2012  2011  2010  2009  2008  2007  2006  2005
2004  2003  2002  2001 2000

Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe

Towarzystwo w 2001 roku kontynuowało spotkania i wykłady w dwóch programach: Studium regionoznawczego i Spotkań z nauką. Wspólnie z Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli w Suwałkach zorganizowało cykl seminariów poświęconych poszczególnym epokom historycznym pod wspólnym tytułem „Wszechnica historyczna”. Ich głównym celem było przedstawienie najnowszych ustaleń nauk historycznych. Te wykłady organizowane były w Muzeum Okręgowym oraz Archiwum Państwowym w Suwałkach.

Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe włączyło się w inicjatywę Oddziału Zarządu Regionu Podlaskiego NSZZ „Solidarność” oraz Komitetu Organizacyjnego 20-lecia Solidarności – organizatorów wystawy Solidarność – od powstania do wolności – stworzenia archiwum lat osiemdziesiątych. Zarząd A-STN podjął uchwałę w tej sprawie.

Odbyła się premiera dokumentalnego filmu archiwalnego z 1937 roku o Suwałkach i Filipowie. Film został przekazany dla A-STN przez Clair i Davida Oppeheimów. Był również prezentowany podczas Pierwszego Światowego Zjazdu Suwalczan 29 czerwca oraz w sierpniu. Pierwszy pokaz poprzedziło wprowadzenie Macieja Ambrosiewicza. Następne pokazy, w których uczestniczyło wielu widzów, komentowali Andrzej Matusiewicz i Krzysztof Skłodowski.

W ramach programu „Wszechnica historyczna” zrealizowano cykl wykładów o dziejach PRL-u. Zajęcia odbyły się 20 kwietnia, 11 i 23 maja w Archiwum Państwowym i Muzeum Okręgowym w Suwałkach. Prowadził je dr hab. Jerzy Eisler z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk.

Odbył się wykład pracowników Wigierskiego Parku Narodowego, dr Anny Krzysztofiak i dr. Lecha Krzysztofiaka, „Biologia, zagrożenia i znaczenie płazów występujących na Suwalszczyźnie”. Po odczycie rozwinęła się dyskusja o problemach ochrony środowiska przyrodniczego na Suwalszczyźnie.

Andrzej Matusiewicz wygłosił prelekcję nt. „Główne problemy badań nad historią Suwałk”.

Michał Osewski, pracownik Wigierskiego Parku Narodowego, wygłosił referat pod tytułem „Czynna ochrona ryb w Wigierskim Parku Narodowym”. Po prelekcji uczestniczące w spotkaniu grono wędkarzy wywołało ożywioną dyskusję.

W ramach programu „Wszechnica historyczna” wystąpił dr hab. Włodzimierz Mędrzycki z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk z wykładem o historii okresu międzywojennego.

Ukazał się pierwszy tom Rocznika Augustowsko-Suwalskiego. Z tej okazji zorganizowana została sesja promocyjna, którą prowadził prof. dr hab. Adam Dobroński; Andrzej Matusiewicz przygotował wykład „Matka Boska czy święta Jadwiga”; Maciej Kamiński zaprezentował stronę internetową czasopisma (www.astn.of.pl); całość uświetnił koncert skrzypcowy Beaty Chudeckiej z suwalskiej Szkoły Muzycznej I i II stopnia oraz jej uczennicy Malwiny Tyczkowskiej.

Opracował Maciej Ambrosiewicz

Muzeum Okręgowe w Suwałkach

Był to kolejny rok działalności suwalskiego muzeum jako miejskiej instytucji kultury w unormowanych już strukturach organizacyjnych. Przez dziesięć pierwszych miesięcy roku realizacja planu pracy przebiegała bez przeszkód w stabilnej sytuacji finansowej. Niestety, w ostatnich dwóch miesiącach roku redukcja dotacji państwowej przez wojewodę podlaskiego i zmniejszenie budżetu przez suwalską radę miejską o około 220 000 zł (niemal 20 proc. budżetu) spowodowała, iż nie udało się zrealizować wielu zadań statutowych (dwóch wystaw czasowych, stałej wystawy geologicznej, dwóch publikacji i planowanej konserwacji zabytków). Oprócz tego w nowy rok muzeum weszło z zobowiązaniami w wysokości 120 000 złotych.

Poszczególne działy muzeum prowadziły prace nad czternastoma tematami badawczymi z zakresu archeologii, etnografii, historii regionu i literatury.

W sezonie badawczym suwalscy archeolodzy zorganizowali lub współorganizowali cztery ekspedycje archeologiczne, które przebadały siedem stanowisk archeologicznych. W maju Jerzy Brzozowski przy współpracy z dr. Waldemarem Ossowskim z Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, mgr Dorotą Wojtczak i członkami Klubu Nurkowego „Orka” w Suwałkach przeprowadził akcję wydobycia i inwentaryzacji łodzi jednopiennej z jeziora Hańcza (obiekt nr 2). Po zakończeniu badań i pobraniu próbek do analiz dendrologicznych i dendrochronologicznych dłubankę zatopiono w bezpiecznym miejscu na dnie jeziora.

