez Zbigniewa Fałtynowicza i sfinansowany przez prywatnego sponsora. Krzysztof Skłodowski współpracował przy wydaniu drukiem folderu nowej ekspozycji Muzeum Historii i Tradycji Żołnierzy Suwalszczyzny. Niemal wszystkim wystawom czasowym towarzyszyły ponadto informatory kserograficzne. Pracownicy muzeum przygotowali i oddali do druku 13 artykułów naukowych i popu- larnonaukowych w różnych publikacjach krajowych i zagranicznych.

Muzeum udostępniało cztery wystawy stałe. Trzy w budynku głównym (Alfred Wierusz-Kowalski – życie i twórczość, Malarstwo polskie XIX i XX wieku i Pradzieje Suwalszczyzny i Mazur Wschodnich) i jedną w Muzeum im. Marii Konopnickiej – Maria Konopnicka 1842–1910. Za zamkniętymi drzwiami czasu.

W budynku resursy zaprezentowano dziesięć wystaw czasowych. Dwie z nich, 3. Pułk Szwoleżerów Mazowieckich im. Płk. Jana Kozietulskiego i Gen. bryg. Kajetan Bolesław Olszewski, udostępniono do zwiedzania jeszcze w roku poprzednim i zdemontowano w pierwszych miesiącach roku

Wspólnie z Augustowsko-Suwalskim Towarzystwem Naukowym i Archiwum Państwowym w Suwałkach zorganizowano wystawę Powstanie styczniowe na Suwalszczyźnie w archiwaliach (od 19 stycznia do końca marca), która towarzyszyła sesji naukowej. Ze zbiorów Muzeum Podlaskiego w Białymstoku pochodziła ekspozycja Rymarstwo w północno-wschodniej Polsce prezentowana od końca lutego do początków maja.

Jan Matejko jakiego nie znacie – to wystawa ze zbiorów Domu Jana Matejki, oddziału Muzeum Narodowego w Krakowie, prezentująca przede wszystkim pamiątki po wybitnym artyście oraz szkice do jego najbardziej znanych dzieł (połowa marca-początek maja). Została ona wzbogacona obrazami artysty pochodzącymi z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie i Muzeum Podlaskiego w Białymstoku.

W roku 2002 władze miasta nadały Andrzejowi Strumille tytuł Honorowego Obywatela Suwałk. Z tej okazji w suwalskich placówkach kultury odbył się cykl imprez, głównie wystaw prezentujących jego twórczość oraz zorganizowanych z zbiorów artysty. Muzeum przygotowało ekspozycję pt. Azja Andrzeja Strumiłły; eksponaty pochodziły z kolekcji autora oraz z przekazanych przez niego darów do Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie i Muzeum Etnograficznego w Krakowie (koniec czerwca-początek listopada).

Z inicjatywy i przy ścisłej współpracy (także finansowej) z Zarządem Okręgu Polskiego Związku Łowieckiego w Suwałkach powstała ekspozycja Łowiectwo – historia i współczesność (od połowy lipca do początków października). W wernisażu, któremu towarzyszyły między innymi koncert sygnałów łowieckich, prezentacje wabienia jelenia i degustacja dzika z rusztu uczestniczyło około 300 osób.

Na wystawę Samotny wędrowiec – Jacek Malczewski złożyły się obrazy z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie, uzupełnione dziełami z kolekcji prywatnej i trzema obrazami stanowiącymi własność muzeum w Suwałkach (koniec października – połowa lutego 2003). Muzeum Wojska w Białymstoku zorganizowało wystawę Formacje graniczne ziem północno-wschodnich II Rzeczypospolitej opartą na własnych zbiorach, wzbogaconych eksponatami z suwalskiego muzeum, Archiwum Państwowego w Suwałkach i prywatnych (połowa listopada – połowa marca 2003).

Ekspozycja 10 lat Zespołu Szkół Sióstr Salezjanek w Suwałkach została przygotowana przez wykładowców i uczniów szkoły (połowa kwietnia – początek maja).

Na dorobek wystawienniczy Muzeum im. Marii Konopnickiej złożyły się trzy ekspozycje czasowe i trzy witryny literackie. Wydarzeniem była wystawa Zbigniew Herbert. Epilog burzy (połowa lipca-połowa grudnia), której premiera odbyła się w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie). Pokaz malarstwa portretowego i mebli ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Suwałkach towarzyszyła sesji naukowej „Ludzie – rzeczy – obrazy” (połowa maja – koniec czerwca). W grudniu zaprezentowano wystawę fotograficzną o leśniczówce Pranie i jej okolicach. Tematyką witryn literackich były: 160. rocznica urodzin Marii Konopnickiej, ptaki w rzeźbie ludowej i szopka bożonarodzeniowa.