Od 2 do 27 lipca zespół w składzie: Jerzy Brzozowski, Jerzy Siemaszko przy współpracy Anetty Ejdulis i Doroty Wojtczak przeprowadził badania wykopaliskowe kompleksu stanowisk z epoki kamienia w Dręstwie, gm. Bargłów Kościelny. Kontynuowano zapoczątkowane w poprzednich sezonach rozpoznanie stanowisk nr 9, 10, 35 i 37. Na stanowisku nr 9 udało się określić zasięg obozowiska dolnomezolitycznego oraz potwierdzić stratygrafię obiektu. Na stanowisku nr 10 zakończono z wynikiem negatywnym poszukiwanie kolejnych grobów mezolitycznych, a w jego trakcie przebadano fragment strefy spływowej stanowiska z materiałem zabytkowym z epoki kamienia i żelaza. W trakcie badań stanowiska nr 35 pozyskano bogatą serię (blisko 5000 sztuk) artefaktów. W humusie i w warstwie kulturowej zalegały wymieszane zabytki późnopaleolityczne, materiały mezolityczne zarówno krzemienne, jak i ceramika kultury niemeńskiej (faza Dubiczaj i faza sośnieńska) oraz ceramika kultury ceramiki sznurowej. W humusie znaleziono także nieliczne zabytki bałtyjskie, ceramikę średniowieczną i nowożytną. Badania na stanowisku nr 37 przeprowadzono metodą podwodnej planigrafii powierzchniowej z eksploracją namułów dna rzeki oraz z przesiewaniem zawartości warstw przez sito. Objęły one 73 m2 powierzchni dna rzeki i dostarczyły 687 zabytków krzemiennych. W badaniach uczestniczył Marcin Dziewanowski student Instytutu Archeologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, który opracowuje materiał zabytkowy do pracy magisterskiej.

W październiku Anetta Ejdulis przeprowadziła badania wykopaliskowe stanowiska 11 z epoki kamienia w Kieciach, gm. Giby, gdzie wystąpiły nieliczne materiały krzemienne z późnego paleolitu i mezolitu (kundajski krąg kulturowy).

Muzeum uczestniczyło także w organizacji kolejnego sezonu ekspedycji wykopaliskowej w Paprotkach Kolonii na stanowisku 1, gm. Miłki. Zabytki z badań tego stanowiska trafią do zbiorów suwalskiego muzeum.

1 września odbyła się w muzeum sesja „Szwoleżerska tradycja”, współorganizowana przez Muzeum Wojska w Białymstoku. Zaprezentowano cztery referaty: prof. dr. hab. Michała Klimeckiego „Pułk lekkokonny polski gwardii cesarza Napoleona I”, dr. Krzysztofa Filipowa „Szwoleżerowie w Armii Polskiej we Francji i odtworzenie pułków szwoleżerów w Wojsku Polskim 1918–1921”, mgr. Marka Gajewskiego „Bitwa pod Janowem 25 lipca 1920 roku” i mgr. Krzysztofa Skłodowskiego – „3. Pułk Szwoleżerów Mazowieckich im. płk. Jana Hipolita Kozietulskiego w garnizonie Suwałki”.

W XIV Kongresie Międzynarodowej Unii Nauk Pre- i Protohistorycznych (UISPP) w Liege (Belgia) wzięli udział Jerzy Brzozowski i Jerzy Siemaszko. J. Siemaszko wygłosił referat „The Eastern Group of the Ahrensburgian Culture”.
J. Brzozowski i J. Siemaszko przedstawili także poster pt. „Miluki Research Project. An Interdisciplinary Research of the Early Mesolithic Camp-site in the NE Poland”.

W międzynarodowej konferencji „Badania archeologiczne w Polsce północno-wschodniej i na zachodniej Białorusi. Sezony 2000–2001” w Białymstoku (6–7.12.2001) uczestniczyli J. Brzozowski i A. Ejdulis. J. Brzozowski wygłosił referat: „Badania archeologiczne kompleksu stanowisk z epoki kamienia w Dręstwie, gm. Bargłów Kościelny, w latach 2000–2001” przygotowany wspólnie z  J. Siemaszko, a A. Ejdulis zaprezentowała wspólnie z G. Iwanowską z Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie referat „Osadnictwa w dorzeczu Marychy. Badania powierzchniowe i sondażowe na ziemi puńskiej i Sejneńszczyźnie”.

Nakładem muzeum ukazało się drugie wydanie publikacji Pamiętam. Maria Konopnicka z Wasiłowskich i Suwałki w opracowaniu Zbigniewa Fałtynowicza. Prezentacji obrazu „Chrzest Władysława Warneńczyka” w Muzeum im. Marii Konopnickiej towarzyszył okolicznościowy informator.

Przed festynem archeologicznym w Szwajcarii ukazał się informator o tej imprezie i cmentarzysku kurhanowym w Szwajcarii autorstwa Jerzego Brzozowskiego.