Wystawa 3. Pułk Szwoleżerów Mazowieckich im. Płk. Jana Kozietulskiego została zaprezentowana w Muzeum Wojska w Białymstoku (początek marca – początek kwietnia). Zabytki ze zbiorów muzeum były eksponowane na wystawach stałych i czasowych w jedenastu muzeach w kraju.

Zbiory muzealne powiększyły się w trakcie roku o 104 eksponaty, w większości dary. Dodatkowo zbiory działu archeologii wzbogaciły zabytki z czterech badanych wykopaliskowo stanowisk archeologicznych.

Muzeum kontynuowało organizację dwóch dużych imprez plenerowych: Festynu Archeologicznego i Pikniku Kawaleryjskiego. Czwarty już festyn archeologiczny w Szwajcarii koło Suwałk odbył się 14–15 czerwca. Dzięki udziałowi 12 wykonawców z Litwy, zrzeszonych w Klubie Archeologii Eksperymentalnej „Pajauta”, zyskał on rangę imprezy międzynarodowej. W trakcie festynu oprócz tradycyjnych pokazów rzemiosł i umiejętności pradziejowych zaprezentowano happening „Wesele jaćwieskie”, przygotowany przez działające przy muzeum Bractwo Jaćwieskie i młodzież z Klubu Archeologicznego. W festynie uczestniczyło ponad 1700 osób.

19 maja odbył się drugi Piknik Kawaleryjski, który zainaugurowało osłonięcie na dziedzińcu muzeum popiersia Jana Hipolita Kozietulskiego, sprowadzonego do Suwałk z warszawskich Łazienek staraniem suwalskich muzealników w listopadzie roku poprzedniego. W programie pikniku zaprezentowano pokazy sprawności ułańskiej, odbyły się zawody kawalerzystów, zawody jeździeckie, pokazy sprzętu wojskowego, zawody w powożeniu bryczką oraz –po raz pierwszy – pokazy koni do hipnoterapii, a także zaprezentowano stoiska rymarza i kowala. W imprezie uczestniczyło około 4000 mieszkańców miasta i regionu.

Kontynuowano spotkania najstarszego w kraju Klubu Archeologicznego. W blisko trzydziestu spotkaniach uczestniczyło każdorazowo od 20 do 40 uczniów. Zorganizowano także wycieczkę naukową do Reszla, Lidzbarka Warmińskiego, Gdańska i Malborka. Ten rok był w historii Klubu Archeologicznego wyjątkowy, ponieważ dwudziesty piąty jego funkcjonowania. Z tej okazji 31 sierpnia odbyły się uroczyste obchody z udziałem samorządowych władz województwa i miasta. W uroczystości uczestniczyło ponad 70 wychowanków klubu. Z Głogowa przyjechał założyciel klubu, archeolog Leszek Lenarczyk.

Lekcje muzealne z kilkunastu tematów (do nowo wprowadzonych należały m.in.: „Rok obrzędowy na Suwalszczyźnie”, „Wróżby andrzejkowe”, „Józef Piłsudski – droga do niepodległości”, „Zostań malarzem – zabawy ze sztuką” oraz „Z płótna na papier – wieś z obrazów Alfreda Wierusza-Kowalskiego w interpreacji plastycznej dzieci” połączony z konkursem z nagrodami) stanowiły bardzo szeroką ofertę oświatową muzeum, z której skorzystało około 5700 dzieci i młodzieży. Piętnastu wykładów przygotowanych i wygłoszonych przez pracowników merytorycznych muzeum z zakresu archeologii, historii i literatury wysłuchało blisko 400 osób.

W skład rady programowej przygotowanego przez Telewizję Polską filmu „Niemen – największa bitwa wojny 1920 roku” został powołany Krzysztof Skłodowski, pracownik działu historii.

Inne

Podczas uroczystej sesji popularnonaukowej z okazji 95-lecia utworzenia suwalskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (PTK) muzeum zostało uhonorowane Medalem PTTK.

Już po raz trzeci 17 maja suwalscy muzealnicy uroczyście obchodzili z udziałem władz miasta Międzynarodowy Dzień Muzeów ustanowiony przez UNESCO. Z tej okazji po raz drugi zostały wręczone honorowe wyróżnienia pn. „Przyjaciel muzeum w Suwałkach”. Przyznano je Krystynie i Piotrowi Bagińskim, Grzegorzowi Płatonowowi i redakcji „Tygodnika Suwalskiego”.