Informatory opublikowano także z okazji wystaw: „Pięć barw smoka”, „Bogowie, ludzie i istoty fantastyczne”, „3. Pułk Szwoleżerów Mazowieckich im. płk. Jana Kozietulskiego” i „Generał broni Kajetan Bolesław Olszewski”.

Wydano także pierwsze dwie serie pocztówek: „Zbiory Muzeum Okręgowego w Suwałkach”, prezentującą dziewięć cennych zabytków ze zbiorów muzeum, oraz „Suwałki w starej fotografii” (18 reprodukcji starych pocztówek z widokami miasta i okolic oraz fotografii przedstawiających wydarzenia z dziejów Suwałk, m.in. wizyty J. Piłsud-skiego i odsłonięcia pomnika J. H. Kozietulskiego w koszarach 3. Pułku Szwoleżerów Mazowieckich).

W końcu roku ukazał się pierwszy tom Rocznika Augustowsko-Suwalskiego, którego muzeum było współwydawcą. Promocja czasopisma odbyła się w muzeum w grudniu.

Pracownicy muzeum oddali do druku w różnych wydawnictwach 14 artykułów naukowych i popularnonaukowych.

Muzeum Okręgowe w Suwałkach udostępniało trzy wystawy stałe: „Alfred Wierusz-Kowalski – życie i twórczość”, „Malarstwo polskie XIX i XX wieku” i „Pradzieje Suwalszczyzny i Mazur Wschodnich”.

W Muzeum im. Marii Konopnickiej można było zwiedzać stałą wystawę poświęconą życiu i twórczości pisarki pt. „Maria Konopnicka 1842–1910. Za zamkniętymi drzwiami czasu”.

W głównym budynku muzeum zaprezentowano 8 wystaw czasowych. Dwie z nich: „Prusowie. Dzieje i kultura ludu bałtyjskiego” i „Solidarność. Od powstania do wolności” były otwarte w poprzednim roku i zostały zdemontowane w lutym. Z okazji 120-lecia suwalskiej straży pożarnej urządzono okolicznościową ekspozycję
„Z dziejów Ochotniczej Straży Pożarnej w Suwałkach” (luty–maj). Jej otwarcie zostało połączone z promocją książki Andrzeja Matusiewicza Ochotnicza Straż Pożarna w Suwałkach 1880–2000.

Przy współpracy z ambasadą Chińskiej Republiki Ludowej w Warszawie i Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie zorganizowano (marzec–kwiecień) wystawę „Pięć barw smoka”, prezentującą współczesną sztukę chińską. Uzupełniała ją prezentacja multimedialna obiektów światowego dziedzictwa kultury w Chinach. Uroczyste otwarcie wystawy odbyło się z udziałem radcy i attaché kulturalnego ambasady ChRL w Warszawie i było połączone z degustacją tradycyjnych potraw chińskich.

Wieloletnie dobre kontakty z Muzeum Narodowym w Warszawie zaowocowały wystawą „Bogowie, ludzie i istoty fantastyczne” (marzec–maj). W oparciu o zbiory tejże placówki zaprezentowano na niej sztukę starożytnej Mezopotamii, Egiptu, Grecji i Rzymu oraz antyczne monety.

Według scenariusza K. Skłodowskiego, ze zbiorów suwalskiego muzeum uzupełnionych eksponatami z innych muzeów i kolekcji prywatnych, zorganizowano wystawę poświęconą jednemu z przedwojennych suwalskich pułków kawalerii pt. „3. Pułk Szwoleżerów Mazowieckich im. płk. Jana Kozietulskiego”. Otwarciu wystawy towarzyszyła impreza plenerowa pod nazwą Piknik Kawaleryjski.

Ze zbiorów Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni pochodziła ekspozycja „Polska Marynarka Wojenna wczoraj i dziś” (czerwiec–październik).

Eksponaty przekazane do zbiorów suwalskiego muzeum przez Barbarę Prószyńską-Olszewską z Warszawy złożyły się na wystawę „Generał broni Kajetan Bolesław Olszewski” (listopad 2001–styczeń 2002).

W Muzeum im. M. Konopnickiej prezentowano w maju i czerwcu dzieło Jana Matejki „Chrzest Władysława Warneńczyka”, w lipcu i sierpniu ekspozycję „Aniołów” Lidii Kurzawowej i „Zielnik” Ewy Przytuły. Przygotowano także dwie witryny o wydarzeniach w życiu literackim.

Wystawa „Mistrzowie i ich uczniowie – malarstwo polskie XIX/XX wieku” ze zbiorów suwalskiego muzeum była eksponowana w Muzeum Zamojskim w Zamościu. Eksponaty ze zbiorów suwalskiego muzeum znalazły się na wystawach w dziewięciu muzeach w kraju.

Zbiory Działu Archeologii Muzeum Okręgowego w Suwałkach powiększyły się w 2001 roku o 7702 pozycje inwentarza. Eksponaty pochodziły z badań wykopaliskowych 5 stanowisk archeologicznych na Suwalszczyźnie i Mazurach. Zbiory pozostałych działów wzbogaciły się o 35 eksponatów, głównie dzięki darom.

Muzeum zorganizowało dwie duże imprezy plenerowe. Przy zbiegu ulic Świerkowej i Nowomiejskiej, na placu przy Komendzie Miejskiej Policji, odbył się 20 maja Piknik Kawaleryjski. Pododdziały kawalerii w strojach historycznych przemaszerowały ulicami miasta, następnie zaś uczestniczyły w pokazach sprawności ułańskiej. Zaprezentował się szwadron 10. Pułku Ułanów Litewskich z Białegostoku. Pokaz sprzętu wojskowego przygotował 14. Pułk Artylerii Przeciwpancernej z Suwałk. Odbył się też konkurs skoków przez przeszkody o Puchar Prezydenta Miasta, zorganizowany przy współpracy z Klubem Jeździeckim w Gałkowie i Sekcją Jeździecką Klubu Sportowego „Wigry” oraz otwarty konkurs w powożeniu bryczką. W imprezie uczestniczyło ponad 1500 mieszkańców miasta.

8–9 czerwca odbył się koło Suwałk trzeci festyn archeologiczny „Szwajcaria 2001”. Poza stoiskami z prezentacjami starożytnych technik i zajęć (16 stanowisk) podczas festynu zaprezentowano happening „Palenie czarownicy na stosie” przy współpracy z Bractwem Wojów „Wataha Wilcze Kły”. Część prezentacji przygotowali pracownicy muzeum i młodzież z Klubu Archeologicznego przy muzeum. W festynie uczestniczyło blisko 2000 osób.

Kontynuowano w muzeum spotkania najstarszego w kraju Klubu Archeologicznego. W 28 spotkaniach uczestniczyło około 30 uczniów suwalskich szkół średnich.

W lekcjach muzealnych z kilkudziesięciu tematów, uczestniczyło około 5000 osób, przede wszystkim dzieci i młodzież. Nowością były lekcje prowadzone przez pracowników muzeum dla osadzonych w suwalskim areszcie śledczym, na podstawie porozumienia między obydwiema placówkami.

Podczas Światowego Zjazdu Suwalczan (29.06–1.07) muzeum przygotowało dla gości bogatą ofertę: pokazy archeologiczne w rejonie Cmentarzyska Jaćwingów w Szwajcarii, „Spotkania z książką o Suwalszczyźnie” w Muzeum im.
M. Konopnickiej, dni otwarte muzeum, prezentację autorską i komentarz do filmu Suwałki i Filipów 1937 w Archiwum Państwowym. Dyrektor muzeum wygłosił podczas panelu kulturalnego wykład o historii i działalności muzeum.

Pracownicy merytoryczni muzeum uczestniczyli jako konsultanci i współpracownicy w powstaniu dwóch filmów popularnonaukowych Telewizji Polskiej. Jerzy Siemaszko wziął udział w realizacji filmu pt. Jaćwież, przygotowywanego przez TV Polonia, a Krzysztof Skłodowski – o powstaniu sejneńskim Odtajnione powstanie, który powstał w TVP.

Suwalscy muzealnicy współpracowali przy powstaniu dwóch książek o historii regionu: Jaćwięgi są wśród nas Wojciecha Giełżyńskiego (promocja tej publikacji z udziałem autora odbyła się w muzeum w listopadzie) oraz XXVI księgi przygód Tytusa, Romka i A’tomka H. J. Chmielewskiego, której akcja toczy się na Cmentarzysku Jaćwingów w Szwajcarii oraz w okolicy Suwałk. 

Opracował Jerzy Brzozowski

Archiwum Państwowe w Suwałkach

W roku 2001 Archiwum Państwowe w Suwałkach pozostawało jednym z  archiwów państwowych w Polsce, podległych Naczelnemu Dyrektorowi Archiwów Państwowych. Jego kompetencje terytorialne obejmowały teren trzech północnych powiatów województwa podlaskiego i miasta Suwałk oraz cztery (od 2002 roku – sześć) wschodnich powiatów województwa warmińsko-mazurskiego. Dlatego w jego strukturze organizacyjnej znajdował się Oddział w Ełku. Informacja ta zawiera dane tylko z działalności AP w Suwałkach, bez Oddziału w Ełku, z wyjątkiem tych prac, które były realizowane w Suwałkach na jego rzecz.