Jerzy Brzozowski

Rok 2002 był pierwszym po pięciu latach okresem działalności archiwum w usta- bilizowanej sytuacji lokalowej. Nie zmieniły się jego kompetencje terytorialne i mery- toryczne oraz struktura organizacyjna. Informacja ta, podobnie jak za 2001 rok, zawiera dane tylko z działalności AP w Suwałkach, bez Oddziału w Ełku.

Przejmowanie materiałów archiwalnych

Zasób AP w Suwałkach w 2002 roku uległ zwiększeniu o 4 zespoły archiwalne o łącznym rozmiarze 12,6 metrów bieżących i 308 jednostek archiwalnych. Największym nabytkiem był zespół Państwowe Biuro Notarialne w Augustowie 1952–1991 (10,15 m.b., 210 j.a.). Pozostałe nowo przejęte i niewielkie zespoły to: Szpital Powiatowy w Suwałkach 1944–1973, Zespół Opieki Zdrowotnej w Suwałkach 1974–1975, Akta referendum o niektórych kierunkach wykorzystania majątku państwowego oraz referendum o powszechnym uwłaszczeniu obywateli przeprowadzonych 18 lutego 1996 roku. Znacznie więcej archiwaliów zostało przejętych jako dopływy do już posiadanych zespołów archiwalnych (do 25 zespołów przejęto 24,1 m.b. i 4413 j.a., w tym najwięcej do zespołów Sądu Grodzkiego w Augustowie – 15,4 m.b. i 3639 j.a. oraz Urzędu Wojewódzkiego w Suwałkach – 3,75 m.b. i 539 j.a.). Ogółem zasób archiwum zwiększył się o 36,7 m.b. i 4721 j.a. (duża ilość przejętych akt sądowych zdecydowała, że ilość nabytków w jednostkach archiwalnych była większa niż w latach 2000–2001) i na koniec 2002 roku obejmował 630 zespołów archiwalnych, które liczyły 1476 m.b. i 170 982 j.a.

Opracowanie zasobu

Na znacznie poważniejszą skalę niż w poprzednich latach prowadzono prace przy opracowywaniu zasobu. Zatwierdzeniem przez Komisję Metodyczną wstępów do inwentarzy archiwalnych zakończono opracowywanie 8 zespołów (5 zespołów Komitetów Powiatowych Stronnictwa Demokratycznego w: Augustowie, Ełku, Giżycku, Gołdapi, Suwałkach z lat 1945–1975, 2 zespołów Komitetów Miejskich Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Augustowie i Suwałkach z lat 1972–1989, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Roślin w Suwałkach z lat 1975–1999). Kontynuowano inwentaryzację materiałów byłego Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Suwałkach (30,8 m.b., 2416 j.a.), Wydziału Cywilnego Sądu Okręgowego w Grodnie Wydziału Zamiejscowego w Suwałkach z lat 1919–1939, a podjęto i zakończono inwentaryzację akt Wydziałów Hipotecznego i Rejestrowego tegoż sądu oraz dopływów do zespołów akt stanu cywilnego; łącznie zinwentaryzowano 6961 j.a. i 47,5 m.b. akt. Dodatkowo wprowadzono do elektronicznej bazy danych „IZA” inwentarze kartkowe zespołów: Sąd Okręgowy w Grodnie Wydział Zamiejscowy w Suwałkach z lat 1919–1939 (Kancelaria Prezesa), Okręgowy Urząd Ziemski w Białymstoku (dokumentacja do powiatu augustowskiego) i Powiatowy Urząd Ziemski w Augustowie z lat 1919–1939, Rejestry mieszkańców i książki meldunkowe miejscowości powiatów augustowskiego, sejneńskiego i suwalskiego z lat 1892–1977. Ogółem do bazy danych „IZA” wprowadzono ponad 7 tys. rekordów. Aktualizowano również inne, ewidencyjno-informacyjne komputerowe bazy danych: „SEZAM” – ewidencja zasobu archiwalnego, „MIKROFILM” – ewidencja mikrofilmów, „PRADZIAD” – rejestracja akt metrykalnych i stanu cywilnego, „TOPOGRAF” – topografia zespołów archiwalnych. Do akt sądowych Wydziału Cywilnego Sądu Okręgowego w Grodnie Wydziału Zamiejscowego w Suwałkach z lat 1931–1932 sporządzono indeksy geograficzny, osobowy i rzeczowy.