W zamierzeniach na 2001 rok po raz pierwszy od kilku lat przejmowanie materiałów archiwalnych nie było priorytetem w działalności archiwum. Wynikało to głównie z tego, że zaległości w tej dziedzinie zostały w znaczącej mierze odrobione w latach 1997–2000. Mimo to działania w przejmowaniu nie były traktowane marginalnie, zwłaszcza w odniesieniu do materiałów archiwalnych zlikwidowanych z końcem 1998 roku instytucji i urzędów byłego województwa suwalskiego. Do archiwum w Suwałkach, zgodnie z wypracowaną od lat praktyką, trafiały archiwalia z terenu obecnych powiatów: m. Suwałki, suwalskiego, augustowskiego i sejneńskiego, chociaż zasób wytworzony w niektórych okresach dotyczy znacznie większego terytorium. Najwięcej nabytków stanowiły dopływy do już posiadanych zespołów archiwalnych (do 36 zespołów przejęto 48 metrów bieżących i 1890 jednostek archiwalnych – ksiąg, poszytów, tomów akt, map i planów, projektów technicznych, w tym najwięcej do zespołów Urzędu Statystycznego w Suwałkach – 37 m.b. i 1087 j.a. oraz Urzędu Wojewódzkiego w Suwałkach – 4,45 m.b. i 300 j.a.). Znacznie mniej nabytków stanowiły zespoły nowo przejęte (9 zespołów – 14,2 m.b. i 805 j.a. w tym: akta Izby Skarbowej w Suwałkach z lat 1983–1998 – 5,4 m.b. i 326 j.a.; dokumentacja Wojewódzkiego Biura Planowania Przestrzennego w Suwałkach z lat [1952–1974] 1975–1994 – 6,3 m.b., 303 j.a. i Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Realizacji Inwestycji w Suwałkach z lat 1975–2000 – 19 j.a., 0,7 m.b.; Akta komisji wyborczych z wyborów do Sejmu i Senatu PRL przeprowadzonych 4 czerwca 1989 roku – 60 j.a., 0,5 m.b.; materiały Urzędu Kontroli Skarbowej w Suwałkach z lat 1992–1998 – 44 j.a., 0,4 m.b.; Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Suwałkach z lat 1953–1975 – 31 j.a., 0,45 m.b.; Związku Gmin Północno-Wschodnich „Szelment” w Suwałkach – 15 j.a., 0,3 m.b.). Na koniec 2001 roku zasób archiwum obejmował 626 zespołów archiwalnych, które liczyły 1439,4 m.b. i 166 265 j.a.

W 2001 roku wznowiono na poważniejszą skalę opracowywanie zasobu. W AP w Suwałkach inwentaryzowano materiały Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, a ściślej komitetów miejskich, miejsko-gminnych, gminnych oraz rejonowych ośrodków pracy partyjnej z terenu województwa suwalskiego, a także akta Wydziału Cywilnego Sądu Okręgowego w Suwałkach z lat 1919–1939. Ogółem pracami tymi objęto 65 zespołów, a zinwentaryzowano 18,5 m.b. akt i 1647 j.a., łącznie z dopływani do zespołów akt metrykalnych. Do akt sądowych z 1930 roku sporządzono indeksy: geograficzny, osobowy i rzeczowy.

W roku 2001 zaktualizowano również bazy danych „SEZAM”, czyli ewidencję całego zasobu archiwum i „PRADZIAD”, który jest ewidencją ksiąg metrykalnych. Zatrudnienie sześciu osób bezrobotnych, a także praktyki dwóch słuchaczek Policealnego Studium Informatycznego w Suwałkach pozwoliło na wprowadzanie do odpowiednich baz danych: inwentarza kartkowego wszystkich zespołów ksiąg metrykalnych, ewidencji mikrofilmów ksiąg metrykalnych kościelnych, ewidencji posiadanych mikrofilmów ksiąg metrykalnych z własnego zasobu, skorowidza ksiąg hipotecznych z okresu międzywojennego. Łącznie wprowadzono niemal 11 tysięcy rekordów.

Ważną czynnością związaną z opracowywaniem zasobu i przeprowadzką zbiorów było przeprowadzenie częściowego skontrum zasobu (sprawdzenie kompletności 174 zespołów) oraz sporządzenie inwentarzy topograficznych, obrazujących rozkład materiałów archiwalnych w poszczególnych magazynach i na regałach.

W związku z oddaniem do użytku w 2000 roku wyremontowanych magazynów najważniejszym zadaniem było zakończenie przemieszczania doń materiałów archiwalnych, połączonego z ich osuszaniem, dezynfekcją i dezynsekcją w komorze podciśnieniowej. W 2000 roku kierownictwo Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych z uwagi na zawilgocenie i zarażenie mikroorganizmami zbiorów, które wcześniej były przechowywane w fatalnych warunkach, zdecydowało o czasowym przekazaniu do Suwałk jezdnej komory podciśnieniowej VITERVACCUM. Urządzenie to zostało zakupione po tragicznej powodzi w 1997 roku i pracowało w dotkniętych nią archiwach państwowych we Wrocławiu i Opolu. Zbiory AP w Suwałkach przepuszczano przez komorę niemal bez przerwy od lipca 2000 roku do końca kwietnia 2001, wykonując przy tym 56 wsadów (cykli), po około 25 m.b. dokumentacji jednorazowo. Prace te były połączone z mechanicznym oczyszczaniem archiwaliów, pakowaniem znacznej części z nich do specjalnych i zakupionych wcześniej pudeł oraz rozmieszczaniem w wyremontowanych magazynach i nadawaniem im właściwego układu. W okresie od maja do końca lipca 2001 roku przeszły przez komorę próżniową w Archiwum w Suwałkach również materiały archiwalne AP w Suwałkach Oddziału w Ełku (ponad 600 m. b., 22 cykle). Jednocześnie stąd archiwalia były przewożone do nowej siedziby oddziału. Ogółem w 2001 roku poddano procesom osuszania i oczyszczania w komorze około 1100 m.b. akt (200 tys. j.a.). Łączny koszt tych prac w latach 2000–2001 wyniósł około 50 tys. zł. Trzeba podkreślić, że działania te były niezwykle ważne, ponieważ została powstrzymana degradacja zbiorów, co wraz z przemieszczeniem do wyremontowanego budynku i magazynów o zbliżonych do optymalnych warunkach przechowywania zapewnić ma ich przetrwanie i przekazanie przyszłym pokoleniom w możliwie najlepszym stanie.

Na terenie działalności nadzoru nad narastającym zasobem archiwalnym suwalskiego archiwum (m. Suwałki, powiaty: augustowski, sejneński, suwalski, gołdapski bez gminy Banie Mazurskie i olecki bez gminy Świętajno) funkcjonowało 85 jednostek organizacyjnych (44 państwowe łącznie z urzędami stanu cywilnego, 41 samorządowych), które tworzą materiały archiwalne i posiadają archiwa zakładowe. W 2001 roku w instytucjach tych przeprowadzono 34 kontroli (w jednostkach, w których kontrole były przeprowadzane przed trzema laty lub jeszcze nie były kontrolowane, gdyż za wytwórcę materiałów archiwalnych zostały uznane w 1999 roku, w oddziałach PKO Banku Państwowego S.A. ze względu na planowaną prywatyzację, organach samorządu, których archiwa zakładowe były organizowane od podstaw lub przenoszone do nowych pomieszczeń), 6 lustracji (w byłych instytucjach szczebla wojewódzkiego, które uległy przekształceniu w wyniku reformy administracyjnej kraju, a w 2001 roku przekazywały akta do AP), 8 ekspertyz przed wydaniem zezwolenia na wybrakowanie dokumentacji niearchiwalnej. Udzielono też 55 zezwoleń na wybrakowanie (zniszczenie) blisko 1900 m.b. dokumentacji niearchiwalnej i uzgodniono 5 normatywów kancelaryjno-archiwalnych. W celu podniesienia kwalifikacji personelu archiwów zakładowych istniejący przy Archiwum Oddział Dydaktyczny Centralnego Ośrodka Kursów Kancelaryjno-Archiwalnych Stowarzyszenia Archiwistów Polskich zorganizował kurs kancelaryjno-archiwalny, który ukończyło 10 osób. Drugi kurs przeprowadzono dla zatrudnionych czasowo w archiwum bezrobotnych. W związku z powtarzającymi się anomaliami pogodowymi latem 2001 roku dokonano analizy stanu zagrożenia archiwów zakładowych i wysłano do kierowników nadzorowanych jednostek organizacyjnych apel o podjęcie działań organizacyjnych oraz profilaktycznych mających na celu zabezpieczenie zasobu podległych im archiwów zakładowych przed skutkami anomalii pogodowych. Akcję uświadamiającą prowadzono też poprzez lokalne rozgłośnie radiowe, stacje telewizyjne i prasę.

Wszystkie opisane działania z zakresu nadzoru, połączone z wydawaniem i egzekwowaniem zaleceń pokontrolnych oraz poradnictwem, mają na celu zabezpieczenie materiałów archiwalnych u ich twórców, by utrwalone na różnych nośnikach najważniejsze informacje w przyszłości trafiły w komplecie do właściwego archiwum państwowego, w którym będą służyć zainteresowanym.

Udostępnianie materiałów archiwalnych w różnych formach było nadal jedną z najważniejszych funkcji archiwum. Rozmiary udostępniania archiwaliów w pracowni naukowej utrzymują się na stosunkowo wysokim poziomie. W roku 2001 roku ze zbiorów korzystało 122 użytkowników, którzy odwiedzili archiwum ponad trzysta razy i którym udostępniono 2958 jednostek archiwalnych. Najwięcej, bo 36 osób, prowadziło poszukiwania genealogiczne, następnie 33 osoby korzystały z archiwaliów w celach własnościowych i 32 osoby do badań naukowych. Najczęściej były więc wykorzystywane zespoły akt metrykalnych (ich mikrofilmy), głównie wyznania rzymskokatolickiego. Znaczącym zainteresowaniem cieszyły się akta miasta Suwałk, hipoteki suwalskiej i notarialne, w tych dwóch ostatnich przypadkach do poszukiwań własnościowych. Spora grupa użytkowników prowadziła poszukiwania w zespołach administracji ogólnej i specjalnej z okresu międzywojennego i z lat 1944/45–1950 oraz w aktach Sądu Okręgowego w Suwałkach z lat 1919–1939. Niektórzy badacze, głównie pracownicy Instytutu Pamięci Narodowej, korzystali z dokumentacji Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