Profilaktyka i konserwacja zbiorów

W zakresie konserwacji właściwej materiałów archiwalnych objęto: 653 karty czyszczeniem mechanicznym, 35 kart usuwaniem przebarwień, 382 karty sklejaniem przedarć, 217 kart uzupełnianiem ubytków, 250 kart regeneracją struktury papieru, 653 karty kąpielami wodnymi i prostowaniem. Znaczną częścią tych zabiegów poddano afisze z połowy XIX wieku z akt miasta Suwałk. Z prac profilaktycznych należy wymienić systematyczną kontrolę stanu zachowania i warunków przechowywania materiałów archiwalnych, a także wykonanie 300 odpowiednich kopert i umieszczenie w nich akt. W pracowni konserwatorsko-introligatorskiej wykonano też 41 opraw książkowych, głównie publikacji przeznaczonych do biblioteki archiwum.

Ważnym przedsięwzięciem było zorganizowanie, wprawdzie prowizorycznego, stanowiska reprografii cyfrowej, a także podjęcie kopiowania akt Gimnazjum im. K. Brzostowskiego w Suwałkach. Wykonano 561 kopii stron (plików) w ramach zabezpieczenia zasobu oraz 65 kopii dokumentacji konserwatorskiej, którą przesłano do profesjonalnej pracowni konserwatorskiej Archiwum Państwowego w Olsztynie, które zadeklarowało pomoc w konserwacji akt wymienionego zespołu.

Nadzór nad narastającym zasobem archiwalnym

Na terenie działalności nadzoru nad narastającym zasobem archiwalnym suwalskiego archiwum (m. Suwałki, powiaty: augustowski, sejneński, suwalski, gołdapski bez gminy Banie Mazurskie i olecki bez gminy Świątajno) funkcjonowało 98 jednostek organizacyjnych (51 państwowych łącznie z urzędami stanu cywilnego, 47 samo- rządowych), które tworzą materiały archiwalne i posiadają archiwa zakładowe. W 2002 roku w efekcie weryfikacji jednostek tworzących materiały archiwalne uznano dodatkowo za takowe 14 instytucji państwowych i samorządowych (m.in. wybrane urzędy pracy, urzędy skarbowe, nadleśnictwa, stacje sanitarno- epidemiologiczne, ośrodki pomocy społecznej). Przeprowadzono 32 kontrole, głównie w jednostkach, w których były przeprowadzane przed trzema laty. Priorytetowo potraktowano również kontrole w niektórych jednostkach resortu sprawiedliwości oraz w tych instytucjach, w których archiwa zakładowe były organizowane od podstaw lub przenoszone do nowych pomieszczeń. W ramach nadzoru przeprowadzono również 14 lustracji, szczególnie w instytucjach kontrolowanych w 2001 roku, 14 ekspertyz w związku z wydaniem zezwolenia na wybrakowanie dokumentacji niearchiwalnej. Udzielono też 73 zezwolenia na wybrakowanie (zniszczenie) ponad 1 tys. m.b. dokumentacji niearchiwalnej i uzgodniono 16 normatywów kancelaryjno-archiwalnych. W celu podniesienia kwalifikacji personelu archiwów zakładowych, istniejący przy archiwum oddział dydaktyczny Centralnego Ośrodka Kursów Kancelaryjno-Archiwalnych Stowarzyszenia Archiwistów Polskich zorganizował kurs kancelaryjno- archiwalny, który ukończyło 11 osób, zaś archiwum przeprowadziło jednodniowe szkolenie dla kierowników /pracowników urzędów stanu cywilnego, w którym uczestniczyło 18 osób. Z udziałem pracowników AP odbyły się też trzy posiedzenia komisji archiwalnej oceny dokumentacji, wspólnej z Archiwum Państwowym w Białymstoku.

Jak wynika z prowadzonych działań nadzorczych, sytuacja w jednostkach i w archi- wach zakładowych w zakresie kształtowania narastającego zasobu archiwalnego jest zróżnicowana pod wieloma względami. Większość instytucji kształtuje i zabezpiecza materiały archiwalne oraz pozostałą dokumentację w sposób, który nie budzi poważniejszych zastrzeżeń.