Co bardzo istotne, w roku 2001 nastąpił, w przeciwieństwie do lat poprzednich, już tylko nieznaczny wzrost liczby kwerend (wpływających do załatwienia podań). Ponownie najwięcej było kwerend socjalnych (633), głównie związanych z procesem gromadzenia dowodów dla Fundacji „Polsko-Niemieckie Pojednanie” oraz dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Niestety, z powodu braku właściwych archiwaliów, które w przeszłości zostały zniszczone lub wywiezione z Suwałk, bądź ze względów prawnych nie mogły być przejęte (w tym ostatnim przypadku dokumentacja osobowo-płacowa), tylko części interesantów można było udzielić odpowiedzi pozytywnej. Odszukaniem stosownych dokumentów kończył się znacznie większy procent kwerend własnościowych i genealogicznych (odpowiednio 185 i 99), ponieważ archiwum posiada stosunkowo bogate zbiory akt metrykalnych i własnościowych. Ogółem załatwiono 1003 kwerendy, z tego dla podmiotów zagranicznych 124 (głównie kwerend genealogicznych i własnościowych), 927 dla osób prywatnych, 73 dla władz i urzędów.

Na potrzeby użytkowników archiwum wykonano 2828 kserokopii i 36 fotografii cyfrowych.

Archiwum uczestniczyło w międzynarodowym przedsięwzięciu Jewish Record Indexing-Poland, które dotyczy opracowania, w formie dostępnej w Internecie bazy danych, indeksów osobowych do ksiąg stanu cywilnego wyznania mojżeszowego przechowywanych w archiwach polskich. W tym celu skopiowano i przekazano zespołowi, który zainicjował i realizuje ten program 510, kart indeksów (w sumie wykonano 1020 szt. kserokopii) z tych ksiąg.

Archiwum dysponuje obecnie wystarczającą ilością sprzętu komputerowego i urządzeń peryferyjnych. Wszystkie merytoryczne stanowiska pracy i księgowość są skomputeryzowane. Od 2000 roku funkcjonuje komputerowa sieć wewnętrzna. W 2001 roku nastąpiła poprawa wyposażenia w sprzęt dzięki zakupom i modernizacji części starszych komputerów. Między innymi zakupiono aparat cyfrowy do wykonywania elektronicznych kopii materiałów archiwalnych, a z nich fotografii lub kopii na drukarce.

Komputery wykorzystywane są w archiwum do prowadzenia kilku obligatoryjnych baz danych z zakresu ewidencji, informacji i nadzoru, obsługi wypożyczeń w pracowni naukowej, sporządzania informacji i zestawień na temat zasobu oraz pomocy ewidencyjno-informacyjnych, obsługi stanowiska kwerend, edycji różnorodnych dokumentów, w tym do sporządzania protokołów kontroli archiwów zakładowych oraz dokumentów z zakresu zarządzania i administracji, prowadzenia kadr i księgowości.

Na początku 2001 roku uzyskano dostęp do Internetu poprzez łącze SDI, a także rozpoczęto prace nad własną stroną internetową.

Podstawową formą popularyzacji były wycieczki młodzieży szkół średnich i lekcje archiwalne połączone z prelekcjami o zasobie archiwów, rozwoju form kancelaryjnych, współczesnych formach kancelaryjnych, a także o przeszłości regionu. Łącznie archiwum odwiedziło 7 wycieczek, które mogły również obejrzeć w pracowni naukowej stałą ekspozycję kopii ciekawszych dokumentów.

Archiwum dysponuje dużą salą, którą udostępnia do realizacji różnych przedsięwzięć o charakterze kulturalnym i naukowym organizowanych przez inne instytucje. W archiwum odbyły się: dwie projekcje filmu archiwalnego ze zbiorów prywatnych o Suwałkach i okolicach w okresie międzywojennym, zorganizowana przez zarząd Augustowsko-Suwalskiego Towarzystwa Naukowego i Zarząd Miasta Suwałk, w tym jedna dla uczestników I Światowego Zjazdu Suwalczan; koncert zorganizowany przez Państwową Szkołę Muzyczną I i II stopnia w Suwałkach; wykład dla nauczycieli Jerzego Eislera z Instytutu Pamięci Narodowej, zorganizowany przez Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Suwałkach; wystawa „Grudzień 70 – Gdańsk– Gdynia zorganizowana przez IPN Oddział w Białymstoku. Projekcje filmu i koncert cieszyły się wysoką frekwencją.

Do działań popularyzacyjnych można też zaliczyć niektóre publikacje prasowe, także pracowników archiwum.