Udostępnianie i informacja archiwalna

Udostępnianie materiałów archiwalnych w różnych formach od lat jest jedną z najważniejszych i najbardziej angażujących jego personel płaszczyzn działalności. Odnotowano poważny wzrost rozmiarów udostępniania archiwaliów w pracowni naukowej, które i tak utrzymują się, jak na uwarunkowania zewnętrzne oraz wielkość, strukturę i treść zbiorów, na stosunkowo wysokim poziomie. Ze zbiorów korzystało 147 badaczy z kraju i 12 z zagranicy, którzy łącznie 534 razy odwiedzili pracownię archiwum i którym udostępniono 5293 jednostki archiwalne. Najwięcej, bo 57 osób, prowadziło badania naukowe, 40 osób korzystało z archiwaliów w celach genealogicznych, a 29 do potrzeb własnościowych. Najczęściej były więc wykorzystywane akta notarialne i hipoteczne, zarówno do badań naukowych, jak i poszukiwań własnościowych, akta miast Suwałk i Augustowa, księgi metrykalne lub ich mikrofilmy w badaniach genealogicznych. Nadal spora grupa użytkowników prowadziła poszukiwania w zespołach administracji ogólnej i specjalnej z okresu międzywojennego i z lat 1944/1945–1950.

Co istotne, nastąpił, w przeciwieństwie do lat poprzednich, zauważalny spadek liczby załatwianych kwerend (wpływających do załatwienia podań). Ogółem wpłynęło 775 podań, z tego 621 dla podmiotów krajowych, a 154 (czyli więcej niż w 2001 r.) dla zagranicznych (głównie w sprawach genealogicznych i własnościowych), 706 dla osób prywatnych oraz 69 dla władz i urzędów oraz instytucji naukowych. Najwięcej było, choć ilość w po- równaniu z latami poprzednimi znacznie spadła, kwerend socjalnych (353), związanych głównie z procesem gromadzenia dowodów dla Fundacji „Polsko-Niemieckie Pojednanie” oraz dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Więcej natomiast było bardziej pracochłonnych kwerend własnościowych i genealogicznych, odpowiednio 233 i 112, bo archiwum posiada stosunkowo bogate zbiory akt metrykalnych i własnościowych.

Kontynuowano prace w międzynarodowym przedsięwzięciu Jewish Record Indexing-Poland, które dotyczy opracowania, w formie dostępnej w Internecie bazy danych, indeksów osobowych do ksiąg stanu cywilnego wyznania mojżeszowego przechowywanych w archiwach polskich. Polegały one na weryfikacji części indeksów z akt stanu cywilnego wyznania mojżeszowego, poprawności indeksowania zespołu akt stanu cywilnego okręgu bożniczego w Łoździejach z lat 1827–1910. Przeprowadzono również kwerendę i inwentaryzację materiałów zastępczych dla akt metrykalnych wyznania mojżeszowego oraz innych wyznań i w toku tego przejrzano 248 j.a. i wprowadzono do baz danych 156 rekordów.

Na potrzeby użytkowników archiwum wykonano 2175 kserokopii i 144 fotografie cyfrowe.

Stan komputeryzacji

Archiwum dysponowało w zasadzie wystarczającą ilością, częściowo jednak wymagającego unowocześnienia, sprzętu komputerowego i urządzeń peryferyjnych. Wszystkie merytoryczne stanowiska pracy i księgowość są skomputeryzowane, posiadają dostęp do Internetu i niemal wszystkie są połączone siecią wewnętrzną. Wdrożono w system bankowości elektronicznej NBP, dlatego zakupiono zestaw komputerowy, a także zakończono prace nad własną stroną internetową.

Popularyzacja archiwum i jego zasobu

Podstawową formą popularyzacji zbiorów, realizowaną we współpracy ze szkołami (szkoły średnie i gimnazja, kółka zainteresowań: plastyczne i historyczne) były wycieczki i lekcje archiwalne połączone z prelekcjami o następującej tematyce, m.in.: „Archiwum Państwowe w Suwałkach. Dzieje, działalność, zasób”, „Kultura i rozrywka popularna w Suwałkach w połowie XIX w.”, „Powstanie styczniowe w guberni augustowskiej”, „Rok 1918 na Suwalszczyźnie”. W ciągu roku archiwum odwiedziło 15 wycieczek.

Archiwum w październiku. zorganizowało samodzielnie wystawę pt. „Kultura i rozrywka masowa w Suwałkach w połowie XIX wieku w afiszach ze zbiorów AP w Suwałkach”. Wspólnie z Muzeum Okręgowym w Suwałkach zorganizowało wystawę „Powstanie styczniowe na Suwalszczyźnie w archiwaliach”, a jej otwarcie nastąpiło podczas sesji naukowej, która odbyła się w styczniu. Prezentowane były na niej kopie archiwaliów z Litewskiego Państwowego Archiwum Historycznego w Wilnie, wybrane i przywiezione przez pracowników AP, oraz materiały ze zbiorów suwalskiego archiwum. Po zamknięciu tej wystawy w muzeum jej znaczna część była prezentowana w budynku archiwum. Nieco eksponatów spośród swoich dokumentów archiwum przekazało na wystawę do Szczecina z okazji IV Powszechnego Zjazdu Archiwistów Polskich oraz do Muzeum Okręgowego w Suwałkach na wystawę „Formacje graniczne ziem północno-wschodnich”.

Działalność archiwum i jego zbiory popularyzowało kilka audycji radiowych i artykułów prasowych w lokalnych środkach masowego przekazu. Natomiast audycja telewizyjna wyemitowana w programie I Telewizji Polskiej pokazała materiały dotyczące serwitutów.

Badania naukowe

AP w Suwałkach współfinansowało konferencję naukową pt. „Pogranicze polsko-litewsko-białoruskie. Źródła historyczne, stan badań”, która odbyła się w Białymstoku w dniach 26 i 27 września. Archiwum należało do współorganizatorów sesji naukowej „Powstanie styczniowe na Suwalszczyźnie”, która odbyła się 19 stycznia oraz konferencji popularnonaukowej w archiwum pt. „Kultura i rozrywka w Suwałkach w połowie XIX w.”. Referaty na tych konferencjach o źródłach do powstania styczniowego w guberni augustowskiej w zasobie Litewskiego Państwowego Archiwum Historycznego w Wilnie oraz o kulturze i rozrywce w Suwałkach w połowie XIX wygłosił mgr Sławomir Filipowicz. Natomiast na sesję pt. „Witaj majowa jutrzenko – 3. Maja w Suwałkach w okresie międzywojennym i powojennym” o obchodach tego święta po 1945 roku na podstawie archiwaliów przygotował mgr Tadeusz Radziwonowicz.

Do przedsięwzięć naukowych i popularno-naukowych pracowników AP należy zaliczyć niektóre ich publikacje (na przykład artykuł T. Radziwonowicza pt. „Policja w ochronie granicy na odcinku suwalskim”, który został opublikowany w numerze 15 „Zeszytu Naukowego Muzeum Wojska” w Białymstoku oraz dwa biogramy w części piątej Biografii suwalskich).

Wyrazem dobrej współpracy AP w Suwałkach z Augustowsko-Suwalskim Towarzystwem Naukowym i Muzeum Okręgowym w Suwałkach było podjęcie inicjatywy wspólnego wydania drugiego tomu „Rocznika Augustowsko-Suwalskiego”.

Odnotować też warto pracę mgr S. Filipowicza nad różnymi rozwiązaniami metodycznymi w ramach działalności zespołów archiwa elektroniczne oraz ds. analizy obiektowej, powołanych przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych.

Inne działania

Archiwum zatrudniało w ramach programu „Pierwsza praca” dwoje stażystów, skierowanych spośród bezrobotnych absolwentów szkół średnich przez Powiatowy Urząd Pracy w Suwałkach oraz jedną osobę w ramach robót interwencyjnych. Praktyki zawodowe odbywały w AP cztery słuchaczki Policealnego Studium Zawodowego w Suwałkach o specjalności technik-informatyk. Prace porządkowe i zabezpieczające w obiektach archiwum przez trzy miesiące wykonywali więźniowie z Aresztu Śledczego w Suwałkach. W celu poprawy ochrony zbiorów wprowadzono monitoring w pracowni naukowej.

Zakończyły się pomyślnie działania nad przejęciem nowego obiektu Oddziału w Ełku w trwały zarząd i przekazaniem Skarbowi Państwa poprzednio użytkowanego budynku oddziału.

Archiwum funkcjonowało w niezmienionej obsadzie kadrowej (10 pracowników, w tym pięciu archiwistów). Środki finansowe na działalność pochodziły z budżetu archiwów państwowych, pozostającego w dyspozycji Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych. Archiwum uzyskało też spore dochody w ramach środków specjalnych, które przeznaczono na pokrycie kosztów niektórych zakupów, zwłaszcza sprzętu komputerowego peryferyjnego, a także niektórych usług oraz na działalność popularyzacyjną i naukowo-informacyjną.

Tadeusz Radziwonowicz