AP w Suwałkach, podobnie jak w kilku poprzednich latach, współfinansowało kolejną międzynarodową konferencję naukową pt. „Stan badań oraz źródła do historii pogranicza polsko-litewsko-białoruskiego”, która odbyła się w Białymstoku 13 i 14 września 2001 roku. Referaty na tej konferencji wygłosili: mgr Sławomir Filipowicz (Rewindykacje archiwaliów suwalskich z ZSRR) i mgr Tadeusz Radziwonowicz (Dokumentacja własnościowa dotycząca terenów Litwy i Białorusi w zasobie Archiwum Państwowego w Suwałkach). Podczas międzynarodowej konferencji naukowej „Granice i ich ochrona: Białoruś – Litwa – Łotwa – Ukraina – Polska”, która odbyła się 24 maja 2001 roku w Muzeum Wojska w Białymstoku z okazji 80. rocznicy podpisania traktatu ryskiego, referat pt. Policja graniczna na odcinku suwalskim wygłosił mgr T. Radziwonowicz. Również dyrektor AP przygotował komunikat pt. „Honorowe obywatelstwo Suwałk marszałka E. Rydza-Śmigłego” na sesję naukową „Marszałek Edward Śmigły-Rydz w 60. rocznicę śmierci”, zorganizowaną też przez Muzeum Wojska w Białymstoku.

W kwietniu 2001 roku w Mińsku (Białoruś) mgr Sławomir Filipowicz uczestniczył w konferencji roboczej na temat projektu skopiowania na nośniki elektroniczne materiałów archiwalnych należących do rozproszonego zespołu „Archiwum Radziwiłłów Nieświeskich”. Opinia na temat projektu została przedłożona w formie sprawozdania do Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych.

Do przedsięwzięć naukowych należy zaliczyć publikacje pracowników AP: S. Filipowicza (Społeczeństwo województwa augustowskiego w powstaniu listopadowym – do rozpoczęcia działań zbrojnych, opublikowany w książce Tradycje patriotyczne Suwalszczyzny, Suwałki 2001; Źródła dotyczące Żydów w zasobie Archiwum Państwowego w Suwałkach, zamieszczony w opracowaniu Źródła archiwalne do dziejów Żydów w Polsce, Warszawa 2001; Źródła do dziejów Suwalszczyzny w archiwach Litwy i Białorusi, Białostocczyzna 2000 nr 1); T. Radziwonowicza (Działalność i znaczenie Tymczasowej Rady Obywatelskiej Okręgu Suwalskiego w latach 1918–1919, Białostocczyzna 2000 nr 3–4; recenzję z książki Krzysztofa Skłodowskiego: Dzisiaj ziemia wasza jest wolną. O niepodległość Suwalszczyzny, opublikowaną w tomie pierwszym Rocznika Augustowsko-Suwalskiego; Materiały archiwalne dotyczące terytorium Litwy i Białorusi w zbiorach Archiwum Państwowego w Suwałkach, Białostocczyzna 2000 nr; Rok 1920 na Suwalszczyźnie, Rocznik Augustowsko-Suwalski t. 1, Suwałki 2001).

W roku 2001 archiwum rozpoczęło przygotowania do wystawy i sesji naukowej poświęconej powstaniu styczniowemu na Suwalszczyźnie. W tym celu S. Filipowicz (5–17 listopada 2001 roku) i dyrektor AP (od 5 do 9 listopada) prowadzili poszukiwania archiwalne w Litewskim Państwowym Archiwum Historycznym w Wilnie. W trakcie pobytu w odszukanych materiałach archiwalnych dokonali wyboru źródeł do wystawy (zamówiono i wykonano kilkadziesiąt kserokopii oraz samodzielnie wykonano 56 zdjęć cyfrowych obiektów). S. Filipowicz przeprowadził również kwerendę, która miała na celu zebranie materiałów do referatu oraz napisania artykułu o źródłach archiwalnych do dziejów powstania styczniowego w guberni augustowskiej w zasobie LPAH w Wilnie.

Z innych działań archiwum na uwagę zasługują: podnoszenie kwalifikacji przez część pracowników, zatrudnienie 8 osób (6 w Suwałkach i 2 w Ełku) we współpracy z powiatowymi urzędami pracy w Suwałkach i Ełku na niemal pół roku w ramach ogólnopolskiego programu „Młodzież dla historii”, finansowanego przez Krajowy Urząd Pracy; zorganizowanie praktyk studenckich i zawodowych; wykonanie robót gwarancyjnych po remoncie; obsługa komory próżniowej i jej przekazanie do Archiwum Państwowego w Gdańsku; dokończenie wyposażania wyremontowanego budynku (wykonanie i montaż mebli w pracowni naukowej na początku stycznia 2001 roku), pomoc w przeprowadzce Oddziału w Ełku i zamontowanie w jego nowym budynku instalacji alarmowej antywłamaniowej, prace zabezpieczające przy niewyremontowanych skrzydłach budynku w Suwałkach.

Rok 2001 charakteryzował się wyjątkową różnorodnością i szerokim zakresem działań i prac archiwum. Wszystkie przedsięwzięcia o charakterze merytorycznym i z zakresu obsługi realizowano w nieco zwiększonej w latach 1997–1999 obsadzie personalnej (10 pracowników w Suwałkach, w tym 5 archiwistów).

Środki finansowe na działalność pochodziły z budżetu archiwów państwowych, pozostającego w dyspozycji Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych. Archiwum uzyskało też pewne dochody w ramach środków specjalnych.

Opracował Tadeusz Radziwonowicz